Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 126

122
16. gr.
Fasti milliríkjadómurinn í Haag
(Cour permanente de justice internationale).
1.1. Nokkrum tíma fyrir st}rrjöldina miklu lifnaði allmikið
yfir þeirri hugsun, að ríkisstjórnir létu útkljá deilumál, er
þær gætu ekki jafnað sjálfar, fyrir gerðardómi. Einstakir
samningar voru gerðir uni þetta, ýmist um einstaka mála-
flokka eða jafnvel um öll deilumál. Um skipun fasts dóms
varð samkomulags þó ekki auðið. Á síðara þinginu í Haag
(1907) var að vísu gerður samningur um nefningu manna til
setu i gerðardómi til úrlausnar deilum, er aðiljar legðu til
lians. Ríki þau, er staðfestu samninginn, skyldu hvert velja
4 menn, er þau teldu hæfasta til setu i væntanlegum gerðar-
dómi, og skrifstofu átti að stofna í Haag, þar sem dómur átti
að starfa. Skyldi hún gera skrá vfir dómendur, þannig valda.
Aðiljar skyldu svo, þegar með þyrfti, velja tvo úr flokki þeirra
hvor, en þessir 4 dómendur áttu svo að velja oddamann. Með
þessu var aðiljum að eins létt dómenda valið, en enginn fast-
ur dómstóll á laggir settur. Ivostnaður af slikum dómi lilaut
að verða nokkuð mikill í hverju einstöku máli, og því minni
líkur til, að smáríki mundu nota hann, en ef fastur dómur,
kostaður af alþjóða félagsskaj), hefði verið settur á stofn. Úr-
lausnir sliks dómstóls gátu ekki heldur fengið það álit á sér
sem úrlausnir fasts dómstóls, er skipaður væri beztu mönn-
um, enda varla von til þess samræmis í notkun réttarreglna
iijá lausum dómi sem föstum.
2. Hugmyndin um fastan milliríkjadóm var tekinn upp af
höfundum sáttmála Þjóðabandalagsins. Vitanlega ætluðust
þeir ekki til þess, að stofmm slíks dómstóls takmarkaði á
nokkurn liátt tilraunir aðilja til að levsa sjálfir deilur sínar
eða að láta sáttanefnd reyna það eða gerðardóm, er þeir kvsu
sér, eða að aðrir aðiljar reyndu sátt, eða ráð Þjóðabanda-
lagsins, sbr. 12., 13., 15. og 17. gr., sm. En þeir sáu kostina við
það, að til væri dómur, skipaður föstum dómendum, til úr-
lausnar milliríkjadeilum. Jafnframt þessu gengur liugsunin
um það, að deilum milli ríkja sé almennt skotið til hans, ef
þær eru til þess lagaðar og önnur friðsamleg leið er ekki far-
in, sbr. 12. og 13. gr. sm. Með sáttmálanum er þó ekki bein-
línis stofnaður dómstóll í milliríkjadeilum. Það var látið
verða þvi háð, hvort Þjóðabandalagið kæmist á. í 14. gr. sm.
er ráði bandalagsins boðið að undirbúa frumvarp um stofn-