Alþýðumaðurinn - 16.06.1959, Side 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
ÞriSjudagur 16. júní 1959
t
Halldór Friðjónsson
ritstjóri
Hinn 24. maí sl. andaðist Hall-
dór Friðjónsson, fyrrv. ritstj óri, á
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akur-
eyri. Við andlát hans lýkur sögu
eins af frumherjum íslenzkrar
verkalýðshreyfingar, merkilegs
blaðamanns og persónuleika, er
um áratugi setti svip sinn á þenna
bæ, og verður minnisstæður hverj
um, sem kynntist honum.
Halldór Friðjónsson fæddist að
Sandi í ASaldal 7. júní 1882. Var
hann næstyngstur af stórum syst-
kinahóp. Ekki mun ég rekja hér
ættir hans, enda eru þær alkunnar
og víða hægt að lesa um þær, svo
mjög og víða, sem þeir bræSur
frá Sandi hafa látið til sín taka í
menningu og þjóðmálum vorum.
Halldór ólst upp þar eystra, unz
hann gekk í búnaðarskólann í
Ólafsdal og lauk hann búfræði-
prófi þaðan 1903. Er ekki að efa,
að hann hefir orðið fyrir áhrifum
af hinum merka umhótamanni
Torfa í Ólafsdal, eins og flestir
lærisveinar hans. ÁriS 1905 flutt-
ist Halldór hingað til Akureyrar,
og var búsettur hér upp frá því.
Framan af árum stundaði hann
ýmis störf, almenna verkamanna-
vinnu og fleira, sem ekki verður
rakið hér. En brátt tók hann að
gefa sig að félagsmálum. Fyrir
þau hefir hann orSið kunnastur,
og þeim fórnaði hann mestu af
kröftum sínum og tíma. Yfirsíld-
armatsmaður við EyjafjörS var
hann 1928—1932, og forstöðu-
maður VinnumiSlunarskrifstofu
á Akureyri frá stofnun hennar
1935 og þar til meiri hluta bæjar-
stjórnar þóknaðist að leggja hana
niður 1951. í bæjarstjórn Akur-
eyrar sat hann 1925—1930, í niS-
urjöfnunarnefnd um 4 tugi ára og
lengi í framfærslunefnd og stjórn
Sjúkrasamlags Akureyrar, svo að
nefnd séu nokkur af þeim trúnað-
arstörfum, er honum voru falin.
Um þær mundir er Halldór
FriSjónsson kom til Akureyrar
var verkalýðshreyfingin að skjóta
upp kollinum í landinu. Samtök
verkamanna voru þó hvarvetna
veik og lítils megnug, og réttur
hins vinnandi manns sáralítill, og
það sem verst var, hver sá, sem
gerðist málsvari verkalýðsins,
mátti eiga á hættu að verða hrak-
,inn frá vinnu og beittur hverskyns
bolabrögðum. Atvinnurekenda-
valdið var harðsnúið og samhent,
en verkamennirnir á þeim árum
kjarklitlir og höfðu ekki enn feng-
ið fullan skilning á rétti sínum og
fiamtakamætti. ÞaS þurfti því
kjark og karlmennsku ásamt ein-
lægri og óbilandi trú á málefnið
til þess að ganga í forystulið
verkamanna og hefj a sókn á hend-
ur þeim, er með völdin fóru. En
Halldór átti þessa eiginleika í rík-
um mæli. Hann var öruggur og
harðskeyttur baráttumaður og sór
ungur fylgi þeim hugsjónum, sem
leiddu til sigurs mannréttinda og
mannúðar. ÞaS hefði vissulega
verið meiri og auðsóttari frama-
von og fjár ungum manni á þeim
árum að ganga til fylgis við vald
atvinnurekenda og auðsinna, en
að taka upp baráttu fyrir lítils
megnugan og sundraðan verka-
lýð. En Halldór hikaði ekki í val-
inu. Mér er ekki kunnugt, hvort
liann hefir haft kynni af jafnaðar-
stefnunni og verkalýðshreyfing-
unni áður en hann kom til Akur-
eyrar, þótt ekki sé það ósennilegt,
að eitthvaS hafi hann lesið um
þau efni á æskuárum sínum, svo
mjög sem Þingeyingar sinntu fé-
lagsmálum um þær mundir. En
hitt er víst, að hér á Akureyri
kynntist hann því af eigin sjón og
raun, hvar skórinn kreppti að. Og
svo mjög sem honum sveið órétt-
ur og fann til með þeim, er minni
máttar voru, hlaut hann að skipa
sér í þá sveit, er hann gerði. Og
þar var ekki um vettlingatök aS
ræða. Halldór var ótrauður bar-
áttumaður, gæddur þeim skap-
hita, sem þarf til að fylgja fram
málum sínum, og þeim kjarki og
þrautseigju, sem ekki lætur bug-
ast, þótt móti blási.
Halldór gerðist brátt einn af
forystumönnum Verkamannafé-
lags Akureyrar ásamt Erlingi
bróður sínum. En barátta þeirra
bræðra og starf er svo samtvinnað
um tugi ára, að þar verður vart á
milli greint. í stjórn Verkamanna-
félagsins var Halldór um 30 ár,
ýmist sem formaður, varafor-
maður eða ritari. MeS for-
mennsku í félaginu mun hann
hafa farið á þeim árum, sem bar-
áttan var sem hörðust, og verið
var að vinna félaginu þá stöðu og
þann rétt, sem því bar sem máls-
vari verkamanna í bænum. Þau
munu ótalin sporin, sem Halldór
gekk í þágu félagsins, og þau
störf, sem hann vann því, verða
seint að fullu metin. MeS sanni
má segja, að þeir bræður mótuðu
verkalýðshreyfinguna hér í bæ á
fyrstu áratugum hennar. Og þegar
skráð verður saga þessa tímabils,
þá fáum vér kynnzt þrotlausu
starfi þeirra og fórnfýsi ásamt
festu og hyggindum viS að koma
fram málum félagsins á sem far-
sællegastan hátt. En oft var fast
að Halldóri sorfið á þeim árum,
og hann jafnvel lokaður úti frá
atvinnu vegna þessara afskipta
sinna af málum verkamanna.
Þegar AlþýSuflokkurinn hófst
á legg sem stjórnmálaflokkur,
gerðist Halldór einn af forystu-
mönnum hans hér í bæ. Var hann
formaður Alþýðuflokksfélags Ak-
ureyrar um fjölda ára, og vann
því af sama ötulleika og öðrum
áhugamálum sínum.
ÁriS 1915 var Kaupfélag Verka
manna stofnað. Var Halldór einn
af forgöngumönnum þess og í
stjórn þess frá upphafi og þar til
heilsa hans bilaði á síðustu árum.
En stofnun kaupfélagsins var einn
þáttur í baráttu verkalýðshreyf-
ingarinnar hér í bæ.
Kunnastur út á við hefir Hall-
dór orðið af ritstjórn og blaða-
mennsku. Hafa fáir íslendingar
átt lengri blaðamennskuferil, eða
um 30 ár. Og þótt það væru engin
stórblöð, sem Halldór stjórnaði,
þá hafa þau engu að síður markað
spor í stjórnmálabráttunni í bæ
og héraði. Árið 1918 stofnuðu
þeir bræður Verkamanninn og
var Halldór ritstjóri hans til 1931.
En þá gerðust þau tíðindi, að
kommúnistar náðu meiri hluta í
VerkalýSshreyfingunni hér á Ak-
ureyri og tókst að sölsa undir sig
blaðiS. Var það skapmanni sem
Halldóri þungt áfall, sem vænta
mátti. En upp úr því stofnuðu
þeir bræður Alþýðumanninn og
stýrði Halldór honum til 1947.
Sáralítil laun fékk Halldór fyrir
þessi störf, en oft hlaut hann að
standa í harðri baráttu, og mjög
gustaði um hann á þeim árum.
Var það að vísu ekki á móti skapi
hans, þótt dálítið hvessti þar, sem
hann fór.
Halldór FriSjónsson var gædd-
ur miklum hæfileikum og kostum
blaðamanns. Hann var ritfær í
bezta lagi, og mátti heita sama,
við hvaS hann beitti penna sínum.
Hann var harðskeytttur mála-
fylgjumaSur, og stundum ef til
vill um of, svo að hann skapaði
sér meir andstöðu en þörf hefði
veriS á. En eins og hreinskiptnum
skapmunamönnum er títt, kunni
hann ekki við að tala tæpitungu-
mál, er hann barðist fyrir áhuga-
efnum sínum. Hann var skýr í
hugsun og venjulega fremur stutt-
orður, svo að blaðagreinar hans
voru óvenju glöggar. Hann var
beinskeyttur og örvar hans beitt-
ar. En þótt hann væri baráttu-
maður, hygg ég samt, aS rithöf-
undahæfileikar hans hefSu notið
sín fyrir alvöru, ef hann hefði
mátt starfa við stærra blað, þar
sem honum hefði gefizt fleiri færi
að rita um margskonar hugðar-
efni sín, en ekki þurft svo mjög
að beita sér í baráttu dægurmál-
anna. En fá munu þau vera fram-
fara- og menningarmál þessa bæj-
ar, svo að Halldór FriSjónsson
hafi ekki lagt þeim lið á blaða-
mennskuferli sínum'.
Ungur að aldri gerðist Halldór
góðtemplari. Var bindindismáliS
honum hjartans mál, og vann
hann því af sama áhuga og ein-
lægni og verkalýðsmálunum. En
því verður þessa ekki getið hér
nánar, að ugglaust munu aðrir
skrifa um þann þátt starfa Hall-
dórs.
Halldór FriSjónsson var list-
hneigður og listunnandi. Hann
var skáld gott, þótt hann héldi
skáldskap sínum lítt á lofti. Má
þar vera, að honum hafi ekki þótt
hann jafnoki eldri bræðra sinna,
eða liin margþættu störf hans á
öðrum sviðum hafi ekki gefið
honum tóm til að iðka skáldskap-
inn sem vert hefði verið. Kunnast
almenningi af skáldskap hans eru
ferskeytlur og tækifæriskvæði og
erfiljóð. Ber það allt sömu merk-
in, mikla rímgáfu, fágaðan smekk
og skáldlega sýn. En það er tví-
mælalaust tjón íslenzkum bók-
menntum, aS hann skyldi ekki
leggja meiri rækt við þá hluti.
EitthvaS mun Halldór hafa feng-
dzt viS smásagnagerð, og ritgerðir
ýmsar hefir hann skrifað, sem
sýna að hann hefði orðið vel hlut-
gengur á því sviði. Enda hafði
hann óvenjulega gott vald á ís-
lenzku máli og beitti því af fyllstu
smekkvísi.
ÁriS 1908 kvæntist Halldór
ÁlfheiSi Einarsdóttur, glæsilegri
gáfukonu og listhneigðri. Var hún
sem kunnugt er um langt skeið
ein af fremstu leikkonum á Akur-
eyri. Hjónaband þeirra var hið
ástúSIegasta, og heimilið fagurt
og hlýlegt. Munu margir minnast
hlýjunnar í litlu stofunum þeirra
í Lundargötu, og hversu hinn fág-
aði smekkur húsbændanna lýsti
sér þar í hverjum hlut. ÁlfheiSur
lézt fyrir nokkrum árum, og var
þá sár harmur að Halldóri kveð-
inn, og hygg ég hann naumast
hafi borið barr sitt að fullu eftir
það. Fyrir tveimur árum lézt svo
sonur ÁlfheiSar, Jón NorSfjörS,
leikari, er hafði alizt upp með
þeim hjónum, og var kært með
honum og Halldóri.
Hin síðustu árin var Halldór
þrotinn að heilsu og dvaldist þá
á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akur-
eyri. Nokkrum árum áður hafði
hann að vísu dregið sig í hlé frá
dægurmálabráttunni, svo að hljótt
varS um hann hin síðustu árin.
Ýmislegt mun hann þó hafa skrif-
að sér til hugarhægðar á þessum
árum og margt .hugsað, því að
hugurinn og áhuginn var sívÖkull,
og enn brann eldur hugsjónanna,
þótt kraftarnir þrytu.
Halldór FriSjónsson verður
minnisstæður þeim, er honum
kynntust. Hann var stór maður
vexti, svipmikill og auðkenndur í
flokki. Á ytra borði gat hann ver-
ið hrjúfur og óþýður, ekki sízt ef
hann átti í deilum á mannfundum
eða annars staðar. Og þeir, sem
aðeins þekktu baráttumanninn,
munu hafa talið það megin eðlis-
þátt hans. En ef menn kynntust
honum nánar, þá lagði hann brátt
skelina af sér, því að hann var
maður tilfinninganæmur og
hjartahlýr. Hann var maður trú-
hneigður, og umfram allt trúði
han á lífið og fegurð þess, og hann
varði ævi sinni í samræmi við þá
trú.
MeS Halldóri FriSjónssyni er
til brautar genginn einn af frum-
herjum AlþýSuflokksins á íslandi.
Minning hans og annarra frum-
herja verður bezt í heiðri höfð
með því að vinna áfram í sama
anda, af sömu fórnfýsi og sama
dug til að skapa betra og réttlát-
ara þjóðfélag.
Steindór Steindórsson
jrá Hlöðum.
Ncffld othuðor shilyrlí
síldnriðflnðflr d Ahnreyri
Sj ávarútvegsmálaráSherra hef-
ir fyrir nokkru skipað þriggja
manna nefnd til að athuga skil-
yrði síldariSnaðar hér á Akureyri
og gera tillögur um hann, ef skil-
yrði þykja hagstæð.
Nefnd þessi er skipuð sam-
kvæmt þingsályktunartillögu um
málið, er þeir FriSjón SkarphéS-
insson og Björn Jónsson fluttu á
alþingi í vetur og fengu þar sam-
þykkta.
Nefndina skipa SigurSur Pét-
ursson, gerlafræðingur, Rvík, og
er hann formaður hennar, Jakob
Jakobsson, fiskifræðingur, Rvík,
og Albert Sölvason, framkv.stjóri,
Akureyri.
Nefndin hefir þegar tekið til
starfa.
-------x-------
Aj sem dior vnr
Á fundum AlþýSubandalagsins
úti um land fyrir kosningarnar
1956 var Hannibal Valdemarsson
yfirleitt fyrsta númer, ,,hinn bar-
áttuglaði frumherji nýs banda-
lags“, eins og einhver fylgisveinn
hans orðaði það þá.
En nú er af sem áður var.
Á kosningafundi AlþýSubanda-
lagsins hér í bæ á dögunum var
ræSumannsröðin þessi:
Björn Jónsson,
LúSvík Jósefsson,
Hannibal Valdemarsson.
Hvor hinna fyrri flutti klukku-
tíma ræðu, aS þeim loknum
nenntu ekki margir að hlusta á
Hannibal. Menn fundu og sáu, að
hann var ekkert númer lengur,
hvað þá glansnúmer.