Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 14
12
fara að vinna að framleiðslu og iðnaði og reka friðsamleg
viðskipti liver við aðra, og þriðja skeið liins lifræna
siðgæðis, þá er siðgæðið er runnið þjóðunum svo að
segja i merg og blóð og þær taka hönduni saman um öll
mannúðar- og menningarmál og fara að lifa i sátt og sam-
lyndi. — Þetta er auðvitað hugsæileg skipting eftir því,
liverju mest ber á á hverjum tíma, en girðir ekki fyrir ])að, að
hinn gamli hernaðarandi, illvíg samkeppni og jafnvel blóð-
ugar styrjaldir gjósi upp við og við. Þó er eins og allt, þrátt.
fyrir síendurteknar erjur og illindi, smáþokist áfram í
menningaráttina.
Iiinn frumstæði, líll siðaði maður fer að mestu eftir eðlis-
hvötum sínum og augnablikstilfinningum, og liinar frum-
stæðu þjóðir lifa að mestu frá höndinni til munnsins án
frekari fvrirhyggju. En því siðaðri sem mennirnir verða,
því frekar láta þeir stjórnast af víðtækari og fjarlægari
markmiðum. Þetta er að nokkru leyti sjálfum þjóðfélags-
aganum að þakka. Hann er þrenns konar. Fyrst eru það
siðir feðranna (mores) og almenningsálitið, sem
beimta það af manni, að maður Iiagi sér og lifi lífi sínu
svo og svo, og þá sem líkast því, sem kvnþátturinn hefir
lifað lifi sínu fram til þessa, án þess að bvikað sé í nokkru
verulegu frá siðum bans og venjum. Þá eru það lögin og
valdstjórnin, sem fara að heimta það, að menn fari
eftir settum lögum og fyrirmælum, og leggja ýmsar refs-
ingar við, ef út af er brugðið. Og loks er það trúin á liinn
ósýnilega guð eða guði, er heimtar það, að menn bagi sér
eftir siðaboðum liennar. Þetta eru hin svonefndu drottin-
völd þjóðfélagsins, sem eru að reyna að aga mennina og
siða. En svo tekur samvizka mannsins og sjálfsagi
Iians við, og um hann segir Spencer að lokum: „Einn
aðalþáttur Iiins siðferðilega sjálfsaga er . . . vísvitandi upp-
gjöf hinna nálægari og einstaklegu gæða fyrir einhver fjar-
lægari.og almennari gæði.“ Og eitt er það, sem hann leggur
sérstaka áherzlu á, og það er, að einstaklingurinn sé ekki
þetta „atom“ (ódeili), aðskilið frá öllu öðru, eins og fyrri
höfundar liafi viljað láta í veðri vaka, að hann væri, heldur
sé hann einskonar próduct, einhverskonar árangur og and-
leg spegilmynd þess þjóðfélags, sem hann liefir alizt upp i,
sérkennilegt sýnishorn af siðum þess, háttum og venjum,
trú þess og bugsunarhætti.
Iivað einkaþróuninni viðvíkur heldur Spencer því