Alþýðumaðurinn - 11.09.1951, Page 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudagur 11. september 1951
r-— ---------— -----------
ALÞÝÐUMAÐURINN
Utgefandi:
AlþýSuflokksfélag Akureyrar.
Ritstjóri:
Bragi Sigurjónsson, Bjarkarstíg 7.
Sími 1604
Verð kr. 20.00 á ári.
Prentsmiðja Björns Jónssonar h.f.
ó,— .............—
»Sakleysið, síit md ón
þess vero, en olmikið nf
öllu mn þó gern!«
í síðasta tbl. Dags birtist leið-
ari, sem hét „A kostnað almenn-
ings“. Er þar gert að umtalsefni
utanfarir ýmissa þingmanna og
gæðinga úr öllum flokkum —
nema Framsóknarflokknum, og
hneykslast á utanferðar-„flakki“
þessara manna „á kostnað al-
mennings“. Virðist svo eftir grein
inni, að Framsóknarmenn séu
þeir einu „hreinu" í þessum sök-
um, en Alþýðuflokksmenn alveg
sérstaklega „óhreinir“, enda
heimildin ekki slæm: Morgun-
blaðið og Þjóðveljinn! Og svo
telur Dagur upp:
Haraldur Guðmundsson, Emil
Jónsson, Stefán Jóhann og Finnur
Jónsson hafa allir farið utan í
ár „á kostnað almennings!“ Hitt
er svo vandlega þagað um, hvaða
ferðir þessir rnenn fóru í, og skal
því hresst ofurlítið upp á minni
Dags:
Haraldur Guðmundsson fór
utan með félagsmálaráðherra,
Steingrími Steinþórssyni, Frarn-
sóknarmanni. Stefán Jóhann var
fulltrúi íslands á Evrópuþinginu
í Strassborg — ásaml Rannveigu
Þorsteinsdótlur, Framsóknar-
konu og Jóhanni Hafstein, Sjálf-
stæðismanni. Emil Jónsson fór
utan á þingmannafund ásamt ein-
um manni úr hverjum þingflokki.
Finnur Jónsson fór utan sem fyr-
irliði boðsveitar frá A. S. I., sem
Framsóknarmaður tók þátt í,
Framsóknarráðherra veitti far-
gjaldseyri, en að vísu Framsókn-
arblöð hafa ekki þreytzt á að for-
dæma!
Þetta er ekki dregið hér fram
af því, að Alþm. telji, að sjálfsagt
sé, að senda svo oft og fjölmennt
líð utan á ýmis þing og fundi og
gert hefir verið, heldur er hér að-
eins minnt á, að Framsókn á sína
sök eins og aðrir flokkar, hvað
sem Dagur vill vera láta. Það
sannast á honum, að sakleysið,
sizt má án þess vera, en of mikið
af öllu iná þó gera. Þegar menn
þykjast saklausari en þeir eru, þá
gera þeir sig seka um nokkuð sem
heitir hrœsni og yjirdrepsskapur,
og þykja ekkert skemmtilegir eig-
inleikar.
Ú t v e g u m
GÚMMÍSTIMPLA
Prentsmiðja
Björns Jónssonar h. f.
Shdld hveðu
Guðmundur Frímann:
Svört verða sólskip.
Teikningar eftir höf. — Bókafor-
lag Þorsteins M. Jónssonar. —
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
1951.
L
Þú gekkst í æsku huldu valdi á hönd.
Þú hugðist vinna orðsins skógarlönd.
I sigurvímu steigstu þar á strönd,
sem stjarna í heiði hrosti.
Við þína komu þögn á alla sló,
í þjóðarskógi hvíldi svefnsins ró. -—
Eg skil þig vel. Eg þekki þenna skóg,
— hans þögn að minnsta kosti.
Þannig kveður Guðmundur
Frímann í kvæði sínu Þú drautns-
ins sonur, er birtist í þriðju ljóða-
bók hans, Störin syngur, og út
kont fyrir 14 árum. Áður hafði
hann sent frá sér ljóðabækurnar
Nátlsólir og Uljablóð ■—- og hlot-
ið þögnina eina að launum.
Hamingjudísin hefir löngum
verið mislynd gagnvart Isl. ljóð-
skáldum, mislynd og misgóð, að
því er mörgum áhorfandanum
hefir þólt. Sumum hefir hún opn-
að náðarfaðm sinn þegar í stað,
leyft þeim að stíga inn í höll
frægðar og aðdáunar, strax og
þau hafa kvatt sér hljóðs, önnur
hefir hún dregið lengi á viður-
kenningu, og loks hefir hún leyft
sumum að deyja drottni sínum,
vonsviknum og viðurkenningar-
lausum þrátt fyrir ágæta hæfi-
leika. Sumt af þessu mislýndi er
auðvelt að skýra, sumt ekki. Tími
og lúlkun þurfa að falla í sam-
ræmi, söngur og sönghof, höfund-
ur og samtíð. En jafnvel þótt þetta
sé í hæfi, getur rödd skáldsins
hljómað fyrir daufum eyrum,
ekki sízt í seinni tíð, þegar sá
hópur manna virðist fara vax-
andi, sem lála aðra hlusta fyrir
sig og síðan segja sér, hvort þetta
eða hitt sé gott eða ekki. Þá skipt-
ir það miklu, hvernig eyru þeir
hafa, sem hafa válið sér hlutskipti
heyrarans, og hvernig hugarfar
þeirra er og hreinskiptni gagnvart
höfundum. Eru þeir andlegir
vökumenn eða kannske aðeins
kastalaverðir, sem amast við
hverjum nýjum riddara, er kem-
ur aðvífandi utan úr Týndu skóg-
um?
Tröllin í Heydalaskógi áttu að-
eins eitt auga til að sjá með og
urðu því að skiptast á um það.
Ef þau lýndu því, misstu þau með
öllu sjón. Það hefir verið ógæfa
íslenzkra bókmennta um árabil,
að nær öll rildæmni hefir verið
í höndum Heydalaskógatrölla.
Þar hefir aðeins verið séð með
einu auga — og á því hefir verið
skipzt milli blaða og tímarita.
Stundum hefir ekki verið haft
fyrir því að taka augað úr vasan-
um. Og svo hafa höfundar annað-
hvort fengið ákveðna viðurkenn-
ingu eða hlotið ákveðna útilokun.
Gagnrýni í orðsins góðu og gegnu
merkingu hefir varla þekkzt.
Það þarf sterk bein til að þola
takmarkalaust lof. Og það er ekki
örgrannt um, að tröllin í Hey-
r sér hljóis
dalaskógi hafi í raun og sannleika
numið sum skáld vor í trölla-
hendur. En það þarf líka sterk
skáldbein til að þola dauðaþögn
við verkum rnanns. Sumir gefast
upp, en tvær skáldgerðir rjúfa
þagnarfjötrana: Þeir þrályndu og
kappsfullu, sem gera sig að skáld-
um, hvað sem öllum erfiðleikum
líður, og þeir sem eru jœdd skáld
og geta ekki verið annað en skáld,
enda þótt tröllin í Heydalaskógi
hvessi tómar augnatóftirnar í þá,
og allar aðstæður hrópi á þau að
leggja árar í bát. Þótt þeir séu
vonsviknir, þótt þeir taki að ef-
ast um köllun sína, þá syngja þeir
samt — eins og svanir í sárum.
II.
Árið 1937 gaf Guðmundur
Frímann úl 3. ljóðabólc sína,
Störin syngur, bók fulla af seið-
fögrum kvæðurn smekkvíss og
myndauðugs skálds með sérkenn-
um, sem orkuðu hvort tveggja í
senn töfrandi og framandi á ljóð-
elska hugi. En að útgáfunni stóð
enginn nafnkenndur útgefandi,
sem lagði bókinni til Ofeigshnefa
að bakhjarli né Gellisróm að fyr-
irsöngvara. Að vísu hlaut bókin
prýðisdóma hjá ýmsum mæturn
mönnum, en tröllin í Heydala-
skógi, sem þá voru sem óðast að
leggja undir sig goðorð ísleiizkra
bókmennla, settu einglyrni sitt öf-
ugt í augnatóttirnar hvert af öðru
og þögðu. Bókin fór ekki víða og
ljóðelskri alþýðu var hún að
mestu falin yndisauki. Mennla-
málaráð verðlagði skáldgáfu
Guðmundar eitt árið á 500 kr.
Síðan hefir hún verið verðlaus á
því heimili. Kannske vegna þess,
að skáldið nennti ekki að leggja
náðargjöf sína við þvílíku verði.
En tröll eru tröll, og geta ekki
að sínum ósköpum gert, og út-
hlutunarnefnd listalauna liefir við
sínar takmarkanir að stríða, eins
og aðrir dauðlegir menn. Kann-
ske hefir Guðmundur Frímann
verið óheppinn með útgáfuár
bókar sinnar Störin syngur. —
Magnús Ásgeirsson hafði undan-
farin ár farið eldi um sænska
ljóðagerð með hinum snjöllu
ljóðaþýðingum sínum. Guðmund-
ur hafði hrifizt mjög af sænskri
ljóðagerð. Magnús þýddi, Guð-
mundur orti. En Magnús kom
fyrr, og því hlaut hann meistara-
titilinn fyrir að hafa auðgað ís-
lenzkar bókmenntir að undur-
fögrum háttum og snjöllum lík-
ingum. Hin snjalla hátttækni
Guðmundar fór fram hjá mönn-
um og hin sérkennilega mynd-
auðgi hans í mörgum líkingum
einnig.
Og árinu fyrir hafði líka ný
skáldstjarna birzt á íslenzkum
ljóðahimni: Guðmundur Böðv-
arsson, skáld á Kirkjubóli, inaður-
með íslenzka náttúrufegurð á
tungunni og angan íslenzkrar
moldar og íslenzks gróðurs í
blóðinu, alveg eins og nafni hans
Guðmundur Frímann. Það má
því orða það svo, að Guðmund-
ur Frímann hafi í tvennum skiln-
1 i
ingi verið of seinn að láta störina
syngja, og tröllin í Heydalaskógi
eigi ekki ein alla sök.
III.
Og nú eftir 14 ára þögn kveður
Guðmundur Frímann sér hljóðs
á nýjan leik. Hann er fæddur
skáld, og getur ekki annað en ort,
jafnvel þótt hann hafi ásett sér
annað vegna þagnar þeirrar, sem
hann hefir mætt.
í þetta sinn kallar hann ljóð
sín Svört verða sólskin, vísuorð
tekið úr Völuspá. Enn sem fyrr
er Guðmundur í ljóðagerð sinni
vorsins, ástarinnar, gleðinnar og
fegurðarinnar barn, sem aldrei
gengur úr huga, að haust fetar
eftir vori og sumri, sorgin og
söknuðurínn leysir ást og gleði
af og bak við fegurðina býr
hrörnun og dauði, fyrr eða síðar
verða sólskinin svört, og þó er
ekkert eins dýrlegt og sól, vor og
fagrar, elskandi konur. Og erum
við ekki í hjarta okkar öll sam-
mála Guðmundi þ. e. a. s. karl-
mennirnir?
Og nú komum við að liinu
mikla leyndarmáli Guðmundar:
Itann gekk í æsku huldu valdi á liönd
og hugðist vinna orðsins skógariönd,
í sigurvímu steig hann þar á strönd,
sem stjarna í heiði brosti.
Hann varð fyrir vonbrigðum,
hann kynntist þögn og svefni í
þjóðarskóg, en vonbrigðin, sárs-
aukinn og þögnin hafa þrátt fyrir
allt fægt og slípað skáldgáfu hans,
svo að nú ljómar hún sem sann-
arlegur þjóðargimsteinn í snjöll-
ustu kvæðum hans í Svört verða
sólskin. Hvaða skáld okkar má
til dæmis ekki öfunda hann
af kvæðunum Fiðlarinn í
Vagnbrekku, Draumur um Skóg-
ar-Rósu, í jylgd með jarand-
skáldi, Haust við Biöndu, Sunn-
anátt, Hjá gömlu smiðjunni,
Áköllun (þýðing), Svartur skóg-
ur, Við gröj Péturs eða af seiðn-
um í kvæðinu Vísur um vetrar-
kvíða?
Ef ég ætti að einkenna sterk-
ustu hliðar Guðm. Frímanns sem
skálds með þretnur lýsiorðum,
yrðu þau þessi: Orðvísi, háttvísi
og myndvísi. Hann er orðvís í
bezta máta og fagurorður. Hann
er mjög smekkvís, mér liggur við
að segja seiðrænn. í háttavali og
lýsingar hans eru rnjög myndrík-
ar og ljóslifandi.
A tjarnaraugu mýrinnar
haustsins ugg og ótta
og eilífblindu slær,
segir hann í Vísum unt velrar-
kvíða, og seinna i santa kvæði:
Er kveðjuljóð og torrek milli
bergmálsfjalla berast,
sem boða nótt og haust.
Eða reisnin í þessum líkingum
í kvæðinu Vetrardraumur, þar
sem Guðmundur lýsir því á
skáldlegan hátt, hvernig hann
liefir safnað sér „sólskini í blóð-
ið“ til Vetrarins og „sumarsins
angan í vetrarljóðið":
Kom, sólfexta glaurná, með fögnuð
og flaum þinn
og felldu þín straumljóð með
rímskrúði í draum minn.
Sem strengleikur fagui
þín stikluvik hljómi
gegn stormsins og hríðanna þulurómi.
Kom, draumur, er vindar
á lyngfiðlur leika,
og leið mig um heiðina náttsólarbleika.
Og loks get ég ekki stillt mig
um að tilfæra hér kvæðið Sunn-
anátt:
Eg vakti í nótt, nú veit ég livað
því réði:
ég vænti komu þinnar, sunnanátt!
Hver biði ekki þín með glöðu geði,
sém getur hlegið svona undur dátt?
Ég heyrði ærsl þín sunnan yfir sanda,
þú söngst og þuldir jafnt
til beggja handa
þinn hagkveðlingahátt.
En hví er annar háttur braga þinna
og hrynjandinn í þinni kvæðaraust?
I hjartans leynum lengi mun ég finna
laufvindanna seið í fyrrahaust,
er eltu þeir hver annan lengi, lengi
um ljósa smáravelli og bóndans engi,
og ortu endalaust.
Að vitum mínum berðu
barkarremmu,
blóðbergsþef og lyngsins anganföng.
O, kveddu vorsins vatnsdælinga-
stemmu,
verði drápan eilíflöng.
Af heiðum leystu martröð
hvítra mjalla,
lát mikil vötn í drottins nafni falla
til sævar fram með söng!
Þannig mætti grípa upp marg-
ar snjallar lýsingar Guðmundar,
en hér verður að nema staðar.
Auðvitað eru Guðmundi mislagð-
ar hendur eins og öllum skáldum,
hann er ekki alls staðar jafn-
snjall. En það er ekki oft, sem
honum bregzt smekkvísin
nema í einu: hann stuðlar saman
hv og kv. Það fellur mér ekki.
Veit ég þó, að ýms góðskáld hafa
leyft sér það.
Þegar kvæði eru dæmd og met-
in, verður alltaf að hafa eitt í
huga: Þelta er aðeins dómur og
mat eins manns. Menntun hans,
reynsla og upplag veldur miklu
um, hvaða ljóð snerta hann og
grípa, og því skyldi enginn segja,
að þelta sé fortakslaust gott eða
ekki gott.
Samt ætla ég að leyfa mér að
fella dóm um þessa nýjustu bók
Guðmundar Frímanns: Hann hef-
ir með henni fært sönnur á, að
hann hefir örugglega unnið sér
þegnréttar í orðsins skógarlönd-
um, hann getur verið fullviss um
sigur á ströndinni, þar sem
stjarna í heiði brosir, og það er
trú mín, að Svört verða sólskin
muni svifta þögninni af þjóðar-
skóg gagnvart þessu að mínum
dómi prýðilega skáldi.
Kannske að tröllin í Heydala-
skógi taki meira að segja upp
einglyrni sitt og láti það ganga
tröll frá trölli. Kannske að út-
hlutunarnefnd listalauna upp-
götvi. að eitt af beztu ljóðskáld-
um okkar heiti Guðmundur Frí-
mann? En hvort það verður,
skiptir raunar engu höfuðmáli.
Mest um vert er það, að Guð-
mundur. hefir sannað, að hann á
náðargáfu ljóðskáldsins og hefir
/