Austfirðingur - 30.01.1932, Side 1

3. árgangur
Seyðisfirði, 30. janúar 1932
3. tölublað
Bankatöp og „blóðtaka“.
Fátt hefir Framsókn og Alþýðu-
flokknum orðið sigursælla í bar-
áttu sinni fyrir völdum hjer á
landi, en árásir þær, sem gerðar
hafa verið: á einstakar stofnanir,
einstaka stjórnmálaflokka og ein-
staka menn útaf töpum þeim, sem
orðið hafa á atvinnurekstri lands-
manna, hinn síðasta áratug. Varla
hefir, undanfarin ár, verið opnað
svo eintak af málgögnum þessara
flokka, að ekki kvæði þar við
samatón: „Náttúran hefir verið
mjúkhent og örlát", en það er
„íhaldið" og „íhaldsmenn", banka-
stjórar, útgerðarmenn og kaup-
menn, sem leitt hafa „ófarnað"
yfir þjóðina, stofnað til miljóna-
tapa og seilst síðan ofan í vasa
borgaranna til þess að greiöa það
verðmæti sem þeir af óforsjálni
og eyðslusemi, braski og svindli,
hafa kastað á glæ. þessari kenn-
ingu hefir verið haldið fram svo
látlaust og hlífðarlaust, að ekki
er að undra, þótt hinir fáfróð-
ari menn hafi lagt eyrun við boð-
skapnum, og trúað því, sem að
Þeim hefir verið haldið með slík-
um ofsa og áfergju.
Málgögn þessara flokka hafa
forðast það eins og heitan eld, að
sýna fram á hinar raunverulegn
orsakir þessara tapa. Þau hafa
jafnan gengið fram hjá því að
meirihluti bankatapanna orsökuð-
ust af verðfalli á afurðum lands-
manna fyrstu árin eftir styrjöldina.
Þau hafa ekki viljað láta sjer
skiljast, að þau töp hafa ekki
bitnað á þjóðarheildinni, heldur
hafa þau að mestu verið eigna-
tilfærsla innan þjóðfjelagsins. Þau
hafa aldrei minst á það, að mikið
af bankatöpunum stafar af því, að
íslensk verslunarstjett greiddi meira
fyrir innlendar afurðir en fáanlegt
var fyrir þær á erlendum markaði,
að tap kaupmannsins varð í slík-
um tilfellum hagnaður framleið-
andans. Þau hafa gengið fram hjá
þeim áhrifum sem verslunarfyrir-
komulagið, skuldaverslunin, hefir
haft á afkomu verslunarstjettarinnar
síðan ogá afkomu bankanna. Við-
skiftamennirnir hafa fengið fjeð að
láni til atvinnurekstrar á sjó og
landi, og af því að náttúran hefir
oft verið alt annað en „mjúkhent
og örlát“ hafa skuldir safnast.
Kaupmaðurinn hefir orðið að
greiða bönkunum háa vexti, en
viðskiftamennirnir hafa ekki staðið
í skilum, hvorki með vexti nje
afborganir. Slík atvik hafa víða
Iegið til hinna stórfeldustu tapa.
Og það rrá furðulegt heita að
annar • sá stjórnmdlaflokkur, sem
mestveöur hefir gert útaf bankatöp-
unum, skuli hreint og beint eiga
tilveru sína undir viðhaldi skulda-
verslunarinnar, þessa úrelta fyrir-
komulags og aldagamla þjóðar-
böls.
* *
*
Viðleitni þessara tveggja flokka
hefir ekki síst snúist að því, að
koma alþýðu manna hjer á Seyð-
isfirði til að trúa því, að töp þau
sem hjer hafa orðið, verði greidd
úr hennar vasa. Alveg nýlega hef-
ir því verið haldið fram, að hvorki
meira nje minna en þrjár miljónir
króna hafi verið sognar út úr borg-
urum þessa bæjarfjelags. „Þarf
engum orðum að því að eyða
hvílík feikna blóðtaka það er fyr-
ir bæjarfjelag, sem ekki telur einu
sinni eitt þúsund íbúa“, Sannleik-
urinn er sá, að aðeins örlítiö brot
af þessum töpum hefir komið nið-
ur á þessu bæjerfjelagi á einn eða
annan hátt. Hitt er skylt að benda
á, að firma eins og t. d. verslun
Stefáns Th. Jónssonar, sem rekið
hefir starfsemi hjer áratug eftir
áratug, hefir greitt bæjarbúum svo
hundruðum þúsunda eða jafnvel
miljónum króna skiftir í opinber
gjöld, starfsmannahald og kaup-
gjald. „Blóötakan", sem um getur
verið að ræða, er ekki sú, að
þetta fyrirtæki hafi haft fje afbæj-
arbúum, heldur sú óhjákvæmilega
röskun atvinnulífsins, sem leiðir
af því að fyrirtækið verður að
hætta starfsemi. Sú beiskja, sem
vera kann í bæjarbúum yfir stöðv-
un þessa fyrirtækis, stafar ekki af
því, aö fyrirtækið hafi verið „blóð-
suga“ á bænum.heldur þvert á móti.
Tapið sem lenti á St.Th. Jónssyni,
stafar að mestu leyti af því, að
fyrir hans milligöngu, festist fje í
ýmsum fyrirtækjum, bæði hjer í
bænum og nærsveitum, sem ekki
gátu staðið í skilum.
* *
*
Það er óhætt að fullyrða, að
fáir munu vera á skoðun Harald-
ar Guðmundssonar um það, að
náttúran hafi verið sjerstaklega
„mjúkhent og örlát" við þennan
iandsfjórðung. Þegar tekið er tillit
til þess, að Seyðisfjarðarkaupstað-
ur og fleiri austfirsk kauptún, hafa
upphaflega bygst utanum síldarút-
veginn, verður náttúran varla dá-
sömuð fyrir það, að þessi atvinnu-
vegur hefir brugðist að mestú í
heilan mannsaldur. Og náttúran
verður heldur ekki dásömuð fyrir
vorharðindi og grasbrest, sem
iðulega hefir orðið. Enda er það
því miður svo, að töp á atvinnu-
rekstri hafa orðið stórfeld, alls-
staðar, bæði í sveitum og sjávar-
þorpum þessa iandshluta. Þaö
sýnir óeinlægnina í baráttu Fram-
sóknar- og jafnaðarmanna-blað-
anna, aö þau hafa sárlftið minst
á þau töp, sem urðu við útbú
Landsbankans á Eskifirði fyrir
nokkrum árum. En þó er talið,
að útbúið hafi tapaö þrem miljón-
úm króna áþremurárum. Ástæð-
an til þeirrar þögli, sem ríkt hefir
um töp bankans á Eskifirði, er
engin önnur en sú, að vegna skip-
unar yfirstjórnar Landsbankans,
hefir þótt óheppilegra að nota þau
til pólitískra árása.
Seyðisfjarðarkaupstaður hefir
farið varhluta af örlæti náttúrunn-
ar fremur ýmsum öörum kaup-
túnum hjer eystra. Auk þess hafa
ráðstafanir hins opinbera ekki
orðið til þess að auka viðgang bæj-
arfjelagsins. Má t. d. benda á hví-
líkur feikna hnekkir það var þ.essu
bæjarfjelagi, er fiskiveiðalögin
gengu í gildi. Þar urðu hagsmun-
ir þessa bæjarfjelags eö lúta fyrir
hagsmunum heildarinnar. En þrátt
fyrir misbrestasamt árferði og þrátt
fyrir ráðstafanir löggjafarvaldsins,
sem óhagstæðar hafa reynst þessu
bæjarfjelagi, þá er það almanna-
mál, að Seyðisfjarðarkaupstaður
muni nú sem stendur vera eitt-
hvert best stæða kauptúniö hjer
eystra. Má af því nokkuð marka
hvílík blekking það er, þegar reynt
er að telja mönnum trú um, aö
bankatöpin, sem hjer hafa orðið,
sjeu blóðtaka á bæjarfjelaginu.
* *
*
Hjer að framan hefir verið vik-
ið nokkrum orðum að hinum al-
mennu ástæðum til þeirra banka-
tapa, sem orðið hafa hjer á Seyð-
isfirði. Hefir verið sýnt fram á
hvern þátt erfitt árferði og til-
verknaður löggjafarinnar eiga í
þessum töpum. Ennfremur hefir
verið vikið að skuldaversluninni,
sem hjer eins og annarsstaöar
heiir dregið dilk á eftir sjer. Þá
hefir og verið hnekt þeirri firru,
að töp þessi sjeu „blóðtaka“ fyrir
bæjarfjelagið.
Grein, sem nýlega birtist í mál-
gagni sósfalista hjer í bænum,
gefur ástæðu til aö minnast nokkru
nánar á einstök atriði í þessu
sambandi. Verður hjer stuðst viö
bækur skiftaráðandans. Vegna
þess, að mest hefir verið rætt um
bú Stefáns Th. Jónssynar, skal
einnig sjerstaklega vikið að því.
Út af fullyrðingu jafnaðarmanns-
ins um „blóðtöku* bæjarfjelagsins,
er þá fyrst að geta þess, að allar
kröfur bœjarmanna í búið eru
forgangskröfur og hafa allar
Útlagavísur.
Þó aldar renni eg æfiskeið
eg altaf man þá stund,
er„‘æfin leiÖTí ástaglaum
á íslendinga grund.
Eg man þar bjartra blómafjöld
og blíðan vinafund.
Hve oft var glatt og yndislegt
á íslendinga grund.
En eg hef farið langa leið
með lokuð æfi sund
og gleymi aidrei æskutfð
á íslendinga grund.
Og þegar geysa harmar heims
og hryggjast tekur lund,
eg fer í anda altaf heim
á íslendinga grund.
Ög seinast þegar úti er alt
og efsta komin stund,
þá fer eg ungur aftur heim
á íslendinga grund.
Benedikt Qíslason
verið greiddar. Bœjarfjelagið hef-
ir ekki tapað eyri viðjgjaldþrotið.
Eins og öllum er kunnugt, var
Útvegsbankinn Iangsamlega stærsti
kröfuhafinn í bú Stefáns Th. Jóns-
sonar. Er sýnilegt af þeim gögn-
um, sem fyrir liggja, að bankinn
hefir notað aðstöðu sína út f
æsar.
Skal þá fyrst á það bent, að í
kröfuupphæð bankans ar mjög
stór upphæð, sem búið var í á-
byrgðum fyrir og bankinn hefir
fengið, eða mun fá greiddar ann-
arsstaðar frá, að miklu eða öllu
leyti.
Þá eru einnig geysiháar upp-
hæðir, sem bankinn hefir gert í
fleiri bú og reiknað sjer fulla vexti
hjá hverju um sig. Má þar til
nefna skuld hf. Alda, um 137 þús.
krónur. Þessi krafa er gerð í þrjú
bú, hf. Öldu, Sig. Jónssonar og
Stefáns Th. Jónssonar. Við þrí-
talningu þessarar einu upphæðar
hækka niðurstöðutölur búanna um
ca. 274 þús. En um ótalmargar
kröfur er hið sama að segja, og
raskast því niðurstöðutölurnar um
mörg hundruð þúsund krónur.
Bankinn hefir reiknað sjer pro-
vision af víxilskuldum í bú St. Th.
Jónssouar full 7000 krónur. Hefir
bankinn vafalaust rjett til að
reikna sjer slíka provision. En
sýnilegt er, að einskis er látið
ófreistað um að koma kröfunum
sem allra hæst.
# *
*
Meira tvímælis gæti orkað hvort
bankinn hefir rjett til þess að