Tímarit lögfræðinga - 01.09.2003, Blaðsíða 19

nam. Um þetta álitaefni segir m.a. í dómi Hæstaréttar: „Svo sem áður er rakið, varð
samkomulag um verðmæti þeirra muna, sem stefndu [kaupendur] seldu. Hafa
stefndu lækkað fjárhæð endurgreiðslukröfu sinnar til samræmis við það. Þykir því
fullnægt þeim hagsmunum áfrýjenda [seljenda] sent nutu verndar af ákvæðum 55.
gr., sbr. 34. gr. laga nr. 39/1922. Stendur sala greindra muna því ekki í vegi fyrir því,
að viðurkennd verði riftun á kaupum stefndu á Nóa“.
Við skýringu og beitingu þessara reglna verður þó að hafa hugfast að þær
eru undantekningar frá meginreglunni í 1. málsl. 3. mgr. 32. gr. fkpl. um að
riftun geti ekki farið fram, nema unnt sé að skila fasteign í því horfi sem hún
var þegar hún var afhent. Kaupandi hefur sönnunarbyrði fyrir því að skilyrðum
framangreindra undantekningarreglna sé fullnægt. Svo sem reglumar bera með
sér getur verið flókið að sýna fram á að skilyrðum þeirra sé fullnægt.
Fáir dómar hafa gengið til skýringar á þessum efnisreglum. Sem dæmi um
tilvik þar sem meginreglunni er beitt í lausafjárkaupum má nefna:
H 1973 113
I máli þessu lýsti kaupandi bifreiðar yfir riftun á kaupsamningi um hana. Seljandinn,
sem var innflytjandi bifreiðarinnar, neitaði að taka við henni og lét kaupandi hana þá
standa í hirðuleysi nálægt sjávarkambi svo að yfir hana gekk sjór í illviðrum, auk
þess sem hún var vettvangur leikja bama. Þegar málið kom til meðferðar í Hæstarétti
var upplýst að bifreiðin var orðin mjög illa farin, hjólbarðar hennar fúnir o.fl. Var
verðmæti hennar þá langt undir verðmæti jafn gamalla bifreiða. I dómi Hæstaréttar
sagði að hvað sem liði upphaflegum rétti kaupanda til riftunar væri sá réttur nú
fallinn niður vegna meginreglunnar í 57. gr. eldri laga um lausafjárkaup.
5.4 Fullnusta tilkynningarskyldu sem skilyrði riftunar
Það hefur verið meginregla í íslenzkum rétti að sá sem hyggst rifta sé ekki
skyldur til þess að árninna eða aðvara viðsemjanda sinn eða senda honum
annars konar tilkynningu um þau áform sín að rifta.28
Almennt eru ekki í lögum sérstök skilyrði um tilkynningarskyldu tengd
riftun, þótt sú meginregla gildi að ekki megi draga að óþörfu að lýsa yfir riftun,
og að við þá ákvörðun og tilkynningu hennar verði að sýna viðsemjandanum
eðlilega tillitssemi.
Við tilteknar aðstæður er þó fyrir hendi lögboðin tilkynningarskylda, þ.e.
þegar kaupverð fasteignar er greitt að fullu, en seljandi hyggst samt sem áður
rifta kaupsamningi. Þá ber seljanda samkvæmt 1. mgr. 55. gr. að tilkynna kaup-
anda um riftun á þeim tíma og með þeim hætti sem áskilið er í greininni, þ.e.
þannig:
Þegar um greiðsludrátt af hálfu kaupanda hefur verið að ræða áður en seljandi fékk
að vita um greiðslu kaupandans.
28 Viðar Már Matthíasson: Fasteignakaup, helztu réttarreglur, bls. 130.
127