Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Blaðsíða 146

144
Árbók Háskóla íslands
5. Samanburður mismunandi starfs-
hópa eða þjóðfélagshópa. Með þessu er
m.a. ætlunin að afla vitneskju um hvort
markverður munur sé milli þjóðfélagshópa
á Islandi varðandi ýmis líkamseinkenni.
6. Mismunurýmissa líkamseinkenna eft-
irkynferði („sexualdimorphism“). Saman-
burður er gerður milli karla og k venna, t. d.
á líkamshæð, líkamsbyggingu, þyngd,
augna- og háralit o.s.frv.
7. Kynslóðabreytingar („Secular
Changes"). Könnuð er þróun ýmissa lík-
amseinkenna, sem átt hefur sér stað á ís-
lendingum á þessari öld, einkum á síðustu
áratugum, t.d. líkamshæðaraukning,
þyngdar-, líkamsbyggingar-, andlits- og
höfuðlagsbreytingar. I þessu skyni hefur
m.a. verið gerður samanburður á rann-
sóknum (mælingum) Guðmundar Hannes-
sonar prófessors og dr. Jens Ó. P. Pálsson-
ar, og í undirbúningi hafa verið nýjar yfir-
litsrannsóknir hins síðarnefnda á vegum
MSHÍ, sem áætlað er að hefja 1987, ef
nægilegt fé fæst til framkvæmda.
8. Vaxtarrannsóknir. Ákveðin líkams-
einkenni meðal skólabarna og fullorðinna
á ýmsum aldursskeiðum eru könnuð frá
mannfræðilegu sjónarmiði.
Frá upphafi (1975) hefur MSHÍ unnið að
ýmsum mannfræðilegum vaxtarrannsókn-
um eftir því sem efni og aðstæður leyfðu,
og hefur þegar tekist að framkvæma sumar
grundvallarrannsóknir til viðmiðunar fyrir
síðari athuganir.
Mestmegnis er hér um að ræða svo-
kallaðar þverskurðarrannsóknir („cross
sectional") á skólafólki úti á landi, er for-
stöðumaður gerði 1972-1979, en einnig
hafa fyrri rannsóknir hans, 1960-1969, á
börnum og unglingum frá Stór-Reykjavík-
ursvæðinu verið í úrvinnslu. Voru þær
aðeins að nokkru leyti ferilsfræðilegar
(„longitudinal"), þ.e. sams konar mæling-
ar, gerðar með vissu millibili, á sömu ein-
staklingum. Var hér aðallega um hæðar-,
höfuð- og andlitsmælingar að ræða. Þá hef-
ur aðgangur að gögnum skóla í Reykjavík
varðandi hæðar- og þyngdarmælingar, sem
hjúkrunarkonur og aðrir gerðu á skóla-
börnum og unglingum undanfarna áratugi,
gert MSHI kleift að kanna á þessu sviði fer-
ilsfræðilega þróun rúmlega 13 þúsund
skólaskyldra, frá 7 ára aldri og að eða yfir
15 ára aldur. Liggja nú fyrir þroskastaðlar,
sem MSHÍ hefur hannað á grundvelli úr-
vinnslu þessara gagna.
9. Próun íslenska kynstofnsins í Vestur-
heimi. Fyrstu mannfræðirannsóknir á
Vestur-íslendingum til samanburðar við
íslendinga í heimalandinu gerði Jens Ó. P.
Pálsson 1957-59 á eigin spýtur, en árin
1975,1977-78 og 1986 á vegum MSHÍ. Að
tillögu hans hóf MSHÍ undirbúning að
samstarfi um langtímasamanburðarrann-
sóknir á Islendingum austan hafs og vestan
við ýmsa innlenda og erlenda aðila á sviði
mannfræði, félagsmannfræði, lífeðlisfræði,
læknisfræði og á fleiri sviðum er snerta
manninn. (Sbr. Árbók H.í. 1981 og 1984.)
Könnun hefur verið gerð á ýmsum líkams-
einkennum Vestur-íslendinga, tíðni þeirra
og lýðfræðilegri stöðu og samanburður
gerður, aðallega við Pingeyinga og Aust-
firðinga. Par með hefur m.a. skapast ör-
uggari grundvöllur fyrir því að skyggnast
bctur inn í vandamál varðandi verkanir
erfða og umhverfis. Rannsóknir ofan-
nefnds og MSHI sýna almennt lítinn mark-
verðan mun á líkamseinkennum fyrstu og
annarrar kynslóðar útflytjenda frá Norð-
austurlandi og heimamanna. Yngsta kyn-
slóð Vestur-fslendinga er hins vegar að
ýmsu leyti áberandi frábrugðin samsvar-
andi kynslóð á Norðausturlandi, og virðist
mega rekja það til umhverfis frekar en
erfðabreytinga, þar eð um sama uppruna
er að ræða.
Rannsóknaleiðangur var farinn til Kan-
ada og Bandaríkjanna vorið 1986, sem for-
stöðumaður MSHÍ skipulagði til að rann-
saka þar aðallega fólk 20-49 ára og skóla-