Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Page 43

kynningargildi almennra stjórnvaldsfyrirmœla.19 Þá kunna sjónarmið um að
rétt sé að veita ráðherra á tímum örra tækninýjunga og þróunar á hinum marg-
breytilegustu sviðum mannlegs lífs möguleika á því að gera með nokkuð
skjótvirkum hætti breytingar á tilteknum sviðum að hafa þýðingu í þessu
sambandi.80 Slíkt kann jafnframt að vera nauðsynlegt til að skapa eðlilegt svig-
rúm til aðlaga refsiákvæði að breyttum tímum, m.a. vegna nýjunga á sviði
vísinda, þekkingariðnaðar og þróunar í atvinnulífif1 Síðast en ekki síst má
nefna það sjónarmið að þörf geti verið á því að veita framkvæmdarvaldinu þann
möguleika að taka tillit til staðbundinna aðstæðna við útfærslu refsiákvæða í
stjómvaldsfyrirmælum.82
Leggja verður til grundvallar að hvorki verði byggt á lýsingu verknaðar né
refsitegund í almennum stjómvaldsfyrirmælum, nema lagastoð þeirra sé skýr
og ótvíræð, feli slík fyrirmæli í sér skerðingu eða ákveðna takmörkun á grunn-
réttindum, t.d. friðhelgi einkalífs, sbr. 73. gr. stjskr., eða á atvinnufrelsi, sbr. 75.
gr. stjskr. í þessum tilvikum myndi ekki reyna á grunnregluna um lögbundnar
refsiheimildir í 1. mgr. 69. gr. stjskr. heldur inntak og gildissvið hinna sér-
greindu lagaáskilnaðarreglna í 71 .-75. gr. stjskr. Þegar mælt er fyrir um refsingu
við athöfn (eða athafnaleysi) sem ekki er sem slík stjómarskrárvernduð verður
refsiákvæðið hins vegar ávallt að uppfylla kröfur hinnar almennu lagaáskiln-
aðarreglu 1. mgr. 69. gr. stjskr. Við mat á því má ekki gleyma að með 1. mgr.
69. gr. stjskr. hefur stjómarskrárgjafinn ákveðið að veita borgurunum tiltekna
vemd gegn því að þeir þurfi yfirhöfuð að sæta refsiábyrgð sem varðað getur
fangelsi, fésektum eða öðrum refsikenndum viðurlögum nema slík ákvörðun
verði beinlínis rakin til viljaafstöðu löggjafans. Með því er leitast við að tryggja
að ákvarðanataka um skilyrði refsiábyrgðar og um heimilar refsitegundir sé
tekin að lokinni lýðræðislegri og gagnsærri umræðu á vettvangi Alþingis.
Réttindavemd 1. mgr. 69. gr. stjskr. er því í eðli sínu ekki veikari að þessu leyti
heldur en sú réttindavemd sem leiðir af öðmm mannréttindaákvæðum, en eins
og rakið er í kafla 2.3 verður að telja grunnregluna um lögbundnar refsiheim-
ildir til þeirra mannréttinda sem stjómarskráin veitir borgurunum. I ljósi þessa
er hér lagt til grundvallar að 1. mgr. 69. gr. stjskr. verði skýrð þannig að Alþingi
sé að jafnaði óheimilt að fela ráðherra óhefta ákvörðun um útfærslu refsi-
ákvæða í stjórnvaldsfyrirmælum svo notað sé tilvitnað orðalag úr framan-
79 Jónatan Þórmundsson: Afbrot og refsiábyrgð I, bls. 184.
80 Helge Rostad: „Blankettstraffebud". Lov og Rett (1995), bls. 577.
81 Alf Ross: Statsretlige studier. Nyt Nordisk Forlag. 2. útg. Kaupmannahöfn (1977), bls. 129.
82 Helge ROstad: „Blankettstraffebud“. Lov og Rett (1995), bls. 577. Þetta síðastnefnda sjónarmið
býr að baki lögum nr. 36/1988 um lögreglusamþykktir, en þar er í fyrri málsl. 1. gr. veitt heimild
til að setja lögreglusamþykkt í hverju sveitarfélagi þar sem skal, eftir því sem þurfa þykir, kveða á
um það sem varðar allsherjarreglu, sbr. upphafsmálsl. 1. mgr. 3. gr. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu
Iaga hefur löggjafinn gert ráð fyrir því að heimilt sé að refsa fyrir brot á lögreglusamþykkt með
sektum.
37