Dýraverndarinn - 01.09.1940, Síða 6

42
DÝRAVERN.DARINN
fært mér heim sanninn um þa8, aS tillögur mínar
þá hafa haft nokku'ö til síns ágætis.
Eg er alinn upp í nágrenni viö réttir, og hefi
frá því eg man fyrst, séö svo hundruðum skiftir
af uppgefnu rekstrarfé. Margt hefir veriS skiliö
eftir í högunum, eöa því hefir veriö komiS fyrir
heima til geymslu. Eg hefi fylgst meS þessum vesa-
lingum, eigrandi eSa skríSandi á hnjánum næstum
á sama blettinum dögum saman, og þó hefir æfi
þeirra veriS betri en hinna, sem hafa hreppt þaö
hlutskifti, aS kveljast á hnakkkúlunni, oft í hönd-
um manna, sem töluvert hafa veriS farnir aS lask-
ast á vitsmununum, eins og oft kemur fyrir í rétt-
unum, en um þaS seinna.
SíSustu árin hefir uppgefnu fé mjög fækkaS,
sem stafar af því, aS nú er fé úr fjarlægum héruS-
um ekki rekiS til rétta, en geymt á ööruin stöSum,
og svo hinu, aS miklu ví'Sar er dregiS í sundur, og
þess vegna minkar þaS, aS sama kindin sé rekin
úr einni réttinni í aöra dag eftir dag.
Til þess aS fyrirbyggja, aö réttaskipulagiS, eins
og þaS er, þvingi menn til dýraníSslu, þarf aS setja
upp giröingar viS allar réttir, þar sem fé kemur úr
út-réttum og þar í séu látnir aSkomu-rekstrar, og
þeir fái aS njóta friSar og næSis þar til langt er
komiS aö draga leitarsafniS; þá sé útrétta féS rek-
iS inn og dregiS í sundur. Á þennan hátt er þaS
trygt, aS útrétta fé fái notiS næringar og hvíldar.
Þeim, sem þykir þetta hégómamál, vil eg benda
á, aS þaS hafa oft komiS fram kvartanir um skemd-
ir i íslensku kjöti, og ef eg man rétt, þá var Gisli
GuSmundsson gerlafræSingur eitt sinn fenginn til
aö rannsaka einkennilegar súrskemdir á kjöti, sem
selt var til Noregs. Hann komst aS þeirri niSur-
stööu, aö skemdirnar stöfuSu frá of-þreytu, og ráö-
lagöi; aS féS fengi góöa hvíld, áSur en því yröi
slátraö.
NiSurstaSa hans kemur vél heim viö þaS, sem
nú er haft fyrir satt, aS þreyta stafi af mjólkúr-
sýrumyndun í vöSviuium. Allir, sém nö'kkuS háfa
fengist viö íþróttir, ýita', aö 'léttár æfingar geta
gert óvana svo eftir sig, aö þeir veröí sem lúrk-
um lamdir, þó þjálfaSir menn þoli aö leggja á
sig ótrúlegt erfiöi, án þess aö taka nærri sér. —
FéS er óvant áreynslu, þegar réttir byrja, og þaö
er sérstaklega áriSandi aS hlífa því i fyrstu leitum
og réttum, svo þaS þoli betur þaS erfiöi, sem óhjá-
kvæmilega liggur fyrir því viö allskonar rekstra
og réttastörf.
Til gamans vil eg geta um rekstur, sem eg mætti
fyrir mörgum árum á hólmunum milli ElliSaánna.
Reksturinn rann létt, eins og fé sem er aS koma aö
húsi, þegar kallaö er á þa'S, og1 þó var margt lamba
í honum. Mönnunum mætti eg flestum uppi í miSri
brekku. Mér var forvitni á aö vita, hvaSan þetta
fé kærni. Austan úr FljótshlíS var svariS. Svona
dæmi sýna, hvernig hægt er aö reka fé, jafnvel þó
um langar vegalengdir sé aS ræöa. Og mikill var
munurinn eöa aS arga því áfram staöuppgefnu meö
hundum og glamrandi blikkdunkum.
ÞaS, sem hér heíir veriö sagt, miöast aö mestu
viS sláturfé, en ekki er þörfin minni aS verja líf-
féö ofþreytu og hungri. í því sambandi langar mig
til aS vitna í ágæta grein í Andvara síSan 1886, og
er rituS af Kristján Jónassyni, en hann var sendur
til Englands, til þess aS læra ullarmeSferS og
grenslast um hverjir gallar þættu verstir á íslenskri
ull. Kaflinn um meSferS sauöfjár til ullarbóta er
eftir Hermann Jónasson búfræöing, síöar skóla-
stóra og alþm. Þar í er þetta á bls. 86: „Ef kind-
ur þjást af sjúkdómum, eöa mæta snöggum mis-
muni á fóSri og tíSarfari, þá koma fram mitti eöa
liöir á hornunum, og eru þaS víöa nefndir sultar-
liöir, áraliSir o. s. frv., en samsvarandi bláþráöur
kemur ætíS á ullina, og þar slitnar háriö, mæti þaö
átaki, og slitnar því oft í sundur, þegar kernbt er.
Þessi ull hefir því mjög lítiS notagildi, og ef hún
er seld sem góS ull, er hún svikin vara. Það er
mjög áríðandi, að fé mæti ekki harðrétti á haustin,
því þá er ulliri, einkum þeliS, lítiS meir en liálf-
vaxiö, og því aldrei jafn skaSlegt aö bláþræSir
komi á þaö. AS varna þessu, kernur heldur ekki í
bága viS annaS, því aS þetta er nauösynlegt fyrir
lieilsu kindanna og öll afnot þeirra. Einnig er þetta
sparnaöur meS heyin, því aS fé, sem leggur mikiS
af á haustin, er sannnefndur eldur í heyjum, sem
eölilegt er; því aS þegar fitan er aS miklu leyti
eydd, úr bandvefunum, veröur féö miklu kulsælla,
og þarf því meira af efni a'S brenna í líkamanum,
til þess aö líkamshitinn haldist vi'S, en þetta efni
verSur aS veitast meö fóörinu. Þetta hefir og
reynslan kent um langan tíma, þótt mar'gir breyti
á móti þessari kenningu sér til stórskaSa.“
ÞaS vantar ekki, aS mörgum hefir veri'S þa'ö
ljóst, að mikið veltur á aS meöferSin sé góS aS