Stúdentablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 10

KRISTÍN LOFTSDÓTTIR, PRÓFESSOR i MANNFRÆÐI
Peningar og gjafaskiptakerfi
KARL MARX,
HEIMSPEKINGUR, FÉLAGS- OG HAGFRÆÐINGUR
Verðmæti, auðmagnsvélar og viðskiptatæki
Á síðari hluta æviimar (1857-1883) ritaði Karl Marx
fræðikenningu sína um auðmagnið og hvemig það
mótar samfélagið. Kenningin er í senn hagfræðileg
og félagsfræðileg. í þriðja kafla fyrsta bindis
Auðmagnsins setur Marx fram peningahugtak sitt í
þremur liðum. Tökum Jón Baldvin á þetta:
í fyrsta lagi eru peningar mælikvarði á verðmæti.
í annan stað tæki til viðskipta. í þriðja lagi eru
þeir tæki til þess að safna saman verðmætum
á annan hátt en gerðist í peningalausu
samfélagi.
Peningar komu til sögunnar til þess að
liðka fyrir viðskiptum. Of þungt var í
vöfum að reikna ávallt 240 fiska fyrir kýr
eða fimm skeljar fyrir stein úr rafi, en með tilkomu peninga voru auðsöfnun
ekki lengur sett sömu takmörk og áður og þörf auðmagns fyrir ávöxtun
varð öflugasta samfélagsafi sem þekkst hefur. í fyrstu átti ávöxtun sér stað
í verslun, en á sextándu öld fann auðmagnið í Bretlandi mótleikara sem
jók ávöxtunarmöguleika: vinnufúsar hendur sem ekki voru bundnar á bása
lénsveldis. Með því að ráða fólk í vinnu fyrir ákveðna upphæð, sem svaraði
til nauðsynlegrar framfærslu og því að hagnýta sér verkaskiptingu og vélar til
þess að auka framleiðni, var hægt að auka framleiðslu, framleiða með hagnaði
og græða meira. Auðmagnið var orðið miklu meira en samsafn verðmæta -
orðið að ákveðnu kerfi félagslegra tengsla sem umskapaði og mótaði allt
samfélagið, eins og Kommúnistaávarpið lýsir með skáldlegum tilþrifum.
Vöxtur auðmagns er mótor kapítah'skra samfélagshátta. Vextinum eru þó sett
mörk í náttúrulegu umhverfi, eins og nú kemur fram í umhverfisvandanum. í
annan stað sýndi félagi Marx fram á, að með reglulegu millibili hleypur ofvöxtur
í auðmagnið. Þá þarf efnahagskreppu til þess að fella verð auðmagnsins
niður í raunhæfa ávöxtunarstærð. Með tímanum læra auðmagnseigendur
ýmis brögð til þess að fresta hruni, einkum í gegnum flókið og ógagnsætt
fjármálakerfi. í þriðja bindi Auðmagnsins sýndi Marx fram á hvemig þetta
gerðist í kreppum á síðari hluta nitjáridu
aldar, árið örlagaríka 1929 varð enn dýpri
og umfangsmeiri kreppa og nú er verið að
slá nýtt met.
Árið 1990 var auðmagn í heiminum 10 skrifijón
dollara virði og þurfti einnar skrilijóna gróða til
að ávaxta sig. Árið 2008 var auðmagnið orðið
100 skriHjóna virði og þurfti 10 skriUjónir til
að ávaxta sig. Vitanlega hafði gróðinn ekki
tífaldast á þessum tíma - heldur var ekki lengur hægt að forðast kreppu - hún
fellir verð auðmagnsins niður í þá stærð sem raunhæft er að ávaxta.
Viðvaranir komu fram, en trúin á endalausan vöxt vann enn einn
Pyrrhusarsigur.
Gestur Guðmundsson, prófessor í félagsfræði menntunar,
tók að sér að svara þv( hvað peningar eru útfrá kenningum Karl Marx. Þeir sem vilja
lesa meira um peninga- og auðmagnskenningu Karls Marx, en hafa ekki tíma til þess
að lesa 2.500 blaðsíður Auðmagnsins, geta farið á Þjóðarbókhlöðu og leitað uppi
bæklinginn Auðmagn, kreppa og ríkí, sem Gestur Guðmundsson, Gylfi Páll Hersir og
Kristján Pétur Sigurðsson þýddu, gefinn út af Verðanda, félagi róttækra stúdenta árið
1978, með formála eftir Össur Skarphéðinsson, sem sá um
í víðum skilnmgi má segja að samfélagið hafi sammælst
um að peningar endmspegli virði annarra hluta. Peningar
hafa einxúg táknræna merkingu, sérstaklega hvað varðar
magn þeirra, enda eru einstaklingar oft metnir af öðrum
eftir því hversu greiðan aðgang þeir hafa að peningum.
Það virði og gildi sem peningar hafa á hverjum tfma og
hverjum stað yfirfærist þannig á einstaklinga.
Samfélag sem hefði aðra grundvallareiningu en
peninga myndi líklega byggja á einhverskonar gjafaskiptakerfi.Ég gerði
10 STUDENTABLAÐIÐ
AÐ JESÚBARNINU ÓLÖSTUÐU ER TRÚIN Á GILDI PENINGA LÍKLEGAST
ÖFLUGASTA, JAFNVEL ÖFGAFYLLSTA, TRÚ OKKAR TÍMA. STÚDENTABLAÐIÐ
LEITAÐI TIL NOKKURRA FRÓÐRA EINSTAKLINGA INNAN VEGGJA HÁSKÓLA
ÍSLANDS TIL ÞESS AÐ SVARA SPURUJMpU MÁNAÐARINS, SEM ER:
Umsjón:
EiOlga Björt
Þórðardóttir
eru
Deningar
Níu litlir bankastrákar töpuðu öllu og leituðu til æðri mátta,
en Guð sló niður eldingu svo eftir voru átta.
Átta litlir bankastrákar undruðust og sögðu „djö",
íslenskur almenningur reiddist og þá voru eftir sjö.