Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Page 21

skoðun að aðeins með aðferðum raunvísinda og lögmálum rökfræði
og stærðfræði geti menn komist að áreiðanlegum niðurstöðum
um heiminn. Heimspekin hafði að áliti þessara manna það hlutverk
eitt að slípa og fægja þau orð og hugtök sem vísindamenn nota til að
koma á framfæri þeirri þekkingu sem aflað hefur verið með beinni
reynslu af heiminum og vinna þannig að einingu allra vísinda.4
Helsta heimildin um þekkingarfræði Hágerströms er rit hans Das
Prinzip der Wissenschaft, sem út kom árið 1908. I riti þessu setur
hann sér þau markmið m.a. að hafna hughyggju5 og sýna fram á hald-
leysi frumspekinnar.6
Það er á þessum grunni sem réttarheimspeki Hágerströms er reist.
öll gagnrýni hans á eldri kenningar í réttarheimspeki er mótuð af
þessu and-frumspekilega viðhorfi hans. Hágerström nálgast allar lykil-
spurningar í réttarheimspeki frá þessu sjónarhorni. Hann bendir á að í
gegnum tíðina hafa menn spurt sig spurninga á borð við hver sé til-
gangur laga, hvað sé réttlæti o.s.frv., og telur að ekki sé hægt að gefa
neitt vitrænt svar við spurningum af þessu tagi þar sem ekki sé hægt
að svara þeim á vísindalegum grundvelli. Hlutverk réttarheimspekinn-
ar sé hins vegar að rannsaka þau lagalegu hugtök sem fólk raunveru-
lega notar í daglegu lífi, hugtök á borð við „réttur“, „skylda“, „rétt-
læti“ og ýmis fleiri. Hlutverk réttarheimspekinnar sé ekki að segja
fyrir um það hvað sé réttlátt og hvað ranglátt, heldur að rannsaka
með vísindalegum aðferðum hugmyndir fólks um réttlæti og ranglæti.
2.3. Gagnrýni á náttúrurétt og pósitívisma
Sá er helsti ókosturinn við gagnrýni Hágerströms á eldri réttarheim-
spekilegar kenningar, einkum kenningar náttúruréttarmanna, að ekki
er alltaf 1 j óst til hvaða kenninga hann er að vísa. Hann virðist afgreiða
4 Helstu fulltrúar Vínarskólans eru heimspekingarnir Moris Sclilick, Rudolf Carnap, Otto
Neurath og I.udwig Wittgenstein. Hópurinn starfaði aðallega á þriðja áratug þessarar
aldar. Sjá stutt og greinargott yfirlit um Vínarskólann í Stromberg, Roland, N.:
Intellectual History of Modern Europe, London 1975, s. 456—461.
5 Með orðinu „hughyggja" vísar Hagerström fyrst og fremst til hughyggju Jrýska heim-
spekingsins Immanuel Kants. I henni felst m.a. að það er fyrst og fremst mannshugurinn
sem ákvarðar mynd okkar af heiminum. Þannig eru t.a.m. tími og rúm ekki hluti af
veruleikanum lieldur aðferð mannlegrar skynsemi við að koma skipulagi á reynslu
okkar af heiminum. Sjá um þetta t.d. Justus Hartnack, Filosofiske problemer, Kaup-
mannahöfn 1971, s. 143—169.
6 Hágerström notar orðið frumspeki nokkuð frjálslega. Oftar en ekki hljómar Jrað eins
og skammaryrði um allar lieimspekikenningar sem ekki eru reistar á sama þekkingar-
fræðilega grunninum og hans eigin kenningar. Þetta er ekki allskostar nákvæm orð-
notkun enda vísar orðið oftar til þeirrar greinar innan heimspekinnar sem fæst við
veruleikann.
151