Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Blaðsíða 197
193
aðrir Þjóðabandalagið og sumir telja fullveldinu skipt á
milli þeirra. Eftir 2. og 7.—9. mgr. 22. gr. sm. liggur vist næsl
að telja Þjóðabandalagið liafa fullveldi yfir mandötunum.
Mandatið er rækt í nafni þess, það gerir samninga um stjórn
mandatanna og það hefur eftirlil um stjórn þeirra. Ef man-
datarskipti verða, þá verður ekki séð, að neinn geti gert nýj-
an mandatsanming, nema ráð Þjóðabandalagsins.
Öll mandataskipunin er einstök i sinni röð. Ibúar man-
datanna eru ekki þegnar Þjóðabandalagsins, þótt það Iiafi
að líkindum fullveldið yfir lendunum. Og þeir eru varla
lieldur þegnar mandatarsins. Þetta mun alveg ljóst um íbúa
A-mandatanna. Og' bandalagsráðið liefur að minnsta kosti
ekki lieldur talið ibúa liinna mandatanna þegna mandatars-
ins. Slíkt mundi líka koma í bága við þá liugsun, að mandöt-
in skuli ekki verða innlimuð í ríki mandatarsins. En livað
sem um þetta er að segja, þá liefur vafalaust verið talið úti-
lokað, að mandatararnir gætu t. d. gert íbúa mandatanna
berskylda fvrir ríki mandataranna, sbr. bannið við vopna-
liurði, virkjagerð og flotastöðvum.
5. Það er ekki sagt berum orðum, að mandatar þurfi að
vera meðlimur Þjóðabandalagsins, en það virðist vera gert
ráð fyrir því i niðurlagi 5. mgr. 22. gr. sm., þar sem segir, að
viðskipti í mandötum skuli vera frjáls „öðrum“ félögum
bandalagsins, þ. e. öðrum en mandatarinum, sem auðvitað
eru þar frjáls viðskipti. Og skyldur þær, sem hann undir-
gengst gagnvart bandalaginu, benda til jiess, að liann eigi að
vera i því, en það er þó vel lmgsanlegt, að liann gæti samt
rækt þær fullkomlega, t. d. gefið ráðinu ársskýrslur um stjórn
sína. Geta má þess og, að Bandaríkjunum var boðið mandat
yfir Armeníu áður en liún gekk í samband við Rússland og
áður en séð var, bvort þau myndu ganga í Þjóðabandalagið.
Það er ekki liklegt, að ráðið mundi gera mandat-samning
við aðra en bandalagsfélaga, og að því leyti befur þetta at-
riði ekki mikla þýðingu. En það varðar miklu, ef mandatar
gengur úr bandalaginu. Og nú ber svo til, að það þarf úr-
lausnar, ef Japan gerir alvöru úr því að ganga úr Þjóða-
bandalaginu.
6. Samkvæmt 7. mgr. 22. gr. sm. skal mandatar árlega
gefa skýrslu til ráðs bandalagsins um stjórn sína og meðferð
á mandatinu. Er það lilutverk mandata-nefndarinnar að at-
lmga skýrslur þessar (sjá 14. gr. III. B.). Bera má kvartanir
fvrir ráðið eða formann mandata-nefndarinnar út af gerð-
25