Tímarit lögfræðinga - 01.06.1992, Síða 28

ins. Er í slíkum tilvikum augljóst samspil annars vegar milli reglna um
kröfuhafaskipti og hins vegar reglna um skuldaraskipti/ Verður að báðum
þessum tilvikum hugað hér á eftir, þótt aðaláherslan verði lögð á skuldaraskipti í
tvíhliða og gagnkvæmu skuldarsambandi.
1.2 Kröfuhafaskipti eru almennt heimil án samþvkkis skuldara
í kröfurétti gildir sú meginregla, að kröfuhafaskipti geta átt sér stað án
samþykkis skuldara og með hverjum þeim hætti, sem leitt getur til aðilaskipta að
eignarréttindum, svo sem fyrir afsalsgerninga, erfðir, aðfarargerðir skuld-
heimtumanna og svokallaða ,,subrogation“.'' Með hinu síðastnefnda er átt við
það, þegar þriðji maðurgreiðir kröfuhafa skuld til fullnaðar oggengur inn í þann
rétt, sem kröfuhafi áður átti á hendur skuldara. Um hið síðastnefnda tilvik sjá til
athugunar Hrd. 1987 693. Meginregla þessi um frjáls kröfuhafaskipti helgast af
því viðhorfi, að skuldara megi almennt séð standa á sama um það, hver
kröfuhafi hans er.
Ýmis þýðingarmikil frávik eru frá þeirri meginreglu, að kröfuhafaskipti geti
orðið að kröfu. Eru margvíslegar skorður settar við kröfuhafaskiptum í settum
lögum, með sérstökum samningsákvæðum og á grundvelli réttarreglna, sem
byggja á eðli vissra kröfuréttinda. Þannig má nefna, sem áður er fram komið, að
rett sinn samkvæmt gagnkvæmum samningi getur hvor aðili um sig að jafnaði
framselt, án samþykkis kröfuhafa. En ekki leysir það hann að neinu leyti undan
skyldum hans samkvæmt samningnum."’
1.3 Skuldaraskipti eru almennt óheimil án samþykkis kröfuhafa
Um skuldaraskipti gildir andstæð meginregla við þá, sem að framan var nefnd
um kröfuhafaskipti. Þar er meginreglan sú, að skuldari getur almennt ekki án
samþykkis kröfuhafa sett annan skuldara í sinn stað með samningi. Slík regla
hefur lengi gilt samkvæmt íslenskum rétti. í 23. kapítula Kaupabálks Jónsbókar,
sem enn er að hluta til tekinn upp í íslenska lagasafnið, er svofellt ákvæði um
skuldskeytingar og umboð:
8 Sjá t.d. Bernhard Gomard, sama rit, bls. 244 og Henry Ussing, sama rit, bls. 232. f þessu sambandi
má benda á, aö 12. kafli ÍST 30 (íslenskur staðall. Almennir útboðs- og samningsskilmálar um
verkframkvæmdir, 3. útgáfa 1988) ber kaflafyrirsögnina: „Skuldskeyting - undirverktakar". t>ar
segir í grein 12.0.1., að verktaka sé óheimilt án samþykkis verkkaupa að láta annan aðila ganga inn í
tilboð sitt eða taka við skyldum samkvæmt verksamningnum í sinn stað að nokkru leyti eða öllu leyti
(skuldskeyting). f grein 12.2. ræðir um verkkaupa í þessu sambandi, og segir þar, að verkkaupi geti
eigi leyst sig frá skyldum sínum samkvæmt samningi með því að láta annan aðila taka við þcim.
'' Ólafur Lárusson, sama rit, bls. 42; Carl Jacob Arnholnt, sama rit, bls. 69-71; Henry Ussing, sama
rit, bls. 210 og Bernhard Gomard, sama rit, bls. 226.
111 Ólafur Lárusson, sama rit, bls. 42 - 43. í þessu sambandi má og benda á ákvæði 48. gr. laga nr. 90/
1989 um aðför, þar sem mælt er fyrir um skilyrði þess, að heimilt sé að gera fjárnám í réttindum
gerðarþola samkvæmt gagnkvæmum samningum.
22