Alþýðumaðurinn - 23.05.1956, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Miðvikudagur 23. maí 1956
ALÞÝÐUMAÐURINN
Útgeíandi:
Alþýðuflokksjélag Akureyrar
Ritstjóri:
BRAGI SIGURJÓNSSON
Bjarkarstíg 7. Sími 1604.
Verð kr. 40,00 á ári.
Lausasala kr. 1,00 blaðið.
Prentsm. Björns Jónssonar h.f.
EilliMritn íhaldsins
Þegar þing var rofið og núver-
andi stjórn sagði af sér, var skýrt
tekið fram, að hún sæti aðeins
Bem embœttismannastjórn fram
yfir kosningar, þ. e. að hún ann
aðist brýn dagleg stjórnarstörf.
Þetta var hirt í báðum stjórnar
blöðunum, Morgunblaðinu og
Tímanum, og varð ekki skilið af
frásögninni annað en slík væru
fyrirmæli forsetans.
Nú verður því tæplega mótmælt
með rökum, að stöðuveitingar,
sem engu máli skiptir, hvort gerð
ar eru einum mánuði fyrr eða
síðar á árinu, eru ekki brýn dag
leg stjórnarstörf. Ráðherra eða
ráðherrar, sem nú nota sér að
auglýsa og veita slíkar stöður fyr-
ir kosningarnar, eru því augljós-
lega að seilast út fyrir verkahring
embœttismannastjórnar.
Þetta hefir nú hent ráðherra
Sjálfstæðisflokksins, og alveg
sérstaklega Bjarna Benediktsson.
Benda þessi vinnubrögð til þess,
að íhaldið hafi gefið upp alla
von um að ráða cmbœttisveiting
um eftir kosningarnar, og vilji
ljúka síðustu línunum í sinni póli
tísku erfðaskrá fyrir þær.
Hér skulu nefnd nokkur dæmi
um stöður, sem íhaldsráðherr
arnir auglýsa nú með mjög stutt
um fyrirvara:
1. Sýslumannseinbættið í Þing
eyj arsýslum og bæj arf ógetaem
bættið. Alkunnugt er, að núver
andi sýslumaður hugðist halda
embættinu fram í ágústmánuð í
sumar, en svo var það skyndilega
auglýst 2. maí, umsóknarfrestur
til 24. maí, og skal veitast í júní-
byrj un.
2. Fulltrúastarf í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu. Mjög
stuttur umsóknarfrestur. Veitist
fyrir kosningar.
3. Framkvæmdarstjórastaða
námsbókanefndar ríkisins. Um-
sóknarfrestur til 25. maí. Veitist
fyrir kosningar.
4. Námsstjórastaða verknáms
pilta í gagnfræðaskólum. Mjög
stuttur umsóknarfrrestur. Veitist
fyrir kosningar.
5. Námstjórastaða verknáms
stúlkna í gagnfræðaskólum. Um
sóknarfrestur til 5. júní. Veitist
fyrir kosningar.
6. Staða námsstjóra við gagn
fræðaskóla í Rvík. Umsóknar-
frestur til 5. júní. Veitist fyrir
kosningar.
7. Staða verkfræðings hjá Rík'
isútvarpinu. Umsóknarfrestur ti
30. maí. Veitist fyrir kosningar.
8. Staða fulltrúa hjá Ríkisút
Yfirstéítirsveinn gerist
Hugh Gaitskell formaður Verkamanna-
flokksins brezka, og foringi stjórnar-
andstöðu hennar hátignar, Breta-
drottningar
Þegar hið mikla allsherj arverk-
fall stóð í Englandi 1926, gengu
flestir Oxfordstúdentanna til liðs
við ríkisstjórn Ihaldsflokksins og
gáfu sig fram sem sjálfboðaliðar
við uppskipunarvinnu, strætis-
vagnaakstur, varðstöðu o.fl.. o.fl.
Það voru aðeins sárfáir, sem ekki
fylgdu fjöldanum. Einn þeirra
iékk að láni gamlan Morrisbíl og
ík til næstu verkfallsnefndar. Þar
ékk hann það verkefni að aka
blaði verkfallsmanna, British
Vorker, frá London til Oxford.
Þessi stúdent hét Hugh Gait-
skell.
Eins og meginhluti skólabræðra
inna var hann kvistur af meiði
forréttindastéttarinnar, er sendi
sonu sina í virðingarmestu há-
skólana. Hvorki uppruni hans,
ippeldi né umhverfi skýrir með
nokkrum hætti, hve frábrugðið
flestum öðrum félögum sínum
hann brást við allsherjarverkfall-
inu. En frá þessum tíma hefir
hann verið brezku verkalýðs-
hreyfingunni trúr. 29 árum síðar
hlaut hann launin. í desember
síðastliðnum var þessi Oxford-
stúdent valinn formaður Verka-
mannaflokksins brezka og sigraði
í þeirri keppni auðveldlega bar-
dagahetjur eins og Herbert Mor-
rison og Aneurin Bevan.
Mörgum kom það mjög á óvart
er Gaitshell varð fjármálaráð-
herra 1950 í stjórn Verkaraanna-
flokksins, er þá sat að
völdum. Hann var næsta óþekkt
nafn. 1945 var hann fyrst kjörinn
á þing, en þaðan í frá hækkaði
vegur hans að visu mjög ört. Inn-
an tveggja ára var hann orðinn
ildneytismálaráðherra og áður en
5 ár voru liðin sat hann í ráð-
herrastóli Staffords Cripps, er þá
beið dauðans helsjúkur af berkl-
im. Þetta var áður óþekkt leiftur-
sókn til valda og metorða í landi.
varpinu. Umsóknarfrestur til 30.
maí. Veitist fyrir kosningar.
9. Staða fréttamanns hjá Ríkis-
útvarpinu. Umsóknarfrestur til
30. maí Veitist fyrir kosningar.
Allar þessar stöðuveitingar —
og nokkrar fleiri auglýstar —
lúta undir Bjarna Benediktsson,
dóms- og menntamálaráðherra.
Þá hefir ráðuneyti Ingólfs Jóns
sonar, annars ráðherra íhaldsins,
nýlega auglýst m. a. þessar stöður
með umsóknarfresti til maíloka:
1. Tvær yfirverkfræðingsstöður
hjá Landssímanum.
2. Stöður bókara og viðskipta-
fræðings hjá pósti og síma.
Allar stöðurnar veitast fyrir
kosningar, þ. e. erfðaskrá fullgild-
ist fyrir andlát.
þar sem fjármálaráðherraembætt-
ið er metið að gildi og virðingu
til jafnt við utanríkisráðherra-
embættið.Og þegar Gaitskell hefir
nú valizt til æðstu valda í Verka-
mannaflokknum eftir Attlee, er
ekki nema eðlilegt að mörgum
leiki forvitni á að vita eitthvað
fleira um þennan nýja valdamann
í brezkum stjórnmálum og hver
sé skýringin á hinum skjóta
frama hans.
Hugh Todd Gaitskell er fæddur
9. apríl 1901 í Camden Hill í
London. Móðir hans var af skozk-
um ættum, en faðir hans var af
gamalli, enskri liðsforingjaætt, en
valdi embættisveginn og varð
háttsettur stjórnmálafulltrúi áður
en lauk í Burmastjórn Breta.
Fyrstu æviárin var Hugh á sífelld
um þönum í umsjón barnfóstru
milli Burma og Bretlands. I
Burma réð þessi verðandi verka-
mannaforingi ásamt fjölskyldu
sinni yfir 12 manna þjónaliði og
ólst á allan hátt upp við gjör-
ólíkar aðstæður og hinir
tveir áðurnefndu keppinautar hans
í vetur sem leið um formannssæti
flokksins. Herbert Morrison var i
æsku sendisveinn í fátækrahverfi
í London og Bevan varð 13 ára
gamall kolanámumaður, en faðir
hans var welskur námamaður. —
Menntaskólaár sín. dvaldi Gaits-
kell í einum virðulegasta heima-
vistarskóla Englands, Winchest-
er, og átti þar að sessunaut annan
kunnan stjórnmálamann 1 röðum
Verkamannaflokksins nú, hinn
snjallgáfaða P. H. S. Crossman.
Gamall kennari Gaitskells frá þess
um árum segir, að hann hafi ver-
ið hæglátur, iðinn og mjög hlé-
drægur piltur. „Enginn hefði þá
getað séð fyrir, að hann ætti slíka
framtíð í vændum.“
Það var á þessum árum, sem
kunnur enskur lögfræðingur Staf-
ford Cripps að nafni, hinn síðar
heimsfrægi stjórnmálamaður, hét
skólaverðlaunum fyrir bezta stíl-
inn um gerðardóm í alþjóðamál-
um. Gaitskell kynnti sér efnið af
kostgæfni í Encyclopædia Britan-
nica — og vann! Af þessu leiddi
fyrsta fund hans og Cripps. í
samtali þeirra lét Cripps að því
liggja, að eina leiðin til varanlegs
friðar mundi sú, að öll hin mis-
munandi kristnu kirkjufélög
byndust allsherj arsamtökum.
Gaitskell varð fyrir vonbrigðum
með þessa nýju hetju sína. „Mér
fannst þetta mundi tæpast nóg,“
hefir hann síðar sagt.
Gaitskell hefir nefnt sem eina
ástæðuna til þess, að hann varð
jafnaðarmaður, atburð nokkurn
er bar fyrir hann 12 ára gamlan.
Hann mætti föður eins bekkjar-
bróður síns í barnaskólanum á
götu og skýrði honum frá því
sem sjálfsögðum hlut, að hann
mundi stunda menntaskólanám í
Winchester. Maðurinn horfði um
stund alvarlega á hann og mælti
svo: „Þú veizt víst ekki, hve lán-
samur þú ert. Varla einn drengur
af tíu þúsundum fær tækifæri til
að afla sér slíkrar menntunar.“
Gaitskell varð djúpt snortinn af
þessum orðum.
En örlagastundin rann upp,
eins og fyrr getur, þegar Gaitskell
sem ungur stúdent skipaði sér við
hlið verkamannanna í allsherjar-
verkfallinu 1926. Sennilega hefir
nokkur áhrif haft á þá afstöðu
hans, að hann nam þá hjá hinum
kunna hagfræðing G. D. H. Cole,
sem hefir haft áhrif á marga af
svonefndum „Oxford jafnaðar-
mönnum“. Gaitskell hefir sjálfur
sagt frá því, hve heillandi tímar
Cole’s hafi verið um fyrstu jafn-
aðarmannahreyfinguna í Bret-
landi, Chartistana, í byrjun 19.
aldar.
Faðir Gaitskell dó 45 ára að
aldri, úr afleiðingum hitabeltis-
sjúkdóms. Móðir Gaitskells vildi,
að hann fetaði í fótspor föðurins,
svo sem eldri bróðir hans gerði,
en Gaitskell gerðist því frábitnari
þessu, sem nær dró námslokum.
Niðurstaðan varð sú, að Cole út-
vegaði honum stöðu sem fyrirles-
ari innan upplýsingastofnunar
verkalýðshreyfingarinnar. Þegar
Gaitskell fékk þetta starf, skrifaði
hann roskinni íhaldssamri frænku
sinni: „Héðan í frá mun ég helga
mig málefnum verkalýðsins.“ Og
frænkan svaraði: „Hvað er eigin-
lega að gerast í Bretlandi? Þegar
ég var lítil stúlka, var verkalýður-
inn nokkuð, sem maður hvorki sá
né heyrði!“
Næsta árið var verkalýðurinn
vissulega nokkuð, sem Gaitskell
bæði sá og heyrði. Hann var
sendur til Nottingham, þar sem
námumenn áttu í miklum krögg-
um, og satt bezt að segja var þetta
hálfgerð forsending 21 árs göml-
um yfirstéttarsveini, sem kom
beint úr vermihúsi . Oxfordhá-
skóla. En Gaitskell reyndist vanda
sínum vaxinn og vann hug og
hjarta námumannanna. Seinna
komu kynnin úr námunum þar
honum að góðu gagni, er hann
varð eldsneytismálaráðherra.
Ári síðar varð Gaitskell lektor
í hagfræði við Lundúnaháskóla
og hélt því starfi um 11 ára skeið
að undanskilinni stuttri náms-
dvöl í Vín. Meðan Gaitskell
dvaldi þar, urðu hin sögulegustu
átök milli jafnaðarmanna þar og
Dollfusstjórnarinnar, er bar
hærra hlut. Gaitskell kom ekki
svo fáum flóttamanninum þá úr
landi með hjálp hins brezka vega-
bréfs síns.
Stríðsárin urðu Gaitskell hins
vegar fremur hversdagsleg. Ríkis-
stjórnin þjóðnýtti menntun lians
og hæfileika svo sem fjölda há-
skólaborgara. Verkamannaflokks-
leiðtoginn Hugh Dalton notfærði
sér hann oft og iðulega í verzlun-
armálaráðuneytinu, en í staðinn
sá hann um að koma Gaitskell á
framfæri í stríðslokin sera stjóm-
málamanni. Það var upphaf sig-
urgöngunnar.
Þegar Gaitskell varð fjármála-
ráðherra fyrir 6 árum, hristu
margir fj ármálaspekingar höfuð-
ið. Gáfaður væri hann, sögðu
þeir, en hann skorti það bein í
nef sem reynslan gæfi. En þar
voru þeir ekki glöggskyggnir.
Gaitskell reyndist vandanum vax-
inn.
Vera má, að það hafi einmitt
verið vanmat á festu Gaitskells,
sem leiddi til árekstranna milli
Bevans og hans. Bevan hlaut það
verkefni í Verkamannastjórninni
eftir stríðið að koma á ókeypis
sjúkrahjálp. Áður en Gaitskell
varð fjármálaráðherra, höfðu
þeir Cripps og Bevan eftir langt
þóf orðið ásáttir um, að kostnað-
urinn við 6júkrahjálpina mætti
ekki fara fram úr 8 milljörðum á
ári. Þegar Gaitskell tók við, upp-
götvaði hann, að kostnaður þessi
hafði farið fram úr marki og
krafðist takmarkana á sjúkra-
hjálpinni, svo að jöfnuði yrði
náð, t. d. að hætt væri að láta
gleraugu ókeypis og gervitennur.
Þetta leiddi til ægilegrar rimmu
milli hans og Bevans, en það var
Gaitskell, sem bar sigur af hólmi.
Þar varð bardagahetjan Bevan að
setja ofan, þótt málsnjallari þyki.
Annars er Gaitskell orðinn
mjög virtur ræðumaður á þingi.
Honum þykir þó hætta til að
verða helzti fræðimannslegur á
stundum og fullspar á gaman-
semi.
Eftir að íhaldsflokkurinn náði
meirihluta 1951 blossuðu átökin
milli hægri og vinstri manna í
Verkamannaflokknum upp með
auknum krafti. Þar þótti Gaitskell
lítt sjást fyrir í orrahríðinni gegn
Bevan og tóku margir að ugga um
forystuframtíð hans, ef hann skip-
aði sér svo eindregið í hægri sveit
ina og hann gerði um skeið. Það
sem flokkinn vantaði var maður,
sögðu þeir, sem gæti siglt bil
beggja. Gaitskell mun hafa séð,
að hér stefndi hann í tvísýnu og
eftir að hann hafði reynt, en mis-
tekizt, að fá Bevan rekinn úr
flokknum, tók hann að leita sætta
við ýmsa vinstri menn flokksins
og tókst jafnvel að vinna kunna
Bevanista eins og Harold Will
son og Crossman á sitt band
Þegar svo formannsvalið í Verka
mannaflokknum fór fram í des'
ember sL, féllu atkvæðin á þá
lund, að Gaitskell hlaut 157, Bev-
an 70 og Morrison aðeins 40.
Fyrir hinn 68 ára gamla Mor-
rison voru þessi úrslit reiðarslag,
sem táknaði lokin á löngum og á-
rangursríkum 6tjórnmálaferli, en
meinleg örlög höfðu þó aldrei
gert honum kleift að komast nær
því að verða æðsti maður flokks-
ins en verða næstæðsti. Árið 1935
stóð styrinn í flokknum um það,
hvort velja skyldi hann eða Art-
hur Greenwood formann flokks-
ins, og þá var farin sú sáttaleið
að velja Attlee. Nú hlaut Gait-
skell vandann og virðinguna.
(Framhald á 4. siðu)