Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 34

Annars vegar felur hún í sér fyrirmynd að ákveðinni hegðun, hins
vegar er hún sett fram í tilteknu formi.44 Þetta má skýra með dæmi:
1 umferðarlögum er gert ráð fyrir að ekið sé á hægri vegarhelmingi.
Fyrirmyndin um góða hegðun sem höfð er í huga er það að aka á
hægri vegarhelmingi. Formið sem notað er, er eins konar boð, þ.e.
ökumanni ber að aka á hægri vegarhelmingi.
I framhaldi af þessu skilgreinir Olivecrona lagareglu sem sjálfstætt
boð um tiltekna hegðun sem sett er fram til að kalla fram tiltekin sál-
fræðileg áhrif hjá þegnunum.45 Til þess að kalla fram þessi sálfræði-
legu áhrif er nauðsynlegt að leggja einhver viðurlög við hegðun sem
ekki samræmist reglunni.46
Forsenda þess að hægt sé að ná fram þessum sálfræðilegu viðbrögð-
um er afstaða þegnanna til laganna. Þessi afstaða lýsir sér í virðingu
sem fólk almennt ber fyrir lögum. Olivecrona skýrir þetta nánar með
rótgróinni virðingu fyrir stjórnarskránni, sem í flestum réttarríkjum
er grundvöllur laga og réttar. 1 henni er tilteknum aðilum fengið í hend-
ur vald til að setja ný lög, breyta lögum eða fella lög úr gildi. Virðing
fyrir þessum reglum er svo almenn og mikil að texti sem saminn er og
birtur í skjóli þeirra er fyrirvaralaust meðtekinn af þorra manna sem
telja sér skylt að hlíta efni hans.46 Vegna þessarar rótgrónu virð-
ingar eru lögin þess megnug að kalla fram þau sálfræðilegu áhrif sem
stefnt er að með þeim og móta þannig hegðun manna og hugarfar.
Það liggur auðvitað beint við að spyrja hvernig beri að skýra þessa
rótgrónu virðingu. 1 Law as a Fact gengur Olivecrona einfaldlega út frá
því sem staðreynd að slík virðing fyrir lagareglunum sé til staðar. 1
ritgerð sem hann skrifaði 1951 má finna hugleiðingar sem gefa vís-
bendingu um það hvernig hann hugsar sér þetta.47 Þar leggur hann
áherslu á valdbeitingu að baki lagareglum og telur hann að lagareglur
séu í eðli sínu reglur um beitingu valds. Þetta sé forsenda þess að menn
geti lifað saman. Hér er ekki eingöngu átt við viðurlögin sem liggja
við brotum á lagareglum. Það sem hann á við er að með lagareglunum
sé hegðun og hugarfar hins breiða fjölda þröngvað í ákveðinn farveg.
Óttablandin virðing manna fyrir lögunum er þannig skýrð með skipu-
legri og óaflátanlegri beitingu valds í gegnum alla sögu mannsins.
44 Law as a Fact, s. 115.
45 Orðasambandið „sjálfstætt boð“ er þýðing á enka orðasambandinu „independet impera-
tive", sem Olivecrona notar. Sjá t.d. Law as a Fact, s. 128 og áfram.
46 Law as a Fact, s. 90.
47 Karl Olivecrona: „Rcalism and Idealism: Some reflections on the Cardinal Point in
Legal Philosophy", New York University Law Review, (1951), s. 131.
164