Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Blaðsíða 100

Rétt skal mönnum að koma saman með friðsömum hætti og mynda félög með öðr-
um, þar á meðal að stofna og ganga í stéttarfélög til vemdar hagsmunum sínum.
Eigi skal réttur þessi háður öðrum takmörkunum en þeim sem lög mæla fyrir um og
nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi vegna þjóðaröryggis eða almannaheilla, til
þess að firra glundroða eða glæpum, til vemdar heilsu eða siðgæði manna eða rétt-
indum og frelsi. Ákvæði þessarar greinar skulu eigi vera því til fyrirstöðu að löglegar
takmarkanir séu settar við því að liðsmenn hers og lögreglu eða stjómarstarfsmenn
beiti þessum rétti.
Niðurstaða fræðimanna um þetta efni hefur verið sú að í félagafrelsinu sé
fólgið athafnafrelsi til handa félögum sem að lrkindum sé sambærilegt almennu
athafnafrelsi einstaklinga. Slíkt athafnafrelsi lýtur því sömu takmörkunum og
almennt gildir um einstaklinga, að athafnafrelsi þeirra sé bundið við löglegar
athafnir.5 Um félög hefur þó einnig verið talið heimilt að setja frekari skorður
við starfsemi. Þetta á við t.d. hvað varðar skyldu til opinberrar skráningar og
skýrslugjafar til opinberra aðila og jafnvel vissar takmarkanir við sjálfsforræði
sem leiða einkum af almennum jafnræðissjónarmiðum. Slík sjónarmið taka til
almennra félaga að nokkru leyti og mætti hafa um það langt mál sem ekki
verður rætt nánar hér.6 Segja má að í niðurstöðu Hæstaréttar í sjómannamálinu,
sem nánar verður rætt um hér á eftir, sé byggt á sjónarmiðum af þessum toga.
2.2 Samband stjórnarskrárinnar og Mannréttindasáttmála Evrópu
Sú regla virðist hafa verið viðurkennd beint eða óbeint í dómum Hæstaréttar
að almenn lög og stjómarskrána beri að túlka á þann veg sem best samræmist
Mannréttindasáttmála Evrópu. Hefur Hæstiréttur haft hliðsjón af ákvæðum
mannréttindasáttmálans með þessum hætti bæði fyrir og eftir að sáttmálinn var
lögtekinn hér á landi árið 1994, þótt flest dæmin um slíka skýringu úr dómum
Hæstaréttar séu yngri.7 Um stöðuna í öðrum aðildarríkjum mannréttindasátt-
5 Sjá nánar Gunnar G. Schram: Stjómskipunarréttur. Háskólaútgáfan 1997, bls. 593 o.áfr.
6 Sjá Tonia Novitz: Intemational and European protection of the right to strike. Oxford University
Press 2003, bis. 281 o.áfr. Sjá og til hliðsjónar H 1982 1801 og H 2001, mál 39/2001.
7 Sjá H 1990 2, H 1990 92, H 1992 174, H 1992 401, H 1995 1444, H 1995 2172, H 1996 1633.
H 1996 1868, H 1996 2553, H 1996 2584, H 1996 2972, H 1996 4284, H 1997 11, H 1997 2446,
H 1997 2828, H 1997 3231, H 1997 3419, H 1997 3700, H 1998 516, H 1998 693, H 1998 734,
H 1998 1376, H 1998 2528, H 1999 857, H 1999 1916, H 1999 2147, H 1999 3386, H 1999 3400,
H 1999 3401, H 1999 3402, H 1999 3403, H 1999 3404, H 1999 4146, H 2000 280, H 2000 3135,
H 2000, mál 419/2000, H 2000, mál 125/2000, H 2001, mál 308/2001, H 2002, mál 397/2001, H
2002, mál 156/2002, H 2002, mál 461/2001, H 2002, mál 24/2002, H 2002, mál 25/2002, H 2002,
mál 167/2002, H 2003, mál 338/2002.
Sjá einnig varðandi þetta Stefán Már Stefánsson: „Um þörf á lögfestingu þjóðréttarsamninga'*.
Skýrsla umboðsmanns Alþingis fyrir árið 1988; Davíð Þór Björgvinsson: „EES-samningurinn og
Mannréttindasáttmáli Evrópu sem réttarheimildir í íslenskum landsrétti". Ulfljótur. 1. tbl. 1997;
Dóra Guðmundsdóttir: „Um iögtöku Mannréttindasáttmála Evrópu og beitingu í íslenskum rétti".
Tímarit lögfræðinga. 3. hefti 1994 og Páll Þórhallsson: „Lögfesting Mannréttindasáttmála Evr-
ópu“. Úlfljótur. 2. tbl. 1994.
310