Árbók Háskóla Íslands - 30.12.2005, Blaðsíða 257

manna í Háskólanum í Manitoba í Winnipeg með þverfræðilegum ráðstefnum.
sem haldnar eru til skiptis í Winnipeg og Reykjavík. en sú næsta verður haldin
hér í Háskólanum dagana 17. til 19. mars næstkomandi.
Nú vil ég. kandídatar góðir, gera ykkur grein fyrir þýðingu þess fyrir Háskóla ís-
tands að sjóðurinn verður héðan í frá nýttur annars vegar tit að styðja við nem-
endur í rannsóknatengdu framhaldsnámi og hins vegar til að reisa Háskótatorg.
Eins og flestum ef ekki öllum er kunnugt hefur það verið helsta kappsmál Há-
skóla Islands á undanförnum sjö árum að efla meistara- og doktorsnám við skól-
ann. Þetta hefur að mörgu teyti tekist vonum framar. Nemendur eru nú um 1.300 í
meistaranámi. en um 140 í doktorsnámi. Tvennt hefur þó staðið þessari þróun
fyrir þrifum, annars vegar geta Háskótans til að mæta óskum og væntingum
nemenda um aðstöðu og hins vegar geta nemenda sjálfra til að kosta nám sitt.
Eigi Háskóti ístands að fá að vaxa og dafna eins og hann hefur alta burði tit sem
alþjóðtegur og athtiða rannsóknaháskóli í fremstu röð. þá þarf hann á stórauknu
fé að halda til að bæta aðbúnað og kjör nemenda sinna og kennara. Breytingin á
Háskólasjóði Eimskips er ekki aðeins mikilvægt skref í þessa átt. heldur einnig
tákn um nýja tíma. Þjóðfélagið allt er að vakna til vitundar um gildi frjátsrar og
skapandi þekkingarleitar og vill efla hana og auka. Sívaxandi áhugi alls þorra al-
mennings á háskólamenntun er merki um hugarfarsbreytingu sem mun á næstu
árum og áratugum valda róttækri endurskoðun á ríkjandi gildismati og veraldleg-
um lífsstíl. í stað þess að einblína á veraldargildin eins og þau væru markmið í
sjálfu sér, mun fólk í auknum mæli líta á peninga og völd sem tæki tit að stefna
að því að bæta mannlífið með því að auka þekkingu og þroska sem flestra.
Ég veit að mörgum kann að þykja þetta óraunhæf framtíðarsýn. Þekking og
þroski. vísindi og listir. menntun og fræði muni atdrei htjóta þann forgang í mann-
lífinu. sem hugsjónamenn láta sig dreyma um. vegna þess að veratdleg öfl og
gæði ráði í reynd gangi máta í heiminum. Hin veraldlegu öft einbeiti sér ekki að
hugtægum gæðum vísinda. tista og mennta vegna þeirra sjálfra. heldur í því skyni
að tryggja eigin völd og áhrif. Sem dæmi nefna menn gjarnan að stuðningur við
vísindalegar rannsóknir nú á dögum stafi fyrst og fremst af von um efnahagsleg-
an ávinning.
Ágætu kandídatar, síst skal ég bera á móti því að skammsýn og þröngsýn efna-
hagshyggja hafi tröllriðið heiminum alltof lengi. En það eru mörg teikn á lofti um
að hún renni fyrr en varir skeið sitt á enda og að framsýnni og víðsýnni hug-
myndafræði muni ryðja sér braut í veröldinni. Ástæðan er skýr; Okkur er að verða
tjóst að bein og óbein áhrif menntunar. rannsókna og fræðistarfa á mannlífið eru
miklu víðtækari, dýpri og varanlegri en við höfum viðurkennt til þessa. Þau varða
mannlífið í heild sinni og atla þætti mannfélagsins. Lífsafstaða og lífsviðhorf nú-
tímafólks bera æ meiri merki fræðilegrar hugsunar og yfirvegunar. Hvert einasta
úrtausnarefni er skoðað í tjósi kenninga. greininga og hugmynda sem eru sóttar í
smiðju fræðanna. Jafnvel lífsgátan kann að birtast í nýju tjósi. Við þurfum að end-
urhugsa sjálfan tilgang lífsins og htjótum að takast á við áleitnar spurningar um
lífsskityrði komandi kynslóða á jörðinni.
Hér er allt komið undir því hvernig samskipti fólks mótast og þróast í framtíðinni.
Vandinn og verkefnin sem btasa við eru sameiginteg okkur öllum og þess vegna
skiptir svo miklu að við treystum samskipti okkar, vinnum saman og lærum hvert
af öðru. Ég heyrði eitt sinn þeirri tilgátu varpað fram að námi háskótastúdenta
mætti skipta í þrjá jafngilda þætti: það sem þeir læra af kennaranum. það sem
þeir læra af samstúdentum sínum og það sem þeir læra af eigin pælingum í
námsefninu. Þess vegna þurfa háskótanemar að vera mjög sjátfstæðir í námi
sínu og um leið að vera í nánum tengslum við kennara og samstúdenta. Jafn-
framt lærir kennarinn af samneyti sínu við nemendur. ekki aðeins af því að setja
efni sitt fram fyrir þá. heldur vegna þess að þeir örva hann með spurningum sín-
um og kröfum. Þess vegna verður ekki til háskóli sem rís undir nafni nema þar
dafni öflugt og frjótt samfélag fræðimanna. nemenda og kennara, sem eru sífellt
að læra hverjir af öðrum.
Eitt höfuðeinkenni þessa samfélags er að það er í senn lokað og opið. Það er lok-
að í þeim skilningi að í hverri fræðigrein vinnur fólk í afmörkuðum hópum sem
einbeita sér að tilteknum efnum sem verða sífellt sérhæfðari og þar með óað-
gengilegri öðrum en innvígðum. þeim sem taka beinan þátt í fræðastarfinu. Það
er opið í þeim skilningi að í öllu fræðastarfi á fólk að vera vakandi fyrir hugmynd-
um. kenningum og aðferðum sem eiga rætur sínar í öðrum fræðigreinum eða
koma frá fólki sem stendur utan fræðasamfélagsins. Margar helstu uppgötvanir
og uppfinningar sögunnar hafa einmitt orðið þegar fræðimenn hafa tengt saman