Dýraverndarinn - 01.10.1974, Blaðsíða 6

Húsdýr okkar
í ellefu hundruð ár
Eftirfarandi erindi flutti Guðmund-
ur Jósafatsson frá Brandsstöðum í
útvarpið á Degi dýranna þann 15.
september s. 1. Það eru svo margar
spurningar sem koma upp í hugann
þegar hugsað er til þessara fyrstu
húsdýra okkar, eins og:
Hvaða dýr komu hingað fyrst?
Hvernig var að þeim búið?
Hvernig var þeim slátrað?
Hvernig voru þau nýtt og
hvernig þróuðust þau?
Þessum spurningum svarar Guð-
mundur í sínu erindi.
I
Af þeim gögnum, sem fyrir
hendi eru, mun torvelt að gera sér
grein fyrir þeim bústofni, sem
fyrstu kynslóðir íslendinga bjuggu
við. En um það verður trauðla
deilt, að hér á landi var - og er -
ólíft án búpenings. Mörg og gild
rök hníga að því, að veðurfar fyrstu
alda sögu vorrar hafi verið mild-
ara en síðar varð. En hvað sem
því líður er víst, að landnámsmenn
fluttu búfé hingað. Mörgum hefur
orðið starsýnt á, hve fénaði fjölg-
aði fljótt hér og er þó víst, að
fyrstu aldir hinnar norrænu byggð-
ar hér varð hann að bjargast að
mestu sjálfala. Vetrareldi í nútíma-
merkingu þess orðs var engum
fært. Því réði þeirrar aldar tækni.
Því er ekki að neita að sagnir
þær, sem við eigum nú aðgang að,
eru þjóðsögur, á ýmsan hátt sann-
ar að stofni en háðar hinu sígilda
lögmáli Jóns Sigurðssonar, að
„fjarlægðin gerir fjöllin blá og
mennina mikla". En það er engin
þjóðsaga að þjóðin bjargaðist af,
með tilstyrk búfjárins og að mikl-
um hluta á þeirri björg, sem það
lagði í bú hennar. Þótt það séu
vissulega óvéfengjanleg sannindi,
að „hvert vatn var fullt af fiski"
fleyttu veiðar ekki langt, enda
fjarri lagi að þær væru almenn-
ingseign, - sjávarafli þar engin
undantekning, enda frumstæðum og
fátæklegum veiðarfærum yfir að
ráða. Minna má á að hér voru
menn fyrir, er hörfuðu af hólmin-
um og trúlega ekki að ástæðulausu.
Þá vaknar spurningin höfðu þeir
engan búpening? Því verður aldrei
svarað, en telja má víst, að hafi
hann verið til, sem nokkru nam,
hafa þeir sem síðar komu, slegið
eign sinni á það, sem þeir náðu,
enda er ólíklegt að samskifti þessara
þjóðarbrota hafi verið vinsemdin
ein.
Þau húsdýr, sem sennilega eiga
að mestu jafnlanga ævi hér og þjóð-
in eru hin sömu og enn lifa hér:
naut, sauðir, geitur, svín og hestar.
Þótt hundar og kettir verði ekki
taldir til bústofns, hafa þeir vafa-
laust fylgt landnámsmönnum hing-
að, enda hafa þeir fylgt manninum
um öróf vetra. Heimagæsir og
hænsni hafa og komið snemma,
þótt þau hafi lítt markað til spora.
Sagnfræðingar hafa sett upp
svimháar tölur um fjölda nautgripa
á söguöld eða allt að 135 þús. Sú
tala skal ekki vegin hér til verðs
og þó véfengd, enda fáar heimildir
við að styðjast og engar öruggar.
Þótt skrásettir máldagar kirkna og
annarra höfuðbóla bendi á furðu-
legan fjölda nautgripa, verður að
staldra við tvennt. í fyrsta lagi:
Skrásettar samtíma heimildir koma
ekki fram fyrr en öldum síðar og í
öðru lagi eru þær heimildir sem
öruggar má telja, aðeins dæmi um
auðsöfnun einstaldinga og stofnana
og þá fyrst og fremst hinna síðar-
töldu. Þar segir því fátt um það
hver stofninn var þegar þjóðin hélt
úr hlaði. Það er víst að nautgripir
urðu snemma mikilsmetnir hér.
Kýrin varð verðmælir þegar á
fyrstu öldum sögunnar og hélt
því sæti fram á þessa öld. Hið
tólfræða kerfi, sem landauramat
vort byggðist á, eða var öllu heldur
sveigt að, er komið hingað austan
úr löndum og mörgum öldum
eldra en saga vor. En það sem best
sannar mat íslendinga á nautgrip-
um, eru þó tryggingarákvæði Grá-
gásar: .....ef fallsótt kemur í fé
manns svo að fellur fjórðungur
nautfjár þess er hann hefur eða
meirihluti, skulu hreppsmenn bæta
honum skaðann". Óþekkt mun að
annar búpeningur hafi verið tryggð-
ur. Það mat, sem að baki þessara
trygginga.dkvæða býr hvílir fyrst
og fremst á því magni, sem naut-
gripir lögðu í búið. En lagabálkar
Grágásar eru að stofni til norskir
og má vera að tryggingaákvæðið
sé því eldra. En ákvæðið gæti bent
6
DÝRAVERNDARINN