Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 28

jafnframt á það, að þögn hans kunni að verða skýrð honum í óhag,
sjá 1. mgr. 40. gr., sbr. 2. mgr. 77. gr. oml. Þögn getur þannig veitt
líkur fyrir sekt, sbr. 109. gr. oml. Er fyrirvari þessi hugsaður sem
eins konar málamiðlun, sem umdeilanleg má teljast, enda er sjaldan
til hans vitnað í dómum. I framkvæmd skerðir hann lítið þagnarrétt
sakbornings. Það breytir þó ekki þeirri staðreynd, að í þessu felst
lögheimil skerðing á þagnarrétti sakbornings og grundvallarreglunni
um sönnunarbyrði ákæruvaldsins, sbr. 108. gr. oml.4) Rétt getur verið
að meta skýrslugjöf eins og hún hafi ekki farið fram, ef sökunaut
hefur ekki verið bent á þagnarréttinn. Um það, sem ekki beinlínis varð-
ar brotið, á sökunautur að gefa skýrslu, svo sem um nafn sitt, aldur,
stöðu, heimilisfang (dvalarstað) og efnahag, sbr. 39. gr. oml. Það
kann að orka tvímælis, hverju sökunautur þurfi að svara og hverju
ekki, t.d. hvar hann hafi haldið sig á þeim tíma, er brot var framið,
hvar hann hafi fengið tiltekinn hlut eða tiltekna fjárhæð, sbr. at-
hugasemdir Einars Arnórssonar við 40. gr. oml. Þótt ekki séu bein
fyrirmæli í lögum um sannleiksskyldu sökunauts, sem vill gefa
skýrslu, ber lögreglumanni að brýna alvarlega fyrir honum að gefa
sönn og rétt svör við spurningum og draga ekkert untlan, er máli
kann að skipta, sbr. 39. gr. oml. Röng skýrsla, þótt staðfest sé með
undirskrift, er sakborningi refsilaus, sbr. 143. gr. hgl. Um ranga skýrslu
vitnis hjá lögreglu gildir hins vegar 147. gr. hgl., sbr. Hrd. XXXII, bls.
538.
5) Lögreglurannsókn fer fram fyrir luktum dyrum, sbr. hins vegar
meginregluna í 16. gr. oml. um opinbera málsmeðferð fyrir dómi.
Aðalrannsókn máls fer nú fram á lögreglustigi samkvæmt þeim breyt-
ingum, sem gerðar voru með 1. 107/1976. Að sama skapi getur rann-
sókn máls ekki verið opinber eins og fyrir dómi, sbr. þó undantekning-
arnar í 16. gr. oml. varðandi dómsrannsókn fyrir luktum dyrum.
6) Sakborningur fær ekki að vera viðstaddur prófun vitna eða
annarra sökunauta, nema samprófun fari fram á síðara stigi rann-
sóknar, sbr. 4. mgr. 40. gr. oml. Um rannsókn fyrir dómi gildir þó sú
regla skv. 4. mgr. 77. gr. oml., að dómara er rétt að láta sökunaut
hlýða á prófun vitnis eða matsmanns og gæta þar réttar síns, enda sé
4) í álitsgerð Jónatans Þórmundssonar, dags. 12. janúar 1978, til utanríkisráðuneytisins
varðandi alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi (16. des. 1966) legg-
ur höfundur til, að þessi fyrirvari sé felldur brott úr 1. mgr. 40. gr. og 2. mgr. 77.
gr. oml. vegna 2. tl. 14. gr. samningsins. Sjá hér einnig Jón A. Ólafsson, „Réttarstaða
sakaðra manna", Tímarit lögfræðinga, 2. hefti 1979, bls. 80-82, en þar er m.a. hugleitt,
hvort löggæzlumenn almennt þekki reglu 1. mgr. 40. gr. oml. og beiti lienni.
202