Alþýðumaðurinn - 23.10.1945, Blaðsíða 2

2
ALÞYÐUMAÐURINN
Þriðjudaginn 23. Október 1945
Hættuleg Otl að verki
I.
A líðandi sumri var hér í
blaðinu sagt frá máli, sem nokk-
uð var einstætt í sinni röð. Bentu
niðurstöður þess til þe^s, að rétt-
arfarið í landinu væri lítið í
samræmi við það geyp, sem við
hefir verið haft í sambandi við
stofnun fyrirmyndar lýðveldis á
íslandi og þjóðin væri menning-
arþjóð, sem hefði í heiðíi mann-
íéttindi og hið gullvæga hugtak,
að allir skuli þegnar þjóðarinn-
ar vera jafnir fyrir lögunum.
Málið var höfðað og rekið af
óbrotnum verkamanni til að fá
úr því skorið, hvort hann ætti
að njóta sama réttar, samkv.
stjórnarskrá ríkisins, og öðrum
mönnum hafði verið dæmdur
fyrir nokkrum árum. Niðurstöð-
ur þess dómsstóls, sem um mál-
ið fjallaði, komst að þeirri niður
stöðu, að verkamanninum bæri
EKKI þessi réttur, og ákvæði
stjórnarskrár ríkisins giltu ekki
fyrir hann á sama hátt og hing-
að til hafði verið litið á.
Er hér um annað tveggja að
ræða, að því er slegið föstu að
stjórnarskrá elsta lýðveldis í
heimi, (lýðveldið var endur-
reist s. 1. ár) gildi ekki jafnt
fyrir alla þegna þjóðarinnar,
eða að níðst hefir verið á mann-
inum af því að hann er bara
verkamaður.
Hér er um svo stórvægilegt
mál að ræða, að það má ekki
þegja það í hel. Um svo mikinn
smánarblett á þjóðinni að ræða,
að úr því verður að fást skorið,
annað hvort í opinberum umræð
um eða fyrir dómstólum á ný,
hvort réttarfarið í landi voru er
vissulega komið svo langt niður
á við, að þjóðin taki með þökk-
um svona niðurstöðum, og hvort
þeim öflum, sem hér hafa
fjallað um á framvegis að hald-
ast uppi sú ósvinna sem áður-
nefnd dómsniðurstaða er.
Ég mun því í þessari grein
reifa þetta mál ýtarlegar en gert
var þegar niðurstöðu þess var
getið hér í blaðinu, og ekki síst
vegna þess, að reynt er að telja
verkalýð landsins á þá skoðun,
að réttur einstaklingsins, sem
honum er gefinn í stjórnarskrá
landsins, sé verklýðssamtökun-
um hættulegur. Geri ég þetta
upp á eigin áhyrgð og albúinn
að reka málið hvort sem er
frammi fyrir verklýðssamtökun-
um eða dómstólunum, sem skip-
aðir eru í samræmi við stjórnar-
skrá ríkisins.
II.
Það þarf ekki að fjölyrða
mikið um það hvílík hætta al-
mennu réttarfari í landinu staf-
ar af því, að dónrstólar landsins
felli úrskurði sína sitt á hvað
um samskonar mál, og hve auð-
veldlega sú framkoma getur
svift þegnana nauðsynlegri virð-
ingu fyrir lögum og beitingu
þeirra. Stjórnarskrá ríkisins
kveður líka svo á, að dómendur
skuli eingöngu fara eftir lögun-
um, þegar þeir felli úrskurði
sína. A þetta að tryggja það, að
annarleg sjónarmið dómenda,
sem einstaklinga, megi alls ekki
koma þar til greina.
Mál það, sem hér um ræðir,
fjallar um atvinnufrelsi einstakl-
inga. Um það kveður stjórnar-
skrá ríkisins svo á:
„Engin bönd mó leggja á
atvinnufrelsi manna, nema
almenningsheill krefji, enda
þarf lagaboð til."
Engin lög geta upphafið sér-
stakar greinar stjórnarskrár-
innar, eða réttindi sem hún veit-
ir ríkisþegnunum, enda er fyrir
því hæstaréttardómur, s^m síðar
verður vitnað í. Það gefur þá
líka að skilja, að samningar
milli einstaklinga eða ákvæði
hópa manna eða félagaheilda
geta ekki svift einstaklingana
rétti, sem stjórnarskráin veitir
þeim. Ég hefi líka aldrei fyrir-
hitt þann mann, sem hefir þoi-að
að halda því fram, að það sé
annað en stjórnarskrárbrot, að
svifta einstaklinginn atvinnu-
frelsi. Hitt er aftur vitað, að
ýmsir menn hafa löjigun til að
brjóta stjórnarskrána og gera
það, svo lengi, sem þeim helst
það uppi. Ennfremur er það á
vitorði allra heilskyggnra
manna, að brautryðjendur ein-
ræðisstefna eins og fasisma og
kommúnisma, virða hvorki stjórn
arskrá landsins né almenn lands
lög, þar sem þau leggja hömlur
á niðurrifsiðju þeirra, innan
lýðræðisþjóðfélaga. Að halda
ákvæði stjórnarskrárinnar í
heiðri er því í raun og veru bar-
átta fyrir lýðræði og frelsi, en
að láta vera að framfylgja
henni eða brjóta hana, gefur ein-
ræði og ofbeldi byr undir háða
vængi. Er nauðsynlegt að festa
sér þetta í minni, þegar kemur
til þeirra atriða, sem ég mun
leiða fram í dagsljósið í síðari
hluta þessarar greinar, og hvaða
menn þar koma við sögu.
* .i
III.
Eins og ég hefi áður drepið á,
er þessi grein rituð til að vekja
— einkum verkalýð þessa lands
— til umhugsunar um þá lær-
dóma, sem niðurstöður Félags-
dóms í máli Bergþórs Baldvins-
sonar, hafa að færa. Fyrir liggja
þrír dómar, nýlega upp kveðnir
um atvinnufrelsi manna, sam-
kvæmt stjórnarskránni. Tveir
þeiri'a gefa einstaklingnum fullt
og óskorað atvinnufrelsi, sem
engar hömlur, hvað smávægileg-
ar sem þær eru, má á leggja.
Sá þriðji, dómurinn í réttinda-
máli verkamannsins, gengur hér
þvert á móti. Verkamaðurinn á
engan samskonar rétt samkvœmt
stjórnarskrá ríkisins.
Og hér er ekki talað í hálf-
kveðnum vísum. Samkvæmt
Hæstaréttardómi má ekki leggja
hömlur á atvinnufrelsi Halldórs
Kiljan Laxness með því að taka
frá honum réttinn til að með-
höndla og gefa út fornbókmennt-
ir íslendinga eins og honum
þóknast. Þótt H. K. L. ráði yfir
20 öðrum jafn góðum tækifær-
um, sér til framdráttar sem rit-
höfundi, og þar að auki sé á
svo háum rithöfundastyrk frá
því opinbera, að hann gæti lifað
góðu lífi á honum einum, má
ekki taka frá honum þetta eina
tækifæri. Svo algert er atvinnu-
frelsi hans samkvæmt stjórnar-
skrá ríkisins.
Steingrímur Aðalsteinsson, al-
þingismaður, fær Félagsdóm til
að dæma sig inn í félag, þar sem
enginn vill hafa hann, og á hann
er litið sem skemmdarvarg í
verklýðshreyfingunni, á þeim
forsendum, að hann telji hags-
munum sínum, sem verkamanns,
betur borgið, ef hann sé meðlim-
ur í umræddu félagi. Og með at-
vinnufrelsi einstaklingsins, sem
honum er veitt í stjórnarskránni,
að hakhjalli, er St. A. dæmdur
inn í félagið. Svo alger er rétt-
ur hans talinn samkvæmt stjórn-
arskrá ríkisins, að hvorki hefð-
bundinn félagslög, sem veita rétt
til að hafna þeim mönnum, sem
félagið vill vera laust við eða
vilji einstaklinga þess, hafa þar
ekkert að segja. Atvinnufrelsið
verður ekki skert á nokkurn
hátt. Þannig leit félagsdómur á,
þegar í hlut átti alþingismað-
ur.
En þegar verkamaðurinn kem
ur til þessara dómstóla, er ann-
að hljóð í strokknum. Þá kemst
Félagsdómur, sem fyrst og fremst
er stofnsettur til að gæta hags-
muna verkamannsins, að þeirri
niðurstöðu, að stjórnarskrá rík-
isins gildi ekki fyrir verkamann-
inn á sama hátt og fyrir rithöf-
unda og alþingismenn. Og svo
algert er réttleysi verkamannsins
til atvinnufrelsis, samkvæmt nið-
urstöðum Félagsdóms í máli B.
B. að þó honum sé varnað með
félagssamþykktum eða sérstök-
um samþykktum milli vinnu-
veitenda og verklýðsfélaga að
stunda algenga verkamanna-
vinnu, og að þetta svifti hann
möguleika til að vinna sér og
sínum lífsviðurværis, þá hafi
það ekkert að segja. Stjórnar-
skráin, sem veitir rithöfundum
og alþingismönnum atvinnu-
frelsi, sem ekki má skerða í einu
tilfelli af 20, hún gildir ekki
fyrir óbrotinn verkamann.
Þannig er réttlætiskennd dóm-
enda í Félagsdómi árið 1945 og
framkvæmd þeirra á vernd verka
mannsins í lýðræðisþjóðfélagi.
Hvernig líst mönnum á svona
framkvæmd réttlætisins og
vernd frelsisins, sem þegnunum
er veitt í stjórnarskrá ríkisins?
Niðurl.
Halldór Friðjónsson.
—o—
Stnttar erlendar
fréttir
í næsta mánuði hefjast réttar-
höld yfir nasistaforingjunum
þýsku, sem sakaðir eru um að
hafa afvegaleitt þýsku þjóðina,
hrundið henni út í styrjöld og
beri ábyrgð á henni. Einnig eru
þeir sakaðir um fjöldamorð og
hverskonar glæpi aðra. Ákæru-
skjalið er í fjórum aðalköflum.
Við athugun þess getur maður
ekki annað en hugsað til fram-
ferðis Rússa og vikapilta þeirra
í þeim löndum, sem þeir hafa
hernumið, svo svipað er það
sagt vera ýmsu því, sem nasista-
foringjarnir þýsku eru ákærðir
fyrir. Og án þess að mæla þýsku
glæpamönnunum nokkra bót,
verður ekki varist að álykta að
fleiri þyrftu hirtingar við en
þeir, ef óflekkað léttlæti á að
ííkja.
★
Víðji er enn óróasamt í ný-
lendunum. Uppþot og árásir eru
daglegir viðburðir. Sumstaðar
virðast Japanar róa undir. Ann-
ars staðar kommúnistar. Sér-
staklega er ólgan mikil í Holl-
ensku Austur-Indium og Franska
Jndó-Kína. Heimta heimaþjóð-
irnar sjálfstjórn og krefjast að
erlendir herir hverfi brott úr
löndum þessum.
★
Bandarískir ráðamenn hafa
látið þess getið, að ekki komi
til mála að Rússar mæti á al-
þjóða ráðstefnunni fyrir hönd
Eystrasalts-ríkjanna, sem þeir
brutu grið á hér um árið og hafa
undirokað síðan. Er þetta eitt
af mörgu, sem sýnir að Banda-
ríkjunum er alvara að spyrna
fótum við yfirgangi Rússa við
nágrannaþjóðir þeirra.
★
Þá liafa handarísk stjórnar-
völd bannað samfylkingarbrölt
kommúnista á hernámssvæði
Bandaríkjanna í Þýskalandi, en
eins og vitað er, er það ein að-
ferðin sem kommúnistar við-
hafa að lokka og hræða aðra