Alþýðumaðurinn - 11.09.1945, Síða 2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudagur 11. Sept. 1945
Steína Breta.
ViMal við próiessor Laski
Nýlega birtist í Alþýðublað-
inu viðtal, er Social-Demokraten
í Kaupmannahöfn átti við pró-
fessor Harold Laski, formann
miðstjórnar breska Alþýðufl., í
Ágúst síðastl. Þar eð þetta við-
tal gefur einkar glögga hug-
mynd um stjórnmálin í Bret-
landi, þykir Alþýðumanninum
hlýða að birta lesendum sínum
merkustu atriði þ'ess. Prófessor
Laski kom mjög við sögu í kosn-
ingunum í Bretlandi í sumar.
Hann er merkur fræðimaður og
kunnur rithöfundur um þjóðfé-
lagsmál. Fer útdráttur úr viðtal-
inu hér á eftir:
Kosningasigurinn.
— Breski íhaldsflokkurinn
þurfti á einhverri grýlu að
halda í kosningabaráttunni, og
ég var valinn til þess að vera
hún, segir Laski prófessor.
— Er það svo að skilja, að
þér séuð fjandmaður Churc-
hills?
— Nei, það er langt frá því.
Eg hef mikið álit á honum.Hann
hdfir verið glæsilegur foringi
bresku þjóðarinnar í stríðinu.
Það er skoðun alls breska Al-
þýðuflokksins. En breska þjóð-
in gerði skarpan greinarmun á
honum sem slíkum og sem for-
ustumanni íhaldsflokksins. Og
þegar Churchill boðaði í nafni
íhaldsflokksins, að nú skyldi
aftur snúið til þess, sem áður
var fyrir stríðið, þá sagði
breska þjóðin nei. Það, sem áð-
ur var, — það var atvinnuleysi,
vond húsakynni, illa skipulagt
atvinnulíf og efnalegt öryggis-
leysi. Endurminningin um allt
þetta var svo rík í huga fólks-
ins, að menn af öllum stéttum
fylktu sér um Alþýðuflokkinn
í kosningunum — bæði til sjáv-
ar og sveita, í iðnaði og versl-
un, samgöngum og handverki,
og ekki síst hermennirnir. Af
hinum nýkosnu 390 þingmönn-
um breska Alþýðuflokksins eru
128 úf hernum. Það eru menn,
sem hafa verið á vígstöðvun-
um. Þeir vilja koma heim, —
en ekki heim til hins gamla
Englands, sem Churchill talaði
um.
— í sögu breska Alþýðu-
flokksins er runnið upp nýtt
tímabil. Þar til 1929 rak hann
umbótapólitík á sviði þjóðfélags
málanna. Nú er hann undír það
búinn, að framfylgja stefnu,
sem hlýtur að leiða til gerbreyt-
inga á sjálfu þjóðskipulaginu.
Með þjóðnýtingu bankanna og
kolanámanna munum við leggja
verulegan hluta atvinnulífsins
undir sósíalismann. í stað þess
að prédika hann, viljum við nú
gera hann að veruleika.
— Hve langt mun verða geng
ið á Bretlandi í þjóðnýtingar-
átt?
— Það ákveður hin nýja jafn
aðarmannastjórn. Við Bretar
erum raunsæir menn; en það
eru hugsjónir, sem ráða gerðum
Alþýðuflokksins. Hið gamla
skipulag er gjaldþrota, og við
verðum nú að gera mjög erfiða
tilraun. Eg treysti því, að hún
muni takast. En við erum lýð-
ræðissinnar og munum lialda á-
fram, að vera það. Þegar Eng-
landsbanki og bresku kolanám-
urnar liafa verið þjóðnýttar,
kemur röðin að samgöngukerf-
inu, járn- og stáliðnaðinum og
raforkuframleiðslunni.
/
Hvað verður ekki þjóðnýH?
— Verður þá ekki gengið um
of inn á svið einkaframtaksins?
— Nei, langt frá því. Við
skorum á atvinnurekendur, að
gera allt, sem þeir geta, til þess,
að rétta þjóðina við. yið bjóð-
um þeim stuðning hins opinhera
— aðeins með því skilyrði, að
framleiðslan verði aukin, að vél
ar og verkfæri verði varðveitt
og endurnýjuð og að verkamönn
um verði séð fyrir sæmiiegum
lífskjörum. Eg hvet ekki til
þjóðnýtingar undir öllum kring-
umstæðum. Eg er til dæmis al-
veg andvígur því, að dagblöðin
og bóka- og blaðaútgáfufyrirtæk
in verði gerð að opinberri eign
af því, að ég tel fullkomlega
frjálsa gagnrýni vera eina af
höfuðstoðum lýðræðisins.
— Hvað teljið þér nauðsyn-
legast, að þjóðnýtingunni und-
anskilinni?
—Það nauðsynlegasta af öllu
á Bretlandi í dag er, að byggja
ný íbúðarhús. Við verðum að
byggja 7—8 miljónir nýrra í-
búðarhúsa á næstu 20 árum.
— Snertir stefnuskrá breska
Alþýðuflokksins ekki einnig
önnur lönd hins breska heims-
veldis? Á þingi verklýðsfélag-
anna í London í ár sagði þó ind-
verskur fulltrúi, að yfirráða-
stefna Breta væri engu minni
ógnun fyrir Indverja, en þýski
nasisminn fyrir Evrópu.
— Það er nú að vísu ekki
rétt og stenst ekki neina gagn-
rýni. Því að jafnvel þótt bera
megi yfirráðastefnu Breta ýmis-
legt á brýn, þá verður þó að við-
urkenna, að í breskum hugsun-
arhætti á þjóðfrelsishreyfing
Indverja upptök sín. En breski
Alþýðuflokkurinn beitir sér á-
kveðið fyrir því, að bresku ný-
lendurnar fái sjálfstjórn og að
lífskjör fólksins í þeirn verði
bætt svo sem frekast er unnt.
— En hvað um Rússland?
— Ef okkur tekst að fá því
til leiðar komið, að Rússland
hætti að blanda sér inn í mál
verklýðsflokkanna í öðrum
löndum og viðurkenni, að þau
skilyrði, sem við byggjum á, og
eru allt önnur en þau, sem þjóð-
ir Rússlands eiga við að búa,
hljóti að vaida allt annarri af-
stöðu, — og ef við sýnum Sov-
étríkjasambandinu sams konar
skilning, sem við ætlumst til af
því, þá get ég ekki séð, að nein
ástæða sé til að halda, að sam-
vinna geti ekki tekist með því og
okkur.
Góður vilji nægir ekki.
— Lítur breska þjóðin björt-
um augum á framtíðina?
— Hún er bjartsýn, — en
hún elur engar tálvonir í brjósti
eins og eftir fvrri heimsstyrj-
öldina. Ilún hefir gert sér það
ljóst, að góður vilji og traust
nægir ekki, — það verður að
vera vald að baki hvorutveggja.
Það verður að vera hægt, að fyr
irbyggja árásarstríð. Breski Al-
þýðuflokkurinn hefir sagr skilið
við hina gömlu friðarstefnu og
er reiðubúinn til að taka á sip
allar skuldbindingar við hið
nýja þjóðabandalag.
— Þýðir það, að Bretland
muni undir stjórn Alþýðuflokks
ins halda áfram stefnu Churc-
hills?
— Churchill er ekki jafnað-
armaður, og jafnvel þótt við sé-
um á sviði utanríkismálanna um
ýmislegt á sama máli og. hann,
þá greinir okkur á við hann í
mörgum atriðum. Churchill
hafði til dæmis miklu meiri á-
huga fyrir framtíð Péturs Júgó-
slavíukonungs, en við. Við er-
um að hugsa um lýðræðið í
Júgóslavíu í framtíðinni. Og
þegar talað er um Spán Fran-
cos, þá köllum við það land
ekki ríki, héldur fangelsi. Á
meðal okkar eru enn til menn,
sem halda, að Franco sé mikill
maður, kristilega hugsandi og
heiðursmaður. í okkar áliti er
hann ekki mikill, og hvorki
kristilega hugsandi, né. heiðurs-
maður.
Og jafnvel þótt segja megi,
að utanríkispólitík okkar sé á-
framhald af pólitík Churchills,
þá leggjum við höfuðáherslu á,
mál, sem íhaldsflokkurinn lét
sér í léttu rúmi liggja; og það
gerir töluvert mikinn mun....
Samvinna Evrópuþjóðanna.
— Trúið þér á nána sam-
vinnu Evrópuþjóðanna?
— Já, ég er þeirrar skoðun-
ar, að hægt sé að koma á banda-
lagi þeirra, byrjandi með sam-
eiginlegri mynt og samgöngu-
kerfi Bretlands og Frakklands.
En hægt og hægt ætti að vera
unnt, að víkka hring þessa sam-
félags og fá inn í það Holland,
Belgíu og Norðurlönd með full-
konmu og hagkvæmu tilliti til
þjóðernis og sérhagsmuna hvers
ríkis. Slíkt bandalag myndi
gera það mögulegt, að gera Ev-
rópu hamingjusama.
— Eigið þér þar með við*Ev-
rópu sem heild?
— Hugtakið „Evrópa sem
heild“ er ekki til í dag. Það er
einmitt það, sem að er.
x.
Fjaðrafok -
Áður en Hitler hratt heims-
styrjöldinni af stað barði hann
það inn í þýsku þjóðina,'að hana
skorti lífsrúm. Þýskaland þyrfti
að vinna ný lönd til að geta lif-
að stórveldalífi. Síðar breyttist
þetta í nauðsynina á, að Þýska-
land næði yfirráðum í allri álf-
unni, því minna lífsrúm dygði
því ekki. Nú, þagar Hitlers-
Þýskaland er að vedi lagt og
landið er orðið fangelsi sona
þess og dætra, virðist lífsrúms-
skorturinn .vera farinn að þjá
Rússm Auðvitað heitir það ekki
lífsrúrn — það er of þýskt —
en öryggisbelti er það, sem það
vantar. Og það öryggisbelti á að
samanstanda af Finnlandi, Pól-
landi, Tjekkóslóvakíu, Rúmeníu,
Búlgaríu og Austur-Prússlandi.
Náttúrlega væri líka mikið ör-
yggi í herstöðvum bæði á Borg-
undarhólmi og í Norður-Noregi.
Auðvitað halda þeiiy sem túlka
þessi sjónarmið Rússa, því ekki
fram, að öll þessi ríki eigi að
innlima opinberlega í móður-
landið, en „velviljaðar stjórnir“
þurfa að sitja þar að völdum, t.
d. líkar stjórninni í Póllandi nú,
þar sem ^4 af ráðherrunum eru
konmiúnistar. Þeir þurfa mikið
pláss einræðisherrarnir — sama
hvort þeir heita Hitler eða Stal-
in, og öllum er þeim frelsi og
sjálfræði smáþjóðanna jafn lítils
virði.
Sjötugur
er á Föstudaginn kemur, 14.
þ. m. Olgeir Benediktsson smið-
ur Strandgötu 6.
Umsóknir um ellilaun og ör-
orkubætur eiga að fara fram í
þessum mánuði. Umsóknir, sem
berast síðar verða ekki teknar
til greina.