Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 17
II. KAFLI
Upphaf Þjóðabandalagsins og eðli.
3. gr.
Hvernig sáttmáli Þjóðabandalagsins varð til.
I. Meðan styrjöldin mikla stóð, varð mönnum miklu ljós-
ara en áður, hver nauðsyn á því væri, að komið yrði í veg
fyrir stvrjaldir framvegis. Hörmungar styrj aldarinnar vöktu
þá hugsun með mörgum hugsandi mönnum. Og nú tóku
stjórnmálamenn sumra stórveldanna að gefa hugmyndinni
um stofnun þjóðahandalags gaum, að því er virðist, í fullri al-
vöru. Öll stórveldin, sem í styrjöldinni tóku þátt, að minnsta
kosti þeirra, er hörðust gegn Miðveldunum, kváðust vera að
berjast fvrir réttlæti, frelsi og friði. Ensku stjórnmálamenn-
irnir Asquith (í ræðu 25. sept. 1914) og' Edward Gre)r (í ræðu
15. maí 1916) liéldu þessu fram. Franski stjórnmálamaður-
inn Briand talaði í svipaða átt 20. nóv. 1915, og hreyfði þá
hugmyndinni um stofnun þjóðahandalags. Kanzlari Þýzka-
lands, Bethmann-Holhveg, svaraði ummælum stjórnmála-
mannanna ensku og frönsku 22. maí 1916 á þá leið, að
Þýzkaland væri reiðubúið til að taka þátt í stofnun sliks
handalags. En mest hafa menn lagt upp úr ummælum Wil-
sons forseta Bandaríkjanna í þessa átt. í ýinsum ræðum, er
hann hélt, meðan styrjöldin stóð, lýsti hann stefnuskrá sinni
í friðarmálunum. Kunnast af þeim mun vera ávarp hans til
öldungadeildar allsherjarþings Bandaríkjanna 8. jan. 1918,
hinir svonefndu „Í4 punktar Wilsons". Auk atriða, er vörð-
uðu væntanlega friðarsamninga sérstaklega og einstök þjóða-
réttarefni, taldi Wilson, að stofna yrði almennt bandalag
þjóðanna (general association of nations), er iilíti sérstök-
um sanmingum til þess að gagnkvæmar trjrggingar fáist fyr-
ir því, að hæði stórar þjóðir og smáar fái lialdið pólitísku