Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1973, Blaðsíða 120
118
Árbók Háskóla islands
stóru undrum í sögu mannkynsins. Vafa-
laust hefðu þær aldrei getað skipað svo
veglegan sess, hefði íslendingurinn eigi
haft í sér útþrá eybúans og sæfarans. í
bókmenntunum — hverrar tegundar sem
er — sjáum vér áhrifin alls staðar að: frá
Norðurlöndunum, þar sem upphafið er,
frá Bretlandseyjum, Norður-Evrópu,
Suður-Evrópu; á sínum tíma frá öllum
hinum þekkta heimi Evrópubúans; í dag
frá öllu mannkyni. í gullaldarbók-
menntunum fornu gætir hljóma frá Róm-
verjum og Grikkjum, — hljóma, sem oss
hafa borist vegna endurhljóma eybúa ír-
lands og Arabans og Márans í eyðimörk og
vin.
Eldað hefur verið í mikilli deiglu, sem
brætt hefur saman hið upphaflega norræna
við hið aðfengna suðræna. Á margan hátt
gætir og hins austræna.
Á sama tíma og þessi samruni efnanna
hefst hér á landi á 11. öld — og voru þá
ekki fyrir hendi þau skilyrði, sem ella eru
talin höfuðnauðsyn, þéttbyggðir engar að
marki — þá er þessi samruni að gerast
annarsstaðar. Mér er í dag hugsað til
Cordoba og Toledo, en þangað lágu boð-
leiðir alla leið til Buchara og Ispahan. Af
einhverjum ástæðum er mér hugsað til
Abu Ali Ibn Sina, er varð þekktur á
Vesturlöndum undir nafnmyndinni Avi-
cenna. Og margt finnst mér skylt með
eyðimerkurbúanum og sæfaranum. Báðir
verða að lúta því lögmáli að duga eða
drepast. Dugi þeir, eiga þeir báðir þess
kost að dveljast fagrar nætur við Bósporus,
við hvísl hógláts öldugjálfurs, við fegurð,
sem vart má koma orðum að. En gætið að
— nú á tímum fjölmiðlanna hröðu, — að
fyrrum nægði, að eitt mikilmenni með
hverri kynslóð fengi að skoða atferli ann-
arra þjóða til þess að endurnýja og
umskapa.
George Santayana — heimspekingurinn
og hugsuðurinn, sem sannarlega var skil-
getið afkvæmi samruna menninga — skrif-
ar svo á einum stað: „Listin sprettur svo
algjörlega úr hjarta mannsins, að hún
kemur öllu til að mæla til hans á eigin máli
hans; hún nær samt sem áður svo mark-
visst til hjarta náttúrunnar, að hún starfar
með henni, verður hluti af skapandi efnis-
orku hennar og byggir upp með ósjálfráðri
hendi. Uppspretta listanna úr ósjálfráða
hvatanum er merki og mælir velgengni
náttúrunnar og dauðlegrar hamingju."
Hátíðarsamkoma þessi er nú sett — eigi
einvörðungu af embættisskyldu, heldur og
með Ijúfu geði — til þess að Háskóla
íslands veitist tækifæri að auðsýna Hall-
dóri Laxness, sem fulltrúa þeirrar listgrein-
ar, sem menning vor byggir á, þann mesta
sóma, sem Háskólanum er frekast unnt, og
þar með greininni sjálfri.
Sé það góðu heiili gjört.
Ávarp Halldórs Laxness*
Herra forseti íslands,
rektor Háskóla íslands,
háttvirtur forseti heimspekideildar Háskóla
íslands,
háttvirta samkoma.
Ég vil leyfa mér að þakka Háskóla
íslands og heimspekideild Háskóla íslands
fyrir þann einstaka virðingarvott sem mér
hefur verið sýndur á þessum degi, þar sem
* Skrifaö upp eftir segulbandsupptöku í vörslu Segul'
bandasafns Ríkisútvarpsins og birt með leyfi skálds-
ins.