Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 193
189
25. gr.
Starfsemi í þágu mannúðar- og menningarmála.
I. Um vinnumálastarfsemina vísast til 15. gr. að framan.
II. Starfsemi til verndar og þroska óþroskuðum mannfé-
lögum. Hér til teljast:
A. Vernd innfæddra manna í lendum (territories), er fétag-
ar bandalagsins hafa undir stjórn sinni. Eftir b-lið 23. gr. sm.
skuldbinda félagar bandalagsins sig til þess að fara réttlát-
lega með innfædda menn í lendum þeim, sem eru undir stjórn
þeirra. Þetta ákvæði er almennara en fyrirmæli 22. gr. um
mandötin, því að það tekur til allra nýlendna, verndarlanda
og' hagsmunasvæða, annara en mandatanna. B-liður 23. gr.
liefur að geyma einskonar stefnuskrá um meðferð nýlendna
o. s. frv. Þar á móti er Þjóðabandalaginu ekkert eftirlit feng-
ið með stjórn lendna þessara. í nánu sambandi við þetta
standa fyrirmæli um vopnasölu, vopnaburð, virkjagerð og
þrælahald, meðferð áfengra drgkkja, sbr. 5. mgr. 22. gr. og
d-lið 23. gr., um liknarstofnanir, trúarbragðafrelsi, réttláta
meðferð í viðskiptum o. s. frv.
B. Mandötin. 1. Þegar í upphafi styrj aldarinnar miklu liöfðu
stórveldin Bretland, Frakkland og' Rússland komið sér sam-
an um skiptingu á nýlendum Þýzkalands og á hluta af Tyrk-
landi á milli sín að styrjöldinni lokinni. Þegar til undirbún-
ing'a friðarsamninganna kom, þá strandaði framkvæmd sam-
komulags þessa á Wilson Bandaríkjaforseta. Hann vildi láta
Þjóðabandalagið stýra lendum þessum eða liafa að minnsta
kosti liönd í bagga með stjórn þeirra. Þá var fundið upp hug-
tak, sem þangað til hafði verið óþekkt í þjóðaréttinum, man-
datahugtakið. Það getur bæði tekið yfir landið, sem stjórna
skal, og' stjórnarliáttuna, samkvæmt 22. gr. sm. Sá, er tekur
stjórnina að sér, heitir mandatar. I einkamálalögum er þriðja
hugtakið, mandant, tengt hér við. Það tekur til þess, er man-
datið (umboðið) veitir. Kröfu til þess að fá mandöt gerðu
Bretland, Frakkland, Ítalía, Belgía og Japan. Það var að
mestu ákveðið þegar áður en Þjóðabandalagið var stofnað,
bvaða lendur skyldu verða mandöt, liverir skvldu verða man-
datarar, og hvað liver skyldi fá. Hið svonefnda 10 manna ráð
ákvað þegar 7. maí 1919 um þýzku nýlendurnar. Og einnig
var ákveðið, að nokkur lönd Tyrkja skyldu af þeim tekin, en
ekki var þeim ráðstafað til fulls fyrr en 29. apríl 1929, og
höfðu Tyrkir þó ekki þá gengið að friðarsamningum. Á þess-