Stúdentablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 13

Þurfa bankamir þá ekki að eiga neina raun-
verulega innistœðu fyrir peningunum lengur?
.GjaldmiðiU og verðgildi hans byggist
■ á trausti. Traustið er styrkt með
gjaldeyrisforða, með stofhunum og ábyrgri
efnahagssljóm. Homsteinninn að þessu alþjóð-
lega fjármálakerfi var lagður 1944. Það gengur
út á frjáls viðskipti, fast gengi gjaldmiðla og
ákveðnar alþjóðastofnanir eins og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann sem
koma til bjargar ef rfld verða fyrir áföllum.
Ég var að vona að það væri gullkjallari ein-
hvers staðar.
.Seðlabanki íslands á gullforða eins
• og aðrir seðlabankar. Hann nemur
nokkrum milljörðum króna og er geymdur
einhversstaðar úti í löndum. En hann er ekki
látinn standa í sambandi við gjaldmiðilinn sér-
staklega.
.Það er forvitnilegt sem þú segir um
• panik. Ég held að panik sé lykilorð.
Oft þegar maður talar við hagfræðinga og
raunvísindamenn þá er allt útskýrt á raunsæjan
og objektívan hátt, en það er eins og menn
gleymi alltaf mannskepnunni. Að við eram ekki
nema að hluta til skynsöm, hlutlæg. Það er n\jög
hættulegt að gleyma því að mannskepnan er
vegasalt sem verður að vera í jafnvægi til að
allt annað haldist í jafnvægi. Panik getur fellt
hvaða banka í veröldinni sem er, bara ef menn
fara í biðröð og vilja fá peninginn sinn. Skáldin
em sögð vera uppi í skýjunum, en ég veit ekki
nema hagfræðin sé meira uppi í skýjunum.
Síðustu árin hefur þetta farið að virka á mann
meira og meira eins og skáldskapur. Maður
hefur náttúmlega engin tök á að botna í þessu
og þegar maður spyr „hvemig fúnkerar þetta?“
virka skýringamar líka eins og fiksjón.
Svo er það fjármálaverkfræðin! Þeir fundu
upp á ótrúlega flóknum hlutum og skilgreindu
þá með tvöhundmð blaðsíðna þéttskrifuðtun
útskýringum. Til þess að skilja þetta þurftirðu
í rauninni að vera flármálaverkfræðingur. Og
hafa hannað þetta sjálfur.
. Fjármálaverkfræðingamir hafa verið
.duglegir að búa til nýjar afurðir í
íjármálaheiminum. Þær ganga ekki út á að
versla með neinar áþreifanlegar vörur, ekki einu
sinni áþreifanleg verðbréf eða hlutabréf, heldur
að gera samning um það hvemig verðbréfin eða
skuldabréfin eða verð yfirleitt geti breyst. Ef ég
geri til dæmis ráð fyrir því að verð á íslensku
krónunni muni lækka eftir sex mánuði getum
við gert samning um að þá borgir þú mér
ákveðna upphæð. Maður er eiginlega að versla
með væntingar. Það er þessi geiri ijármálalífsins
sem hefur vaxið svo gríðarlega. Hann er meira
eða minna svarthol í fjármálum, vegna þess að
hann fellur ekki nema að htlu leyti undir opinbert
fjármálaeftirht. Mér skilst meira að segja að það
sé hægt að gera svona samninga gegnum sms.
.Þetta virkar allt að því á mann eins og
• heimatilbúnar veðmálaskrifstofur. Um
það til dæmis hvemig veðrið verður.
. Hagfræðingum hefur reynst sérstaklega
• erfitt að selja lögmál eða kennisetningar
um fjármálakreppur, af því að hegðun mannanna
er ekki alltaf rökræn. Það var eiginlega orðið
hálfhahærislegt meðal hagfræðinga að fjalla
um kreppiu- á áratugunum eftir stríð. Þá var
aht tiltölulega stöðugt og menn gleyma svo
auðveldlega jalhvel nálægri fortíð, hvað þá
fjarlægri. Það þarf ekki nema nokkur ár til
að menn fari að trúa því að við séum komin á
stöðuga framfarabraut, að við munum ekki lenda
í hrakföhum aftur.
Q1 Q .Ég held að þessi blinda framfarahyggja
I .sé hættuleg, að halda að aht sé aUtaf á
leiðinni í einhveija jákvæða átt.
.Það er auðvitað margt í ástandinu
•núna sem minnir á hðna tíð. Það er
gjaldeyrisskortur, sem hefur ekki verið síðan
olíukreppan reið yfir 1975-76. Þá var farið að
skammta gjaldeyri. Þá var meira að segja bannað
að flylja inn srnnar vörur, eins og kex og súkkulaði
og htasjónvöip. Það var það síðasta; bannað að
flytja inn htasjónvörp. Manstu eftir þessu?
Stúdentinn er enn bam að aldri og þekkir
ekkert nema góðærið, en Sigurður man inn-
flutningshöftin á litasjónvörpum og skeUihlœr.
.Núna getur fólk ekki ferðast tíl útlanda
• vegna þess að það fær ekki gjaldeyri. Við
verðum að spá í hvaða vörur við eigum að flylja inn
til landsins og bankamir em að færast í rfldseign
aftur. Þetta minnir um margt á ástandið eins og
það var á haftaárunum. Sumum hður nánast vel
við að flyfja sig aðeins aftur í tímann. Þeir fyUast
öryggiskennd, einhverri nýrri vissu um umhverfi
sitt. Það er mögnuð regressjón í gangi.
.Þetta er líka nauðsynleg jafnvægisleit.
•Menn fundu að það var verið að
trekkja eitthvað upp sem var innihaldslítið. Það
hefur ekkert cið gera með það hvort það var
siðferðislega rétt, það var bara ekki í tengslum
við raunveruleikann.
.íslendingar em ekki mikið fyrir að
• safha í sjóði og geyma til mögm
áranna. Ég held að verðbólgan 1960-1990 hafi
eyðflagt það htla sem eftir var af forsjálni
íslendinga. Þegar við eignuðumst peninga
urðum við að eyða þeim, annars hurfu þeir á
STÚDENTABLAÐIÐ 13
verðbólgubáhnu. Þess vegna held ég að afstaða
okkar til peninga sé dálítið sérstök. Það er líka
eitthvað f vinnuumhverfinu. Ef það kemur
skeUur, þá teljum við okkur aUtaf hafa úrræði.
Við vinnum bara meira. Það var aUtaf nóga vinnu
að hafa Þessi hugsunarháttur varð útbreiddur á
lýðveldistímanum. Fyrir 1940 bjuggu menn aUtaf
við am.k. árstíðabundið atvinnuleysi. Það knúði
menn tfl þess að vera forsjálir og eiga eitthvað í
handraðanum. Mín kenning er sú að þetta tvennt,
verðbólgan og vinnugnótt eftirstríðsáranna,
haíi breytt afstöðu okkar tfl peninga
Ef við förum lengra aftur í tímann þá vom
íslendingar óvanir að sýsla með annan pening
en búpening. íslendingar vildu helst ekki
nota peninga og höfðu alveg sérstaka óbeit á
seðlum danska þjóðbankans sem var löglegur
gjaldmiðfll landsins. Reyndar svo mikla óbeit
að seðlamir vom bannaðir með lögum árið 1836
og gilti bannið í möig ár. Stétt kaupsýslumanna
eða fjármálaauðvald myndaðist varla á íslandi
fyrr en eftír 1990, enda hvemig var það hægt
meðan flestir bankar vom í rfldseigu og
hlutabréfamarkaður varla tfl? Lengst af 20.
öldinni vom íslenskir auðmenn aðaflega fáeinir
heildsalar og stórútgerðarmenn sem treystu
mikið á póhtíska fyrirgreiðslu. Engin gamalgróin
peningamannastétt var í landinu, með þeim
kúltúr sem henni fylgir.
.Ég er með aðra kenningu sem ég slæ
• hér fram, um íslendinga og tímaskyn:
Við trúum ekki á skógrækt. Við trúum ekld
almennflega á að það sé hægt að koma tréi á
legg, að það verði einhvem tímann eitthvað
af viti. Tfl þess þarf tíma og við viljum aUtaf
skyndigróða Við viljmn vera sem mest í friði fyrir
langtímahugsunum. En hvað er banki? Barfld er
traust, banki er langtímahugsun. Alvöm banld
viU ekki skyndigróða. í löndum eins og Sviss em
menn að mæla í öldum frekar en áratugum. Það
er í svona skringilegum fasa eins og á síðustu
árum, þar sem allir era að sækjast eftir bónusum
og öUum fjandanum, sem 158 ára gamlar
stoftianir eins og Lehman fara allt í einu á hliðina.
Þá hafa menn gleymt skógræktarhugsuninni í
bankastarfsemi.
Haldið þið að fóUc lceri af kreppunni? Að það
fari að hugsa til langs tíma?
.Ég er aUtaf skeptískur á að við
■ lærum rnfldð af sögunni. Hún er
ekki uppsafnaður vísdómur. Við getum lært
eitthvað afmarkað, en lærdómamir safnast.
ekki upp kynslóð eftir kynslóð þannig að við
höfurn allt í einu fullkomin tök á lífi okkar.
Það er áhugaverðara að velta fyrir sér hvert
þróunin stefhir. Annars vegar er uppstokkun
á fjármálageira efhahagslífsins óhjákvæmileg.
Ég held að aUir séu á því að gera þarf eitthvað
Þrír litlir bankastrákar fóru á fund viö Geir.
Geir gleypti einn og þá voru eftir tveir.
Tveir litlir bankastrákar voru ei betri en neinn,
þegar annar hvarf til Kanarí var bara eftir einn.