Dýraverndarinn - 01.11.1939, Blaðsíða 6

54
DÝRAVERNÖARINN
hefir ekki látiS sig án vitnisburSar og hafa hrein-
dýrin vissulega fengiS á því aS kenna. —
ÁriS 1790 skýrir Stefán amtmaSur Thorarensen
frá því, aS dýrin, sem slept var á VaSlaheiSi, hafi
„tímgast svo“, aS menn giski á, aS þau sé orSin
300—400 aS tölu. Var þá gefiS leyfi til — og var-
lega í sakirnar fariS — aS skjóta mætti ár hvert
um þriggja ára bil 20 dýr í EyjafjarSarsýslu (og
þó einungis karldýr). En svo var fyrir mælt, aS
enginn einstaklingur mætti granda meira en einu
dýri árlega. — Fjórum árum síSar (1794) skýrSi
amtmaSur frá miklum hreindýrafjölda í óbygSum
milli Þingeyjarþings og Múlasýslna. Væri hrein-
dýr þar hópum saman, tæki drjúgan toll af gróSri
í búfjárhögum, æti fjallagrös til stórskemda og
gerSi yfirleitt hinn mesta usla. Var þá leyft, aS
skjóta mætti hreindýr á þessum slóSum um þriggja
ára bil, meS sömu skilyrSum og í EyjafjarSarsýslu.
— SíSla árs T798 veitir stjórnin veiðileyfi um land
alt, en setur þó enn JíaS skilyrði, að einungis megi
veiSa karldýr. Þrátt fyrir hiS nýja veiðileyfi fjölg-
aSi hreindýrum enn til stórra muna. Og 1810 kvart-
ar GuSmundur sýslumaSur Pétursson í Krossavík
undan því viS stjórnina, aS hreindýr komi iSulega
í flokkum niSur í bygS í Múlasýslum, jafnvei 500
—600 saman, spilli mjög búfjárhögum, eti alt er
tönn á festi og krafsi jarSveginn til stórskemda.
Og hann bætir því viS, aS fyrir komi í hörSum
vetrum og vorum, aS dýrin falli unnvörpum og
verSi engum aS gagni. Vill hann aS hreindýraveiði
verSi gefin frjáls og gerS heimil hverjum manni.
AS lokum stingur hann upp á því, aS kúlubyssum
verSi útbýtt ókeypis til liænda, í þeirri von, aS þeir
verSi þá mikilvirkari í stríSinu viS hreindýrin. Stef-
án amtmaSur Thorarensen var og þeirrar skoSunar,
aÖ hreindýr væri fremur til tjóns en gagns, og bjóst
ekki viS, aS auðvelt mundi reynast aS hemja þau
og temja. Castenskjöld stiftamtmaSur taldi hrein-
dýrin beinlínis skaSleg og þótti sjálfsagt, aS fé væri
lagt til höfuSs þeim. — ÞórSur sýslumaSur Björns-
son i GarSi kvartaSi mjög undan hreindýrunum og
taldi þau hafa valdið miklu tjóni í Þingeyjarþingi
veturinn 1815. HefSi þau þá vaSiS um allar sveit-
ir, spilt vetrarbeitinni og skemt jarSveginn, svo aS
útigangspeningur hefSi komist í voSa. — Út af öll-
um þessum kvörtunum og „klögumálum“ var þaS
boS látiS út ganga í konungs nafni 1817, aS heim-
ilt skyldi hreindýra-dráp um gervalt landiS, meS
þeim takmörkunum þó, aS þyrma bæri kálfum,
yngri en ársgömlum. Og enn var hert á dráps-
heimildunum, því aS meS tilskipan um veiSi á Is-
landi 1849 er leyft „aS veiða og elta hreina hvar
sem er“ og leggja þá aS velli. Og þá er ekki leng-
ur um þaS hirt, aS hlífa kálfunum — öll hreindýr
eru réttdræp og ófriShelg. Af þessu leiddi vitan-
lega, að hreindýrunum fækkaSi mjög og var ger-
eytt eða því sem næst á sumum slóðum, þar sem
þau höfSu staSnæmst eSa tekiS sér bólfestu. Eftir
4 tarfar ungir og gaml-
ir. í baksýn Vatnajök-
ull (Brúarjökull). —
Myndin er tekin í
Kringilsárrana.
(Fot. E. Sigurgeirsson,
Akureyri).