Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 7
3
frv. Herferðir og landvinningar studdu einnig jnjög að við-
kynningu fjarlægra þjóða. Landvinningar Alexanders mikla
eru gott dæmi sliks. Hann hugsaði sér beinlínis að jafna sem
mest muninn milli liinna ólíku þjóðerna i ríki sínu, þar á
meðal með því, að stofna til hjúskapar milli Grikkja og Aust-
urlandabúa sín á milli. Meðan veldi Rómverja stóð í mest-
um blóma, þá náði það yfir lönd austan frá Evfrat og vestur
að Atlantsliafi, og norðan frá Rín og' Dóná og suður að Sa-
hara. Miðstöð ríkisins var Rómaborg, og söfnuðust þangað
menn úr öllum þessum löndum meira og' minna. Verzlun og
samgöngur milli flestra liluta rómverska veldisins voru i á-
gætu lagi eftir því, sem iðnháttum manna og þekkingu var
þá farið. Mátti þá segja, að Rómaveldi og allur „hinn mennt-
aði heimur“ væri eitt og' sama. Friðuðu Rómverjar svo vel
lönd sín á fyrstu tveim öldum keisaratimabilsins, að slíks
munu varla dæmi („pax Romana“). Með lögum frá 212, sem
kennd eru við Caracalla, fengu allir frjálsir menn innan vé-
banda Rómaveldis rómverskan horgararétt, urðu „civis Ro-
mani“, og var þá að lögum jafnaður sá niunur, er verið hafði
milli rómverskra borgara og annara þegna ríkisins.
Á rústum rómverska ríkisins mynduðust mörg ríki. Skipti
þeirra voru með svipuðum hætti, sem verið hafði i fornöld
milli þjóðfélaga ])á, og áður er lýst. En sú breyting verður
víðast í álfunni á miðöldum, að innan hvers rikis risa upp
voldugir liöfðingjar, lénsmenn, er fengið liöfðu að léni land-
eignir mildar hjá þjóðhöfðingjunum (,,lénsríkin“). Þessirléns-
menn gerðust stundum jafnvel ofjarlar þjóðliöfðingjanna og
sjálfir áttu lénsmennirnir einatt í innbyrðis deilum. Eina vald-
ið, sem kalla má lielzt sameinalönd og ríki, var kaþólska kirkj-
an. Hún breiddi sameiginlega trú og' sameiginlega siðu út um
alla álfuna. Páfaveldið bar um aldir ægishjálm jdir veraldar-
valdinu í flestum löndum. Kirkjan taldi sig verndara og föð-
urland allra trúaðra. Páfinn krýndi hina svonefndu róm-
versku keisara, Karl mikla fyrst og' síðan hina, um langan
aldur. Valdabarátta keisaranna og páfans á 11. og' fram á 13.
öld endar jafnan með sigri páfans (Gregor 7.—Hinrik 4. 1076,
Alexander 3.—Friðrik rauðskeggur 1176). Sama varð niður-
staðan í deilum páfa um þessar mundir við flesta aðra þjóð-
höfðingja. Innocentius 3. likti páfaveldinu við sólina og valdi
lceisara og konunga við tunglið, sem fær ljós sitt frá sólinni.
Páfinn var handhafi valds guðs á jörðinni, og þvi skyldu
þjóðliöfðingjar taka vald sitt af páfa og lúta honum. Kirkj-