Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 8

4
an fordæmdi styrjaldir milli trúaðra manna og setti ákveðna
friðardaga í hverri viku. Hún friðhelgaði ákveðna staði
(kirkjur og klaustur) og veitli ])ar ofsóttum athvarf. Kirkj-
an átti j'fir að ráða liinum ógui’legustu refsingum og nauð-
ungarráðum, sem koma máttu niður á heilum ríkjum eða
ríkishlutum (interdictum) eða einstökum mönnum (ana-
thema, excommnnicatio). Páfinn gat leyst þegna af trúnað-
areiði sínum við þjóðliöfðingja, ef þeir risu gegn kirkjunni
eða boðum páfa eða banni. Ivrossferðirnar og pílagríms-
ferðir til helgra staða urðn til kvnningar og samvinnu lcrist-
inna þjóðhöfðingja og kristinna manna um flest lönd álf-
unnar o. s. frv. En hvorki kirkjan né rikisstjórnendur sköp-
uðu nein alþjóðalög' fram yfir það, sem nú var sagt.
Páfaveldinu tekur að hnigna á 14. öld. Loks sundrast kirkj-
an á 16. öld. í löndum prótestanta gerast konungarnir æðstu
kirkjuhöfingjar, og' vald páfans í rómverk-kaþólsknm lönd-
uni verður aldrei aftur slíkt, sem það iiafði verið 11.—13.
öld. Lénsríkið liverfur úr sögunni og vald þjóðliöfðingja
eykst að sama skapi. Nú hefst þjóðernisstefna (nationalismi)
og' nú liefjast trúarhragðastyrjaldir (þrjátíuára-stríðið o. fl.).
En um sömu mundir og þó nokkrn fyrr hefst ný fræðaöld
(,,renaissancinn“). Þá má og segja, að lagður sé fjTrsti fræði-
legur grundvöllur að þjóðarétti. Þá taka menn að rita um þau
efni. Landafnndirnir og verzlunarferðirnar á 16. öld ollu því,
að menn fóru að rita um yfirráðin yfir höfunum. Rannsóknar-
andi aldarinnar náði einnig til skipta milli ríkja. Hollending-
urinn Hugo Grotius, sem kallaður hefur verið faðir þjóða-
réttarins, ritaði i byrjun 17. aldar liið fræg'a rit sitt De jure
pacis ac belli. Og í verki og framkvæmd verður einnig breyt-
ing. Þjóðarétlurinn liefst einnig þar. Friðurinn í Osnahrúck
og Miinster 1648 („vestfalski friðnrinn“) markar að þessn
leyti merkilegt spor. Þar sátu fulltrúar flestra ríkja álfunn-
ar fund. Þá var viðurkennt sjálfstæði Svisslands og Niður-
landa og jafnrétti allra kristinna ríkja álfunnar. Frá þeim
tíma tóku ríki að halda sendimenn reglulega hvert hjá öðru.
Og frá þeim tíma stafar hugmyndin um jafnvægi ríkjanna
í Evrópu.
Á 18. öld liefst samkomulag milli nokkurra ríkja um ein-
stakar greinar herréttarins („vopnaða hlutleysið“ 1780 og
1800). En fjölþætt samvinna og samkomulag um þjóðréttar-
efni og' athafnir ríkisstjórna á ýmsum sviðum gat þó ekki
hafizt enn þá. Meðan álfan svo að segja logaði öll í ófriði á