Alþýðumaðurinn - 14.08.1945, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudaginn 14. Ágúst 1945
l tfmfætiRum hjá ungum
bðndo.
Fyrir viku síðan hitti ég forn-
kunningja minn, sem ég liefi
ekki séð í 10 ár. Þá höfðum við
reynt okkur að hlaupa og þreytt
sund hvor við annan, nú var
hann bóndi á sæmilegri jörð, ég
búsettuf í kaupstað. Eg hitti
hann í túnfætinum, þar sem
hann var að slá síðustu útsköf-
urnar og höggva í fyrsta engja-
blettinn. Sumt af túninu var vél-
tækt, sumt ekki.
Þú átt náttúrlega sláttuvél?
spurði ég. Ónei, ég sé mér það
ekki fært að kaupa svo dýran
hlut og geta hvergi notað hana
nema á nokkrum hluta túnsins,
svaraði kunningi minn.
En því í dauðanum rífur þú
ekki sundur þessar ósléttur, svo
að túnið verði allt slétt? spurði
ég. Hefi ekki efni á því, var
svarið. Eg vildi halda hitt, að
hann hefði ekki efni á því að
hafa það óslétt, meira að segja
væri jörðin þannig, að ábúandi
hennar gæti ekki haft efni á að
nota annað af henni til slægna
en rælctað land. Þið getið talað
og rausað, kaupstaðarrindlarn-
ir, sagði kunninginn og kímdi
að fjarstæðu minni og fávisku,
en þegar ég ítrekaði þessa skoð-
un mína, hætti hann að brosa,
leit suður vfir snögga hálf-
deygjumóana sína, síðan heim
til bæjar, þar sem nýlegt hús, ó-
fullgert um margt, reis á rúst-
um gamla bæjarins, síðan
horfði hann á lág og slignð úti-
húsin.
Þið kaupstaðarbúarnir hald-
ið, að við bændurnir rökum sam
an fé þessi árin, sagði hann, og
það er satt, að við höfum bætt
hag okkar mikið. En þetta eru
líka fyrstu árin, síðan ég fór að
kunna skil á efnahag manna hér,
sem bændur hafa eiginlega
peninga, sem nota mætti fram yf
ir brýnustu lífsnauðsynjar. Þú
veist kennske, að þessi jörð var
í tíð afa míns landssjóðsjörð,
en hann keypti hana. Kaupverð-
ið var 4000.00 kr., en áður en
hann hafði greitt það að fullu,
hafði hann orðið að greiða um
1200.00 kr. í láþsvexti. Það tók
hann fimmtán ár að verða sjálfs
eignarbóndi og kostaði hann
5000.00 kr. röskar. Sömu 15 ár-
in greiddi nágranni hans, leigu-
liði á vildarkirkjujörð, 2250.00
kr. í leigu, og enga skatta þurfti
hann að greiða af jörðinni. En
það var satt, hann átti jörðina
ekki, liins vegar hafði hann lífs-
tíðarábúð á henni, og sonur
hans tók þar seinna við, upp á
sömu eða svipuð kjör. En þegar
faðir minn tók hér við, varð
hann að kaupa jörðina af sex
systkinum sínum. Afi hafði
nokkuð bætt jörðina, svo að hún
hafði hækkað í verði, faðir
minn varð að taka hærra lán,
greiða meira í vexti, og sama
endurtók sig, þegar ég tók við.
Afa langaði til að stórbæta jörð-
ina, hyggja, jafnvel raflýsa.
Þeir draumar fóru flestir með
honum í gröfina. Því olli efna-
leysið. Hann varð að láta sér
nægja lítilfjörlegar girðingar,
fáeinar þaksléttur, nýja lorfbað-
stofu. Litlu afkastameiri varð
faðir minn, flag- og sáðslétturn-
ar þarna eru verkin hans, og
þennan steinkumbalda hefi ég
byggt. En hvar er stóra, renni-
slétta túnið, hvar eru stein-
steyptu útihúsin og hlöðurnar,
hvar eru allar vinnuvélarnar og
hvar eru þægindi heimilisins?
Og þó mundi elsti sonur minn,
ef hann tæki við jörð og biii nú,
verða að greiða systkinum sín-
um 30—40 þús. kr. fyrir þeirra
hlut í eigninni. Ný lán, nýir vext
ir, ný efnaleg lömun ungs, fram-
gjarns bónda. Þetta virðist ldægi
leg fjarstæða og er þó sorgleg
staðreynd. Þessu verði kaupa
fjölmargir bændur það að telj-
ast sjálfseignabændur. Að þess-
um heimskulega metnaði er lolás
ið af „velunnurum“ bændanna,
það á að vera svo dæmalaust
gott fyrir „þjóðarkenndina“. —
Horfðu hérna yfir sveitina,
svona þéttbýla og blóndega að
sjá og þó með möguleika til
langsamlega meiri ræktnnaj' og
meiri byggðar. Ilugsaðu þér
alla þá vexti, sem bændur hér
hafa greitt til að verða „sjálfs-
eignarbændur.“ Það fé hefði á-
reiðanlega nægt til að reisa hér
myndarlega mjólkurvinnslu-
stöð, trésmíðaverkstæði fyrir
sveitina og viðgerðarstofu fyrir
jarðyrkju- og heyvinnuvélar. En
nú verðum við að þola þá skap-
raun og veru kallaðir styrkja-
lýður, vera núið því um nasir,
að við höfum ekki dáð í okkur
til að framleiða nægilegt smjör
fyrir inlnanlandsmarkaðinn,
þótt verðið sé svimhátt, að við
séum yfirleitt langt á eftir tím-
anum. Þetta væri allt þolandi, ef
við vissum enga sök hjá okkur
sjálfum. En hreinskilningslega
sagt: Við skömmumst okkar fyr-
ir fjósin okkar, fjárhúsin okkar,
ófullgerð húsin okkar, fátækt
hýbýla okkar, órækt og smæð
túna okkar, verkfæraleysi okk-
ar, — skömmumst okkar fyrir,
hve lítið af því kemst í fram-
kvæmd, sem okkur langar til að
gera. Eg held, að við höfum
veðjað á skakkan liest, þeir, sem
þykjast hafa borið hag okkar
mest fyrir brjósti, hafa ekki
skilið, hvað okkur kom, og við
höfum ekki haft manndóm til að
gera okkur það ljóst sjálfir,
hvað þá að afla okkur þess. Og
hvernig hafa blessuð samlökin
okkar bjálpað okkur, kaupfé-
lögin? Vissulega vel að ýmsu
leyti, en ég er hræddur um, að
við verðum að hrista af okkur
hugsanadeyfðina og skerpa fé-
lagsmálaskilning okkar, ef við
eigum ekki að verða að horfa
upp á það, að þau leggist föst
við festarklett klíkuskapar og
okurhringa. Kaupfélagið hérna
hefir það t. d. þannig, að eigi
maður inni hjá því í reikningi,
fær hann enga vexti af þeirri
innstæðu, skuldi hann hins veg-
ar, verður hann að greiða vexti.
Innlánsdeildin greiðir 2% í
vexti af innistæðum, Utlána-
deildin tekur 5—6% af lánum,
og þó fullyrði ég, að þessi
„rekstur“ kosti félagið alls ekki
aukið mannahald, og áhættan er
ekki mikil, það er séð fyrir því.
Ekki hlífast þau við í álagn-
ingu, skilst mér. Þú hefðir átt
að heyra til nágranna rníns hér
í vor. Hann seldi kaupfélaginu
kýrskrokk og fékk um 5—5.50
kr. fyrir kílóið. „En þeir seldu
það út á 8.50 kr. lægst og 15 kr.
beinlaust,“ sagði hann stór-
hneykslaður. „Ekki að furða
þótt neytendur bölvi okkur
stundum, haldi þeir þetta okkar
sök.“ Þá selur kaupfélagið tóm-
ata, er mér sagt, óflokkaða 'alla
sem fyrsta flokks vöru, en Pönt-
unarfélag verkamanna, sem
kommúnistar stofnuðu því til
höfuðs, selur þá vandlega flokk-
aða. Samkeppnin lifi!* Hvern-
ig nota svo kaupfélögin það
fjármagn, sem þeim safnast eða
hafa til varðveislu? Leggja þau
það í aukin iðnað og til að bæta
útflutningsvöruna? Hvernig er
ullin okkar seld, hvernig gær-
urnar okkar, já, og hvernijf kjöt-
ið? Langsamlega mest af ullinni
er flutt út óunnið, gærurnar okk
ar sömuleiðis, og niðursuða á
kjöti til útflutnings mun varla
þekkjast. En sögurnar ganga
fjöllunum hærra um hlutafélög-
in ykkar í kaupstaðnum, þar
sem félagið okkar á alls staðar
að vera á bak við eða menn úr
inpsta hring þessa fyrirtækis.
Hvaðan fá þeir fé sitt? Er þeim
greitt svo hátt kaup, að þeir raki
saman sparifé, sem þeir geti lagt
í ýmis fyrirtæki eða eru þeir að
leika sér með reiðufé félagsins
eða innstæður Innlánsdeildar?
Ekki svo að skilja, að mér detti
* Héi/ á Akureyri munu tómatar seldir
óflokkaðir liæsta verði. — B. S.
í hug neitt óheiðarlegt við þetta,
viðskiptalega séð, en er sam-
vinnuhugsjónin, sem fæddi af
sér kaupfélögin, ekki komin
þarna á villigötur, og geta ekki
hagsmunir kaupfélags og hluta-
félags orðið furðulega sam-
slungnir, þegar sömu aðiljar
gæta beggja?
Við þurfum að efla félags-
þekkingu okkar og gerast virk-
ari félagar. Við þurfum að af-
nema þá löngu vitleysu, að hver
kynslóð verði að kaupa jarðirn-
ar á nýjan leik. Við þurfum að
stórauka ræktun okkar, taka
nýja tækni í þágu landbúnaðar-
ins og þægindi okkar bændanna
verða að vera sambærileg kaup-
staðarbúanna. Já, og ég geri
meiri kröfur: Aðstaða unga
fólksins í sveitinni til félags-
starfa, fræðslu og skemmtana
þarf að verða sambærileg við
aðstöðu unga fólksins í kaup-
stöðunum. En hvernig verður
þessu takmarki náð?
Þannig eða á þessa lund
mælti fornkunningi minn. Eg
svaraði honum víst harla litlu,
því að þessar hugsanir hans
komu satt að segja talsvert flatt
upp á mig, og ég gat ekki varist
því að segja: Það er eins og þú
værir að segja mínar eigin hugs-
anir, og þó tel ég mig Alþýðu-
flokksmann, en hélt þig fylgja
Framsókn. Já, og sumir kalla
tnig bölvaðan „bolsa“, svaraði
hann og brosti. En hver er ann-
ars stefna ykkar í landbúnaðar-
málunum, þið mættuð vera
margorðari um það. Lestu þetta,
svaraði ég, og rétti honum lítið
kver, flettu upp á bls. 23, þar
sérðu það í aðaldráttum.
í næsta blaði ætla ég að segja
ykkur, lesendur góðir, hvað ég
hað hann að lesa. \
Br. S.
Skemmtiferð
Barnastúkurnar á Akureyri
fara í sameiginlega skemmti-
ferð (herjaferð) austur í Þing-
eyjarsýslu næstk. Sunnudag 19.
ágúst og mæta þar barnastúk-
unni á Húsavík.
Þeir stúkufélagar, sem ætla
að taka þátt í förinni, tilkynni
gæslumönnum þátttöku sína
sem allra fyrst, helst eigi síðar
en á Föstudagskvöld 17. Ágúst
og vitji farseðla sinna um leið.
Eigi er enn vitað um verð far-
miða, en nánar tilkynnt síðar,
svo og burtfarartími.
Nokkur síldveiði hefir verið
undanfarið. Hefir síldin aðal-
lega verið söltuð. Mun vera bú-
ið að salta milli 30—40 þúsund
tunnur á öllu landinu. Bræðslu-
síldaraflinn er aftur mjög lítill.