Alþýðumaðurinn - 16.06.1959, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudagur 16. júní 1959
ALÞÝÐUMAÐURINN
Útgefandi:
Alþýðuflokksfélag Akureyrar
Ritatjóri:
BRAGI SIGURJÓNSSON,
Bjarkarstíg 7. Sími 1604.
Verð kr. 40.00 á ári.
Lausasala kr. 1.00 blaðið.
Prentsm. Björns Jónssonar h.f.
Vitnaleiðslur
Framsóknarflokkurinn hefir
mjög beitt þeirri aðferð í um-
ræðunum um kj ördæmabreyting-
una að fá hina og aðra menn til
að vitna gegn henni. Meginhluti
vitnanna eru gamalgrónir Fram-
sóknarmenn og tekur almenningur
vitnisburði þeirra, eins og efni
standa til. Sumir vitnisburðirnir
eru falsaðir, eins og nýjast og
frægast dæmi er úr Kjördæma-
blaðinu, sem stal ummælum Sig-
urðar Nordals úr 32 ára gamalli
grein um óskylt efni, en lét líta
svo út sem vitnisburður væri gegn
kj ördæmabrey tingunni.
Hefir Nordal sjálfur rekið lyg-
ina ofan í Framsókn með yfirlýs-
ingu, er lýkur með svofelldum
orðum:
„Eins 09 ollir vito, voru þeir
þrír flokkar, esm stóðu að sam-
þykkt siðasta þings (ó kjördæma-
breytingum) sammóla Framsókn-
arflokknum um að hafa rétt kjós-
enda í strjólbýlinu ófram meiri en
kjóscnda í þéttbýlinu, og Fram-
sókn aftur þessum þrem flokkum
um hitt, að ekki væri lengur stætt
ó svo miklu misrétti, sem ótt hefir
sér stað upp ó síðkastið. Eini
raunverulegi ógreiningurinn er þó
um það, hvort gera skuli rétt ein-
stakra liluta drcifbýlisins og kjós-
cnda þar jafnari en hann er nú.
Að þessu stefnir einmitt hin fyrir-
hugaða brcyting ó kjördæmaskip-
uninni. Ef nokkurum manni gæti
vcrið forvitni ó að vita, hvernig
einn óbreyttur reykviskur kjósandi
ætlar að verja sinu léttvæga at-
kvæði, er mér sönn ónægja að lýsa
yfir því, að ég mun ncyta þess til
að styðja þessa fyrirhuguðu breyt-
ingu — m. a. vegna þess að ég
hygg hún muni verða til verulegs
óvinnings fyrir strjólbýlið."
Svona tókst nú til með þá vitna-
leiðslu Framsóknar.
Og m. a. orða'. Hví leiðir Fram-
sókn aldrei Jón Sigurðsson, for-
seta, sem vitni í kjördæmamál-
inu?
Það skyldi þó ekki vera, að
hann hafi haft annan skilning á
jöfnuði og réttlæti en Framsókn?
Jón Sigurðsson segir svo á ein-
um stað varðandi kjördæmi og
kjörna fulltrúa:
„Þingin eru byggð á því,
að allsherjarviljinn geti
komið fram, fyrir munn
fulltrúa þjóðarinnar; en
Otvarpsræða Friðjóns Skarphéðinssonar, dómsmálaráðherra, 12. maí sl:
Allir landsmenn jafnir fyrir
lögnm og rétti
í|: ____________
Kjördæmamálið markar tímamót í stjórnmálasögnnni
Undirstaða lýðræðisskipulags-
ins er réttur fólksins í landinu til
þess að ráða því, hvernig löggjaf-
arsamkomu þjóðarinnar er skip-
að. Forsenda þess að svo geti orð-
ið er, að kosningaréttur sé rúmur
og að kjósendur hafi jafnan, eða
sem jafnastan rétt til að hafa á-
hrif á, hverjum sé falinn sá trún-
aður, að ráða málum á löggjafar-
þingi, og þá um leið, hverjir fari
með stjórn landsins.
Alþýðuflokkurinn hafði frá
upphafi á stefnuskrá sinni, að
kosningaréttur skyldi miðast við
lágt aldursmark og hann skyldi
með engum hætti miðast við efna-
hag manna. Hann átti á sínum
tíma hlut að því, að aldursmarkið
var fært í 21 ár og einnig að því,
að afmá þann blett með öllu, að
snauðir menn og hjálparþurfi af
þeim sökum, hefðu ekki atkvæð-
isrétt.
Þetta var þó ekki nóg. Agnúarn-
ir voru fleiri, sem af þurfti að
sníða, en þeir voru fyrst og fremst
fólgnir í ranglátri kj ördæmaskip-
un. Það var 1934, sem sú mikla
réttarbót var gerð í þessum efn-
um, að tekin voru upp 11 þingsæti
til jöfnunar milli flokka. Það var
einnig þá, sem kosningarrétturinn
var færður niður í 21 ár og þing-
mönnum í Reykjavík var fjölgað
úr 4 í 6 og Hafnarfjörður gerður
að sérstöku kjördæmi.
Enn var gerð nokkur bragarbót
í kj ördæmaskipaninni 1942. Þá
var tekin upp hlutfallskosning í 6
tvímenningskj ördæmum, Siglu
fjörður gerður að sérstöku kjör-
dæmi og fjölgað þingmönnum í
Reykjavík úr 6 í 8. Úrslitum um
það mál réð samvinna Alþýðu-
flokksins og Sj álfstæðisflokksins
þefta leiðir til þess, aS
fulltrúafjöldinn verður
hvað helzt að byggjast á
innbúafjöldanum og jafn-
ast eftir honum."
Með öðrum orðum: að óbreyttri
skoðun Jóns forseta, þeirri er
hann lætur hér að framan í Ijós,
mundi hann nú, ef uppi væri, hafa
verið einn ákveðnasti talsmaður
fyrirhugaðrar kj ördæmabreyting-
ar, ef ekki þess að gera landið allt
að einu kjördæmi.
Þetta skyldu m. a. Framsóknar-
kjósendur hugleiða áður en þeir
ganga að kjörhorðinu 28. júní
næstkomandi.
Friðjón Skarphéðinsson
eins og einnig nú hefir átt sér
stað, gegn heiftarlegri andstöðu
Framsóknarflokksins.
Landinu er nú skipt í 28 kjör-
dæmi. Þar af 21 einmenningskj ör-
dæmi, 6 tvímenningskjördæmi
með hlutfallskosningum og 1 átta-
manna-kjördæmi (í Rvík). Það
fyrsta, sem við blasir, er spurn-
■ingin um það, hvaða rök séu fyrir
því, að kjördæmakjörnir þing-
menn skuli kosnir með mismun-
andi hætti. Hvers vegna eru þeir
ekki allir kosnir meirihlutakosn-
ingu í einmenningskjördæmum,
eða allir með hlutfallskosningum,
annaðhvort í einu lagi fyrir land-
ið allt eða svo eða svo margir í
fáum stórum kjördæmum? —
Engin rök eru til fyrir þessum
mismunandi kosningaaðferðum.
í öðru lagi rekur maður sig á
það, að fólksfjöldi innan kjör-
dæmanna er svo mismunandi, að
fáránlegt getur kallazt. í fólks-
fæsta einmenningskj ördæminu nú
eru 447 kjósendur, en í því fólks-
flesta 7961, hlutfallið er nálega 1
á móti 18. í fólksfæsta tvímenn-
ingskjördæminu eru nú 1506 á
kjörskrá, en í fólksflesta tvímenn-
ingskjördæminu 3861. í Reykja-
vík eru nú um 42080 manns á
kjörskrá eða 5260 á bak við hvern
hinna átta þingmanna.
Eins og sjá má af þessum sam-
anburði er hér hinn ótrúlegasti
munur á milli kjósendanna í
landinu. Þessi munur hefir
stöðugt færzt í aukana undan-
farin ár, — vegna fólksfjölg-
unar á sumum stöðum í land-
inu og fólksfækkunar á öðrum.
V,ið þetta misrétti milli kjós-
endanna bætist svo það, að af
því leiðir óhjákvæmilega mis-
rétti milli stjórnmálaflokkanna.
Með stjórnarskrárbreytingunni
1933, sem gekk í gildi 1934, var
viðurkennd sú meginregla, að
þingflokkarnir ættu að hafa þing-
sæti í sem fyllstu samræmi við at-
kvæðamagn við kosningar og
þessi meginregla var enn staðfest
með stjórnarskrárbreytingunni
1942. Með núverandi skipulagi
fer því þó fjarri að þessi eðlilega
og sjálfsagða meginregla fái að
njóta sín í framkvæmd, og við
fólksfjölgun á sumum stöðum og
fólksfækkun á öðrum raskast öll
hlutföll meir og meir.
Það gat því engum komið á ó-
vart að við þetta yrði ekki unað
lengur. Kjósendur sætta sig ekki
við það til lengdar, að þeim sé
mismunað í atkvæðisrétti eins
stórlega og nú er raunin á og þeir
flokkar, sem afskiptir verða í
þingmannatölu vegna hins úrelta
og rangláta skipulags, sætta sig
heldur ekki við sinn skarða hlut
til lengdar.
Alþýðuflokkurinn
tók af skarið.
Á flokksþingi Alþýðuflokksins
um mánaðamótin nóv.-des. sl. var
mál þetta tekið til ýtarlegrar með-
ferðar og samþykkt ályktun um
það, að kj ördæmaskipun í fáum
en stórum kjördæmum með upp-
bótarþingsætum til jöfnunar milli
þingflokka væri líklegasta leiðin
til þess að tryggja mest réttlæti í
þessum málum. Flokkurinn lýsti
sig reiðubúinn til þess að taka
höndum saman við aðra flokka
um lausn málsins á þessum grund-
velli. Sjálfstæðisflokkurinn lýsti
því yfir um sv.ipað leyti, að einnig
hann aðhylltist kj ördæmaskipun
með fáum en stórum kjördæmum
með hlutfallskosningum.
Þegar minnihlutastjórn Al-
þýðuflokksins var mynduð fyrir
næstliðin jól, með stuðningi Sjálf-
stæðisflokksins, — sömdu þessir
flokkar um það, að beita sér fyrir
því á yfirstandandi Alþingi, að
kj ördæmaskipuninni yrði breytt í
þetta horf. Málið var síðan tekið
upp á Alþingi svo sem alþjóð er
kunnugt, það hefir verið rætt þar
og í flokksblöðum meir en nokk-
urt annað mál um þessar mundir
og hefir fyrir fáum dögum verið
samþykkt á Alþingi með stuðn-
ingi þriggja flokka en í andstöðu
við Framsóknarflokkinn.
Hið nýja skipulag gerir ráð
fyrir 5 fimm manna kjördæm-
um, 2 sex manna kjördæmum og
1 tólf manna kjördæmi (Rvík)
auk 11 uppbótarsæta til jöfnunar,
samtals 60 þingmenn. Með þessu
skipulagi vinnst það, að mönnum
er stórum minna mismunað eftir
því, hvar þeir búa á landinu. Nú
verður ekki lengur um það að
ræða, að vissir kjósendur hafi allt
að 18-faldan rétt á við aðra. f
öðru lagi fæst með þessu skipu-
lagi miklu meiri jöfnuður milli
flokka og í þriðja lagi að eitt
kosningakerfi g.ildir um allt land,
hlutfallskosningakerfið. Sj álfsagt
er að viðurkenna, að fullkomið
réttlæti verður seint tryggt, en
með hinu nýja skipulagi má telja
öruggt, að komizt verði miklu
meir í námunda við réttlætið,
heldur en með því stórgallaða
kerfi, sem nú er.
Því er hins vegar ekki að leyna,
að við Alþýðuflokksmenn teljum,
að betur hefði verið hægt að leysa
þetta mál í sumum atriðum en
gert var. Við töldum, að í Reykja-
vík hefðu átt að vera 14 þingmenn
í stað 12, í Reykjaneskjördæmi 6
þingmenn í stað 5. •— Norður-
landskjördæmi eystra, 7 þing-
menn í stað 6. Þegar miðað er við
kjósendafjölda í kjördæmunum
eru þessi kjördæmi, sem ég nefndi
afskipt í þingmannatölu og kjós-
endur þar hafa því rýrari atkvæð-
isrétt en í öðrum kjördæmum.
Því má að vísu halda fram, að
þetta sé réttlætanlegt með höfuð-
borgina Reykjavík, sem nýtur
þeirra forréttinda, að löggjafar-
þingið situr þar og æðsta stjórn
Iandsins auk flestra opinberra
stofnana. Því má e. t. v. einnig
halda fram um Reykjaneskjör-
dæmi, að það njóti þeirra hlunn-
inda að vera í næsta umhverfi við
höfuðborgina. En þar er á það að
líta, að þó að 14 þingmenn væru
í Reykjavík og 6 í Reykj anéskj ör-
dæmi, væri það samt lægri þing-
mannatala en fólksfjöldi gæfi til-
efni til. En hvað sem þessum höf-
uðborgarsjónarmiðum líður, geta
þau engan veginn átt við Norður-
landskjördæmi eystra. Oll rök
brestur fyrir því, að þeir sem þar
búa eigi að sitja við skarðari hlut
en aðrir, en það munu þeir óneit-
anlega gera. Hér skiptir engu máli,
þó að þar sé stór kaupstaður, Ak-
ureyri. í öllum hinum kjördæm-
unum eru líka kaupstaðir, og
kaupstaðarfólk á vitanlega jafnan
rétt og annað fólk. Einhverjuin
kynni að vaxa í augum, að fjölga
þingmönnum upp í 62—65 í stað
60, en ég held að það sé alveg á-
stæðulaust. Ef svo heldur áfram
sem nú horfir, verða íslendingar
orðnir 200 þúsund eftir 10 ár og
300 þúsund eftir 40 ár og kosn-
ingakerfið mundi haldast því