Austurland : málgagn sósíalista á Austurlandi - 23.02.1943, Page 1

AUSTURLAND
MÁLGAGN SÓSÍALISTA Á AUSTURLANDI
Virkjun Lagarfljóts
Ávarp til lesenda
Austurland er eini jjórÖungur ís-
lands, sem engin prentsmiðja er í.
Þar er ekkert blað gefið út, Ausl-
jirðingum bœði til vansa og tjóns.
Blöðin teljast til menningartœkja
nútímans og eru í mörgum liljeU-
um öflugur tengiliður milli-manna
og byggðalaga. Blöðin samstilla oft
krajta jólksins til jramfaramála
um leið o'g þau skýra málin og
gagnrýna.
Margir menn á Austurlandi finna
sárt til vöntunar prentsmiðju og
blaða og hafa fullan hug á að ráða
bót á. Prentsmiðja á Austurlandi
hejir næg verkejni, ef aðeins er
eðlilegt samstarj um rekstur lienn-
ar. Margar stofnanir eystra fmrfa
árlega á talsverðri prentun að
halda, og auk þess mundi ejlaust,
ef prentsmiðja vœri fyrir hendi,
komast á fót eitt eða fleiri blöð.
í Neskaupstað hafa undanfarin
ár verið gefin út nokkur fjölrituð
blöð, einkum þó um kosningar.
Blöð þessi liafa verið léleg að frá-
gangi og algjörlega ónóg. En þeir
jjienn, sem mesl hafa á sig lagt við
útgáfu þessara blaða, hafa fundið
nauðsyn þess að halda úti blaði.
Nú í liaust var í Neskaupstað
gerð tilraun til að gefa út fjölritað
blað fyrir mest allt Austurland.
Þr.jú tölublöð af blaði þessu hafa
verið send á flesta staði eystra. Við
útgáfu þessara blaða hefir mönn-
um orðið' það enn Ijósara en áður,
hve bagalegt er, að engin prent-
srniðja skuli vera á Austurlandi.
Það var því ráð þeirra manna, sem
að útsendingu þessa fjölritaða blaðs
stóðu, að fá 4. tölublað blaðsins
prentað í Reykjavík og gefið út á
boðlegan liátt. Þetta blað, sem hér
birtist, er því áframhald af þeirri
tilraun, sem gerð hefir verið til
þess að gefa út blað fyrir allt Aust-
urland.
Blað, sem prentað er í Reykja-
vík, þótt austfirzkt blað sé, getur
alls ekki komið að sama gagni og
blað prentað fyrir austan. Orðug-
leikar eru margir og miklir á því
að œtla að prenta austfirzkt blað í
Reykjavík, ?neð þeim strjálu og illu
samgöngum, sejn á jjiilli Austur-
landsins og Reykjavíkur eru.
Ef við Austfirðúigar œtlum að
eignast okkar blað eða blöð, eins
og allir aðrir landsmenjfa þá verð-
um við að eigjiast prentsmiðju
eystra. Það er voji þeirja, sem að
blaði þessu statida, að það megi
Hin íslenzku i'allvötn eru jal'n
dýrmæt íslendingum og olíulindir
og kolanámur eru ýmsum erlend-
um þjóðum.
Þetta er okkur að skiljast æ bet-
ur og betúr. Hver virkjunin rís upp
ai annarri og eykur þar með mögu-
leikana til hagrænni vinnubragða
og bjartara og heilbrigðara lífs.
En það er með rafvirkjanir eins
og aðrar meiriháttar framkvæmdir,
að haga þarf strax í byrjun öllurn
vinnubrögðum og stofnkostnaði á
sem viturlegastan hátt. Rafvirkjun,
sem í upphafi er of lítil, kemur að
litlu gagni, og ef stofnkostnaðurinn
er að óþörfu hafður mjög hár, verð-
ur hann baggi á fyrirtækinu, sem
jafnvel getur gert rekstur þess ó-
hæfan.
Stórar og miklar rafvirkjanir eru
margfallt æskilegri en smáar og því
keppast nú flestir landsfjórðungar
eða héruð við að skipuleggja sem
mest virkjanir sínar í eina heild.
Norðurland hefir fengið eina slíka
stórvirkjun, sent er Laxárvirkjunin,
og hana á enn að stækka til mik-
illa muna. Suðvesturlandið hefir
fengið Sogsvirkjunina, sem einnig
er verið að stækka. Sigifirðingar eru
nú að hefjast handa um
orkuver við Fljótaá. ísfirðingar
liafa fyrir nokkru kornið sér upp
mjög myndarlegri virkjun og nú
stendur fyrir dyrum hjá þeim veru-
leg aukning. — Borgarfjarðar- og
Mýrasýsla ásamt Akranesskaupstað
eru einnig að leggja út í stóra virkj-
un í Andakílsársfossum í Borgar-
firði. Þá haia Vestmannaeyjakaup-
staður og Rangárvalíasýsla bundizt
samtökum um að virkja Tungufoss
undir Eyjafjöllum.
Enginn landshluti stendur eins
aftarlega um undirbúning á þessu
sviði og Austurland.
Tvcir þingmenn sósíalista, þeir
Lúðvík Jósepsson og Sigurður
Thoroddsen verkfræðingur, flytja
þingsályktunartillögu á Alþingi
jjess efnis, að þegar ;i komanda
sumri verði gerð ítarleg rannsókn
;i virkjun Lagarfoss og dreifingu
orkunnar nteð tilliti til raforku-
þarfar Austurlands.
I greinargerð lyrir ályktuninni
segir m. a.:
,,Á Austurlandi er raforkumál-
tim illa komið. í þeim þorpum, sem
rafmagn hafa, eru rafstöðvar og
veitur gamlar og ófullnægjandi, og
verða til þess að lyfla undir þá hug-
mynd, að koma upp prentsmiðju á
Austurlandi, jafnframt því að
fylkja tnöjuium til samtaka um
ýms framfara- og jjiejmijigarmál
fjórðungsins.
má heita, að í sumum þeirra sé nú
sem næst rafmagnslaust.
Á Seyðisfirði er gömul og ónóg
vatnsorkustöð, og stendur fyrir
dyrum allveruleg aukning á henni.
í Neskaupstað er olíuhreyfilstöð
algerlega ófullnægjandi.
Á Eskifirði er ein elzta vatnsafls-
stöð á landinu mjög úr sér gengin,
svo að þorpið verður rafmagnslaust,
ef ekki verður bráðlega ráðin á
þessu bót.
Frá Reyðarfirði liggur nú fyrir
þinginu beiðni um allmikla ábyrgð-
arheimild til nokkurrar aukningar
á rafveitunni þar.
Fáskrúðsfjörður á við allt of litla
raforku að búa, sent tæplega nægir
til ljósa.
Héraðið allt er rafmagnslaust,
nema hvað Eiðaskóla og Hallorms-
staðaskóla viðvíkur, auk einstakra
bæja.
Eins og þessi lýsing ber með sér,
verður innan skamms að gera ein-
hverjar ráðstafanir til verulegra
endurbóta í öllum Jrorpum þar
eystra. Við þau flest háttar þannig
til, að möguleikar eru þar til smá-
virkjana, sem þó gera ekki meira
en að fullnægja þörfinni í bili, ef í
frambúðar.
Sú skoðun ryður sér nú æ meira
til rúms, að stefna beri að fáum en
stórum virkjunum, en hverfa frá
hinum mörgu og dreifðu smávirkj-
unum. Fyrir Austurland er ekki
um að ræða til slíkrar virkjunar
nema eitt fallvatn, [>ar sem er Lag-
arfljót.
Þrátt fyrir þetta hef'ir engin ná-
kvæm rannsókn farið fram um
virkjun Lagarfljóts. Að vísu er til á-
gizkun um virkjanlegt afl í fossin-
um og jrað talið um 30.000 h.ö., en
um aðstöðu til virkjunar og dreif-
Með lögunt nr. 3 frá 9. jan. 1935
unt verkamannabústaði er gert ráð
fyrir, að hlunnindalán byggingar-
sjóðs verkamanna nái yfir alla kaup-
staði og kauptún landsins. Sú hefir
Jró reyndin orðið, að aðeins stærstu
kaupstaðirnir hafa notfært sér lög
þessi og komið sér upp verkamanna-
bústöðum. Neskaupstaður og Seyð-
isfjarðarkaupstaður ásarnt öllum
kauptúnum landsins liafa engar
byggingar reist samkvæmt lögunum
og hafa því farið á mis við hin
miklu hlunnindi, sent lögin veita.
Á síðasta Aljringi var skipuð
nefnd til Jress að athuga, liver væri
ástæðan til þess, að hin mörgu þorp
landsins hafa ekki enn notfært sér
ingar orkunnar til byggða og þorpa
austanlands eru engar áreiðanlegar
heimildir til. Má segja, að Austur-
land hafi hér verið sniðgengið, því
að í öðrum fjórðungum landsihs
hafa verið gerðar allverulegar at-
huganir um þessi atriði.
Þorp og sveitir eystra bíða nú eft-
ir að fá úr því skorið, hvort kleyft
sé að virkja sameiginlega á einum
stað eða hvort Jxau eigi að ráðast í
sína virkjunina hvert. Rannsókn
þessi er því aðkallandi nauðsynja-
mál, sem engan drátt þolir.
Það fer ekki hjá því, að ef þessi
rannsókn leiðir Jrað í ljós, eins og
flutningsmenn búast við, að stór-
virkjun í Lagarfossi sé heppilegri
leið en sú, sem hingað til hefur ver-
ið farin, muni með henni skapast
nýir og stórfelldir möguleikar fyrir
Austfirðinga til margháttaðrar at-
vinnu og menningarskilyrði einnig
stóraukast."
Það er nauðsynlegt, að allir Aust-
firðingar geri sér ljóst, hvert stór-
mál hér er á ferðinni. Þegar allir
landsfjórðungarnir nema Austfirð-
ingafjórðungur hafa fengið mikla
og ódýra raforku, er óhugsandi, að
á Austurlandi geti þrifist annað en
kotrekstur bæði til lands og sjávar.
Nú Jregar er okkur kunnugt um
ýnts tilfelli Joess efnis, að ekki er
unnt að fá ttpp verksmiðjur á Aust-
urlandi vegna þess, að rekstrarskil-
yrði þar eru verri en víðast annars
staðar sökum orkuleysis.
Allur iðnarrekstur * bæði í sant-
bandi við land- og sjávarafurðir
krefst mikillar og ódýrrar raforku.
Allur verksmiðjurekstur, skipa- og
bátasmíðar og annað þess liáttar,
allt jDetta útheimtir raforku. Ef við
Austfirðingar eigum ekki að verða
éftirbátar annarra, verðurn við þeg-
ar í stað að bindast samtökum og
hefjast handa um þetta mikla fram-
faramál.
Lagarfoss mun auðveldlega geta
fullnægt orkuþörf okkar; beitum
því okkar orku og beislum hans
til framfara fyrir Austurland.
J^au hagfelldu kjör, sem lögin
bjóða.
Enn hefir nefnd þessi ekki lokið
störfum, og er Jdví ekki rétt að full-
yrða neitt um ástæðurnár til þess,
að aðeins stærstu kaupstaðirnir
hafa byggt samkvæmt lögunum. En
flest bendir til þess, að þorpin hafi
ekki gert sér nægilega ljósa grein'
fyrir hlunnindum laganna. Að vísu
mun hitt einnig valda hér nokkru
um, að þörfin í hinum stærri kaup-
stöðum hefir verið meiri, og svo er
Jiitt, að í kauptúnunum hafa flest-
ir fram að þessu reynt að hreykja
upp sem einföldustum og ódýrust-
um húsurn, en lögin um verka-
Framhald á 4. síð'u.
ntikið Jtær er ráðizt, hvað þá að vera til
V erkamannabústaðir