Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Page 46

hverju nafni sem við viljum nefna rétthafann, getur ekki verið eigandi í hefð-
bundnum lögfræðilegum skilningi þess hugtaks, enda hefur þjóðin sem slík
engar þær almennu heimildir, sem einstaklingseignarrétti fylgja.
Sem dæmi um réttarreglur, sem tryggja öllum almenningi tilteknar heimildir,
má t.d. nefna heimild almennings samkvæmt náttúruvemdarlögum til að eiga
för um landsvæði utan landareigna lögbýla og dvöl á þessum svæðum í lögmæt-
um tilgangi; rétt almennings samkvæmt sömu lögum til berjatínslu á landsvæð-
um utan landareigna lögbýla og til þess að lesa ber, sem vaxa villt á óræktuðum
landsvæðum, er teljast til landareigna lögbýla, til neyslu á vettvangi og loks það
ákvæði vatnalaga, að öllum sé rétt að fara á bátum og skipum um öll skipgeng
vötn.
4.3 Heimildir almennings teljast almennt ekki eign
Þótt almenningi séu fengnar slíkar lögmætar heimildir, sem hér hafa verið
nefndar, er ljóst, að enginn einstaklingur getur almennt talið slíka heimild eign
sína í þeim skilningi, sem hér um ræðir. Af því leiðir, að svipting þessara heim-
ilda eða skerðing myndi ekki stofna til bótaskyldu samkvæmt eignamáms-
ákvæði stjórnarskrárinnar.15
Ávallt hljóta þó í þessu sambandi að vera einhver takmarkatilvik. Yfirleitt
hefur þó verið gengið út frá því í lögfræðilegri umræðu hérlendis sem erlendis,
að heimildir manna eða frjálsræði til veiða á opnu hafi, geti ekki talist eign í
skilningi stjómarskrárinnar. Segja má, að þar komi tvennt til. Annars vegar
þau fjarlægu tengsl, sem eru á milli heimildarinnar og rétthafanna, og vegna
þess hve sá hópur er lítt skilgreindur og afmarkaður. Hins vegar sú staðreynd,
að enginn getur helgað sér hafsvæðin umhverfis landið, hvort heldur sem er út-
hafið eða hafalmenningana, sem eign sína og þaðan af síður fiska eða önnur
dýr, sem þar kunna að finnast. Slík verðmæti geta því bæði vegna sérstaks eðlis
síns og vegna fjarlægðarinnar við rétthafann tæpast verið séreign neins einstaks
manns og þannig undirorpin eignarrétti hans. Hér var fyrst og fremst um al-
mennan afnotarétt að ræða, og ef hann er borinn saman við þær heimildir, sem
almennt eru taldar felast í eignarréttinum, þá kemur eftirfarandi í ljós:
1. Enginn einn einstaklingur eða hópur einstaklinga hafði slíkan umráðarétt
yfir veiðiréttinum, að aðrir væra útilokaðir frá því að hagnýta sér hann einn-
ig. Rétturinn var almennur.
2. Um var að ræða ákveðinn hagnýtingarrétt, sem þó var almennur afnotaréttur.
3. Rétti þessum varð ekki ráðstafað með löggemingi.
4. Rétturinn gat ekki orðið grundvöllur lánstrausts, þ.e. hann varð ekki veð-
settur.
15 Gaukur Jörundsson: Um eignamám, bls. 53-54 og 77-78; Alf Ross: Om ret og retfærdighed,
bls. 212; Frede Castberg: Norsk Statsforfatning II, bls. 247-248; Knut Robberstad: Til ekspro-
priasjonsretten, bls. 93-96.
40