Tímarit lögfræðinga - 01.12.1994, Blaðsíða 37

gerðinni þau ekki undan ábyrgð. í greinargerð með læknalögum nr. 53/1988
kemur fram að ekki megi heimila lækni að láta sjúkling skrifa undir yfirlýsingu
fyrirfram þar sem læknir leysir sig undan allri ábyrgð. Slíkt beri aðeins að taka
gilt sé um að ræða ólæknanlega sjúkdóma samkvæmt viðurkenndum fræðum
og læknirinn sé að koma með einhverja nýja aðferð sem hann kynnir hinum
sjúka og fyrirsjáanlegt er að árangurinn sé óviss.1
Þá má einnig nefna hér svokallaða Helsinkiyfirlýsingu ffá árinu 1964, sem síðast
var endurskoðuð árið 1983, en yfirlýsing þessi hefur að geyma ráðleggingar og
leiðbeiningar fyrir lækna varðandi læknisffæðilegar rannsóknir, sem gerðar eru á
mönnum. I grein 1.9. kemur fram að læknir eigi að afla skriflegs samþykkis ffá
þeim sem taka þátt í læknisfræðirannsóknum. I lok greinarinnar er tekið ffam að
viðkomandi eigi að hafa gefið samþykkið af fúsum og fijálsum vilja.2
I frumvarpi til stjómskipunarlaga um breytingu á stjómarskrá lýðveldisins
Islands m. 33/1944 með síðari breytingum sem lagt var fyrir 118. löggjafar-
þingið sem 297. mál, er gerð tillaga um nýja 68. gr. stjómarskrárinnar. Þar kem-
ur fram að engan megi beita ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refs-
ingu. í greinargerðinni með fmmvarpinu kemur fram að í ákvæðinu felist bann
við læknisfræðilegum og vísindalegum tilraunum án samþykkis hlutaðeiganda.
Síðan segir í greinargerðinni: „Má líta svo á að ákvæðið feli almennt í sér bann
við læknisaðgerðum án samþykkis hlutaðeiganda ef líf er ekki í brýnni hættu,
en sem dæmi um aðgerðir, sem hér geta átt undir, má nefna ófrjósemisaðgerðir
og aðrar aðgerðir sem geta haft varanleg áhrif á líf manns“.3
Afleiðing þess að samþykkis er ekki leitað, þegar það er hægt og þess er þörf,
er að læknirinn getur bakað sér skaðabótaskyldu. í Bandaríkjunum em t.d.
dæmi um það að dómstólar hafi jafnað aðgerðum, sem samþykkis var ekki
leitað fyrir, við bótaskylda líkamsárás.4
Hér má nefna norskan dóm frá árinu 1954, sem reifaður er í Rettens gang
1954 bls. 601. Læknir var talinn skaðabótaskyldur fyrir að hafa numið tá af
manni án þess að afla samþykkis áður. í dómnum var tekið fram að alltaf þyrfti
að liggja fyrir samþykki áður en farið væri út í svona aðgerð.
Því er stundum haldið fram í bótamálum að um bótaskyldu sé að ræða vegna
þess að ekki hafi verið leitað samþykkis fyrir aðgerð. Læknar og sjúkrahús hafa
yfirleitt í þessum tilfellum verið sýknuð af bótakröfum vegna þess að talið hefur
verið að aðgerðimar hafi verið réttilega framkvæmdar. Bráðnauðsynleg aðgerð
hefur þá ekki í för með sér bótaskyldu vegna þess að samþykkis var ekki leitað
fyrir aðgerðinni.
1 Alþingistíðindi, þingskjal 120, 1987, bls. 819.
2 Handbók um siðamál lækna: Læknablaðið, 7. tbl. 73. árg. 1987, bls. 27.
3 Alþingistíðindi, þingskjal 389, sérprentun, bls. 25.
4 C. Gregory, H. Kalven, R. Epstein: Cases and Materials on Torts. 3rd ed. Boston & Toronto:
Little, Brown and Company, 1977, bls. 8-9.
261