Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Side 25

er vandstikað og hugsanlega eitthvað mismunandi eftir brotategund-
um. Almennt eru gerðar meiri kröfur til gáleysis í refsirétti en skaða-
bótarétti. Löngum má halda því fram, að með meiri varúð eða virkara
eftirliti fyrirsvarsmanna hefði mátt afstýra brotum og komast hjá
tjóni. Augljóst er, að refsiábyrgð nær ekki til ófyrirsjáanlegs tjóns
eða atvika, sem ógerlegt var að afstýra, en refsiábyrgð á athafnaleysi
verður að takmarka enn frekar, þannig að vanræksla styðjist við ein-
hver sérstök áþreifanleg atriði, er varða eðlilegar stjórnunarskyldur
f yrirsvarsmanna.2 4
Refsiábyrgð fyrirsvarsmanna á saknæmu athafnaleysi byggist stund-
um á skráðum réttarheimildum um eftirlitsskyldur, lögum og stjórn-
sýslufyrirmælum. Er ábyrgðargi’undvöllurinn yfirleitt gleggri þar en
endranær. 1 52. gr. hlutafélagalaga nr. 32/1978 segir m.a., að félags-
stjórn fari með málefni félagsins og skuli annast um, að skipulag þess
og starfsemi sé jafnan í réttu og góðu horfi. Enn fremur segir, að
félagsstjórn skuli annast um, að nægilegt eftirlit sé haft með bók-
haldi og meðferð fjármuna félagsins. Svipaðar skyldur hvíla á fram-
kvæmdastjóra um bókhald og meðferð fjármuna. 1 eldri hlutafélaga-
lögum nr. 77/1921 var efnislega hliðstætt ákvæði í 32. gr., sem alloft
reyndi á í dómsmálum („umsjón með rekstri atvinnunnar").
H 1947:81. Eiginkona stjórnarformanns í hlutafélagi sat í stjórn
þess sem meðstjórnandi. Hún tók mjög lítinn þátt í störfum
þess og virðist hafa verið alveg ókunnug sakarefninu, þ.e. meint-
um brotum gegn verðlags- og gjaldeyrislöggjöf. Ákærða var sýkn-
uð í héraði, en sakfelld í Hæstarétti með svofelldum rökum:
„Ákærða E. var ein af stjórnarmönnum h/f G. Verður að gera
þær kröfur til hennar, að hún aflaði sér vitneskju um rekstur
félagsins í höfuðdráttum. Átti henni því að vera kunnugt um
verðlagsbrot félagsins, sem framið hafði verið að staðaldri um
langan tíma. Verður þess vegna að telja, að hún hafi gerzt brot-
leg við sömu lagaákvæði og hinir samákærðu ... “.
H 1948:106. Þrír stjórnarmenn í hlutafélagi, einn þeirra stjórnar-
formaður og framkvæmdastj óri, voru ákærðir fyrir brot gegn
gjaldeyris- og verðlagslöggjöf. Meðstjórnendur voru eiginkona
og mágur stjórnarformannsins. Ólöglegur innflutningur var ekki
ræddur á stjórnarfundi, og meðstjórnendur réðu engu um hann.
Annað þeirra hafði aldrei setið stjórnarfund og hitt eigi um eins
24 Knud Waaben: Det objektive b0deansvar. Ugeskrift for Retsvæsen 1986 B, bls. 292—294.
223