Tímarit lögfræðinga - 01.06.1992, Síða 13

Finnland og Svíþjóð þar sem reglur eru svipaðar í framkvæmd - vottar viðstaddir
eftir ósk þess sem yfirheyrður er.
5. VOTTAÁKVÆÐIÐ
a. Um inntak vottaákvæðisins
Vottaákvæðið verður rakið til laga nr. 27,5. mars 1951 um meðferð opinberra
mála eins og áður var sagt. Virðist þá hafa verið gert ráð fyrir því að vottar yrðu
ávallt viðstaddir yfirheyrslu, en „stundum kann það ekki að vera unnt, t.d. ef
lögreglumaður einn saman stöðvar bifreið með bifreiðastjóra einum, en hefur
ekki tækifæri til þess að fara með hann þegar á lögreglustöð.“" Ef til vill má lesa
sömu áætlun út úr ummælum í dómum Hæstaréttar, t.d. í dómi hinn 30. janúar
1991, sbr. dómadæmi (2) hér að framan, þ.e. að vottar skuli vera viðstaddir
yfirheyrslur, a.m.k. yfir sakborningi, fari yfirheyrsla fram í húsakynnum
lögreglu. í dómi Hæstaréttar hinn 30. janúar 1992, sbr. dæmi (3), virðast
dómendur hins vegar a.m.k. gefa í skyn að fullnægjandi geti verið að vottur sé
viðstaddur upplestur á skýrslu sakbornings hjá lögreglu og þurfi þá ekki að vera
viðstaddur sjálfa yfirheyrsluna.
Ekki er úr vegi að reyna átta sig á því hver sé tilgangur ákvæðisins um að hafa
skuli votta við yfirheyrslu lögreglunnar sé þess kostur.
Sagt hefur verið, að með refsiréttarfari sé m.a. leitast við að tryggja:12
1. Að sakamál eða annars konar rannsóknarviðfangsefni sem lögð eru í
hendur lögreglu verði upplýst með skilvirkum hætti.
2. Að borgararnir njóti verndar gagnvart ríkisvaldinu.
Ætla verður að stefnt hafi verið að því jöfnum höndum að treysta sönnun um
framburð sakbornings og vitna svo og að vernda yfirheyrða, einkum sakborn-
inga, gegn hvers konar harðræði við yfirheyrslu.13 Á þeim liðlega 40 árum sem
liðin eru frá tilurð ákvæðisins hefur mikið vatn runnið til sjávar og verulegar
breytingar verið gerðar á refsiréttarfarinu, einkum reglum sem lúta að frum-
rannsókn mála og réttindum sakbornings. Ekki er ástæða til að tíunda þessar
breytingar hér en eftirfarandi atriði skulu nefnd til marks um hvernig réttarfarið
verndar þá sem yfirheyrðir eru:
" Einar Arnórsson: „Meðferð opinberra mála“ Tímarit lögfræðinga 1951 bls. 98.
12 Sbr. Ragnar Aðalsteinsson: „Hugleiðingar um nýja refsiréttarfarið“ Úlfljótur 4. tbl. 1991.
15 Sbr. Jónatan Þórmundsson: Opinbert réttarfar Reykjavík 1980 2. hefti bls. 149 í kafla um
yfirheyrslu og yfirheyrslutækni. Þar er 37. gr. að vísu ekki talin með helstu ákvæðum oml. um
skýrslutöku hjá lögreglu.
7