Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 35

14) Sökunautur á almennt kröfu á því, að rannsókn ljúki, ef sakar-
atriði eða sakargögn þykja ekki nægileg til ákæru, sbr. 2. mgr. 42. gr.
og 119. gr. oml. Má eigi halda slíkri rannsókn áfram eða taka hana
upp að nýju gégn honum, nema ný sakargögn séu fram komin eða þau
séu líkleg til að koma fram, enda sé sök þá ekki fyrnd að lögum eða
saksókn formlega niður felld skv. 29. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 24.
gr. oml., eða samkvæmt öðrum réttarreglum. Þó gildir áðurgreint
ákvæði ekki, ef rannsókn má telja líklega til styrktar skaðabótakröfu
vegna brots, ef það þykir standa aðila á nægilega miklu að koma fram
bótakröfu sinni.
15) Sökunautur þarf ekki að vera sjálfráða (16 ára) til þess að hafa
málflutningshæfi í opinbeni máli. Unglingur 15 ára að aldri getur sjálf-
ur tekið til varna eða óskað eftir réttargæzlumanni (verjanda), sbr.
3. mgr. 81. gr. oml. Sama máli gegnir um þá, sem haldnir eru líkam-
legum eða andlegum annmörkum, sbr. þó heimildir dómara í 3. og 5.
mgr. 80. gr. oml., sjá einnig 5. gr. 1. 61/1942. Hvorki þarf sjálfræði (16
ár) né fjárræði (18 ár) til að gangast undir greiðslu fésaktar í refsi-
máli, heldur nægir sakhæfi skv. 14. og 15. gr. hgl.9)
Ef yfirheyra þarf barn yngra en 16 ára, skal tilkynna það barna-
verndarnefnd, ef þess er kostur, og getur nefndin þá sent fulltrúa sinn
til að vera við yfirheyrsluna, sbr. 5. mgr. 40. gr. oml., sbr. og 2. mgr.
19. gr. 1. 53/1966, þar sem umrædd tilkynningarskylda er lögboðin
fyrirvaralaust, þegar yfirheyra þarf börn eða ungmenni innan 18 ára
aldurs. Tilkynningarskyldan tekur einnig til annarra rannsóknarað-
gerða, t.d. sakbendingar.10) Um rannsókn út af refsiverðum brotum
barna og unglinga innan sakhæfisaldurs fer eftir reglum oml. að svo
miklu leyti sem við á, sbr. 2. tl. 2. gr. oml., en þó aðallega eftir regl-
um barnaverndarlaga, sbr. m.a. 2. mgr. 16. gr., 1. mgr. 19. gr., 20. gr.
og 56. gr. 1. 53/1966, sbr. og 267. gr. hgl.* 11)
IV. RÉTTARSTAÐAN EFTIR MÁLSHÖFÐUN.
I heild sinni er réttarstaða sökunauts betri, eftir að mál hefur verið
höfðað gegn honum. Er þá betur gætt meginatriða andmælareglunnar.
Meðferð máls er mun formfastari og fer oftast fram fyrir opnum
tjöldum. Á þessu stigi er þó yfirleitt minna í húfi fyrir sökunaut, þar
eð málið er að mestu leyti eða öllu upplýst. Verða nú reifuð þau atriði,
9) Sbr. Þórður Eyjólfsson, Persónuréttur (2. útg. 1967), bls. 83.
10) Sjá nánar Jónatan Þórmundsson, Opinbert réttarfar, 2. hefti (1980), bls. 136 og 156.
11) Sami, Opinbert réttarfar, 1. hefti (1979), bls. 29.
209