Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 16

12
útbreiðslu á síðara liluta þeirrar aldar. Og jafnvel fyrir alda-
mótin 1900 er svo komið, að Rússakeisari á frumkvæðið að
Haagfundinum fyrra (1899), þar sem gerður var, sem fyrr
segir, samningur um stofnun gerðardóms í Haag. Þá taka og
stjórnir ýmsra landa að gera samninga um gerðardóm í
deilumálum sínum, þar á meðal sum stórveldin. Og þessu
friðarverki er framlialdið með síðara Haagfundinum 1907.
En allt kom fvrir ekki. Allt af logaði í styrjöldum einhvers
staðar á hnettinum frá þvi nokkru fyrir aldamótin og þar
til styrjöldin mikla hófst 1914 (Búastríðið, Spánn-Kúba,
Japan-Rússland, Tyrkland-Balkanríkin, Ítalía-Tyrkland).
Áður en skilizt er við samvinnu ríkja og friðarhugmyndir
manna fyrir styrjöldina miklu, verður að geta Ameríku að
nokkru. 1783 fengu Bandaríki Norður-Ameríku, þá 13 að
tölu, viðurkenningu sem sjálfstætt ríki, en siðan liafa mörg
fylki bætzt við, svo að nú eru þau 48. Þar liefur hugmyndin
um lýðræði og þjóðfrelsi fest einna fvrst rætur í framkvæmd
og' gengið einna lengst. Og i Ameríku má segja, að fyrsti vís-
ir til þjóðabandalagsins liafi myndazt, er Panameríska sam-
banclið var stofnað meðal allra sjálfstæðra ríkja á megin-
landi Ameríku 1890. Verkefni þessa bandalags var samvinna
milli amerísku ríkjanna á ýmsum sviðum, en fvrst og fremst
að jafna deilur milli einstakra rikja, með gerðardómi, ef
eigi varð öðrum samningum við komið. Amerísku ríkin
böfðu þvi í rauninni reynslu fram yfir Evrópurikin á þessu
sviði, enda er hugmyndin um þjóðabandalagið ekki hvað
sízt frá Ameríku komin, og' vafalaust hefði henni ekki verið
komið í framkvæmd árið 1919—1920, ef forseti Bandaríkja
Norður-Ameriku hefði ekki knúð það mál fram á fundinum
i París eftir styrjöldina miklu. Þá var járnið heitt, og því
varð að hamra það sleitulaust. Annarskostar væri þjóða-
bandalagið varla komið á enn i dag.