Alþýðumaðurinn - 20.12.1965, Blaðsíða 5

í skiprúmi Iijá Magnúsi í HöskuIJarkoti
Frásögujjáttur eftir Albert Sölvason
ITÉR SEGIR Albert Sölvason forstjóri frá því er hann fór í fyrsta
sinni á vertíð til suðumesja. Hann segir frá fyrstu kynnum
sínum af bílum og einnig er getið fárveðursins mikla, þá er 2 ís-
lenzkir togarar fómst á Halamiðum með 68 mönnum og sá þriðji,
Egill Skallagrímsson var mjög hætt kominn.
Fyrir réttu 41 ári réðist ég í
fyrsta skipti til suðurróðra, en
svo var það kallað að ráðast í
skiprúm á svæðinu frá Vatns-
leysuströnd að Grindavík, þeg-
ar Norðlendingar áttu hlut að
máli. Þetta var sem sagt rétt
fyrir áramótin 1924—1925.
Væntanlegur húsbóndi minn
hét Magnús Ólafsson og var út-
gerðarmaður í Ytri-Njarðvík,
heimili hans hét Höskuldarkot,
í daglegu tali var hann ávallt
nefndur Mangi í Koti, og vissu
þá allir um suðurnes við hvern
var átt. Maðurinn var vinmarg-
ur og átti enn þá fleiri kunn-
ingja, olli því dugnaður hans,
glaðværð, og áreiðanleiki. Til
Magnúsar réðist ég fyrir milli-
göngu vinar míns og leikbróð-
ur Lárusar Runólfssonar, en
þótt við Lárus værum jafnaldr-
ar, þá var hann er hér var kom
ið orðin reyndur suðurróðra
maður, og réri hjá útgerðar-
manni í Keflavík, en Keflavík
er aðeins stuttum spöl norðar
en Ytri-Njarðvík, og gátum við
Lárus því auðveldlega hitzt ef
landlegur voru, og gat ég því
allavega haft gagn af reynslu
hans og þekkingu, sem hann
hafði aflað sér á liðnum árum.
. Lárus sagði mér, að ekki þyrfti
1 ég að gera skriflegan samning
við Manga í Koti, um kaup og
kjör, það sem hann segði við
mig í þeim efnum dygði mér og
það jafnvel betur en skriflegir
samningar við suma aðra, og
voru það orð að sönnu. Frá ára-
mótum til 11. rnaí átti ég að hafa
í kaup kr. 600.00 — sex hundr-
uð — frítt fæði og húsnæði, og
þótti þetta allmikill peningur á
þessum árum. Við félagarnir fór
um í desember með strandferða
skipi til Reykjavíkur, og bar
ekkert til tíðinda í þeirri ferð,
það ég man, annað en að í ferð-
inni sá ég fyrst, þá nýútkomnu
ljóðabók eftir Örn Arnar. Nafn
hennar var Illgresi, og þóttu
Ijóðin um margt nýstárleg,
ádeilan í senn bitur og hnittin,
og margar vísurnar mergjaðar.
Keypti ég bók þessa er ég kom
suður, og las hana mér til mik-
illar ánægju. Frá Reykjavík og
suður í Ytri-Njarðvík fórum við
í bifreið, það var blæjubíll,
aldrei hafði ég komið í slíkt
farartæki áður. Frost var all-
t mikið þennan dag og varð okk-
I ur kalt þar sem upphitun var
engin, því var ákveðið að koma
við í Hafnarfirði og fá sér kaffi.
Bifreiðarstjórinn beygði upp að
húsi og stefndi beint á það og
alltaf styttist bilið að húsinu,
ég var alveg sannfærður um að
bíllinn rækist á húsið, og hélt
mér fast og var viðbúinn
árekstrinum, því ekki hafði ég
neina hugmynd um jafn dular-
fulla tækni og þá sem kallast
hemlar, og var því undrandi þeg
ar bíllinn stöðvaðist ósköp ró-
lega um það bil einn meter frá
dyrum hússins, ég var strax orð
inn reynslu ríkari, og byrjaður
að verða ásáttur við gamla orð-
tækið sem segir „HeimskJ er
heimaalið barn“, en það hafði
mér fundist alveg fráleitt fram
að þessu. Vel var mér tekið í
Höskuldarkoti, enda var viður-
gerningur allur og þjónusta
með ágætum, undir stjórn mat-
ráðskonunnar sem Guðný hét.
Þar til róðrar skyldu hefjast
snemma í janúar, voru nóg verk
efni fyrir höndum, við að setja
upp lóð og bika hana bora steina
sem nota skyldi á netin, riða
utanum glerkúlur, fella og riða
þorskanet fyrir þá sem það
kunnu, o. fl. o. fl. Bátur sá sem
Magnús stjómaði sjálfur hét
Baldur, og átti hann hann einn,
en einnig mun hann hafa átt
hlutí í tveimur öðrum bátum,
þeim Ársæli og Önnu.
Magnús var talinn aflamaður
í góðu meðallagi á línu, en af-
burða 'aflamaður í netin, kapps-
fullur en þó með forsjá. Skal nú
reyna að lýsa Magnúsi og hátt-
um hans að nokkru, vera má að
einhverrar ónákvæmni gæti,
þar sem áratugir eru liðnir frá
samveru okkar, en viljandi er
engu hallað, en svona kom hann
mér fyrir sjónir.
í tæpu meðallagi hár, þétt-
vaxinn, nokkuð feitlaginn, brún
eygður, frekar breiðleitur, nokk
uð rauðleitur í andliti, hárið
dökkt og slétt, ekki fríður en
myndarlegur, og mátti með
réttu um hann segja, að „Af
honum bæði gustur geðs og
gerðar þokki stóð“. Ég mundi
segja að á velli hafi hann verið
mjög svipaður Churhill hinum
enska og reyndar . andlit líka.
Meðan róið var með línu vor-
um við fimm á Baldri. Magnús
var formaður, stýrimaðurinn hét
Kristján, vélamaðurinn Eiríkur
Þorsteinsson, og hásetar undir-
ritaður og annar ungur maður,
Guðmundur af nafni, að mig
minnir, Landmenn voru 6 að
tölu. Landformaðurinn hét
Brynjólfur og var ættaður aust
an fyrir fjall.
Baldur var 12—16 tonna bát-
ur með 26 ha. Heim vél, góður
sjóbátur, sérstaklega á aftur-
endan en gangurinn rétt í með-
allagi, eftir því sem þá gerðist.
Róðrar hófust snemma í
janúar 1925. Róið var alldjúpt
undan Gargskaga og var reyt-
ingsalfi, þetta 6—10 skippund í
róðri á 12 bjóð.
Albert Sölvason.
Var aflinn nær eingöngu
þorskur, sem var flattur og salt
aður þegar í land kom, og var
það í verkahring landmanna að
gera það, svo og að beita línuna.
Ég var á vakt með Magnúsi for
manni, og áttum við útleiðina
því formaðurinn réði auðvitað
hvar lóðin skyldi lögð, og ákvað
hvort sjóveður væri, eða hvort
snúa skyldi við ef veður reynd-
ist vont þegar út í rúmsjó var
komið. Ég annaðist þau störf,
sem þörf var á til undirbúnings
þess að leggja lóðina, svo sem
blása upp belgina og vinda ból-
færin á þá, huga að stjórastein-
um og ljósadufli o. fl. Þegar því
var lokið tók ég við stýrinu en
formaðurinn var hjá mér í
stýrishúsinu og leiðbeindi um
það sem þurfa þótti, var það
mér góður skóli, ég mun nú
ekki lýsa frekar störfum í ein-
um fiskiróðri, svo alkunn eru
þau flestum meðal vor, en snúa
mér að öðrum atriðum.
Magnús var hinn bezti hús-
bóndi, bæði á sjó og í landi. Það
var helzt þegar mikið fiskaðist,
að hann gat orðið allharður hús
bóndi og hvass í orðum svo und
an sveið í bili, því þá var hann
svo kappfullur og ákafinn svo
mikill að ná sem mestum feng
meðan tækifæri gafst, að hann
heimtaði mikið af skipshöfn
sinni, jafnvel meira en sann-
gjarnt mátti teljast, en hafi hann
þótt fullstrangur í aflahrotun-
um, þá bætti hann það marg-
faldlega upp, þegar lítið eða
ekkert aflaðist, þá var ekki til
hjá honum vol eða víl, og bar-
lómur yfir hve illa gengi, og að
allt hlyti að fara á höfuðið ef
svona illa gengi með aflann, nei
þvert á móti, þá lék hann á alls
oddi, hló mikið og söng, og
sagði okkur ótal brandara, var
í einu orði sagt — stór skemmti
legur — enda í eðli sínu hinn
mesti „húmoristi“ og þótt við
værum svo húsbóndahollir að
óska ekki beinlínis eftir litlum
afla, þá var hann þó hin bezta
tilbreyting vegna glaðvæx-ðar
fox-mannsins.
Þegar mánuður var liðinn frá
því róðrar hófust eða þann 7.
febr. vorum við á sjó alldjúpt
út af Gai-ðskaga. Sjóveður hafði
veiáð sæmilegt en fór vei’snandi
og var orðið hvassviðri af suð-
vestri þegar lokið var lóðar-
drættinum og talsvei’ður sjór.
Aflinn var um 6 skippund og
því dágóð stöðvun í Baldri. Á
landleiðinni versnaði veði'ið
enn, en er komið var inn fyrir
Garðskagann varð sjólaust en
háa rok, þar sem SV-átt er þar
landátt, gekk okkur sæmilega
heim á leguna í Njai-ðvík, en
þannig stóð á sjó að ekki vai’ð
komist upp að bi-yggjustúfnum,
sem þá var til þess að skipa
fiskinum í land, en lagt að
skjöktbátnum, þar sem hann
var festur við legufæi'i stóra
bátsins, en þessi skjöktbátur var
frekar lítið sexmanna fár, og
ætíð notaður til þess að skipa
fiskinum upp úr Baldiú þegar
þannig stóð á sjó eða veðri, að
Baldur komst ekki upp að
bryggjunni. Sama tilhögun var
höfð á öðrum bátum sem frá
Njarðvík réru. Nú var háa gufu
í’ok, sem stóð af landi og ekki
viðlit að skipa fiskinum upp,
þótt leiðin til lands væi’i ekki
nema 200—300 m. Var nú Baldi’i
lagt við legufæi’in (múrning-
una) en skjöktubáturinn tekinn
aftan í Baldur. Nú vildum við
skipshöfnin komast í land, en
Magnús dró frekar úr því, og
gekk honum áreiðanlega ekkert
annað til en öryggi okkar, þar
sem hann var formaður bátsins
og bar ábyrgð á því. Eftir nokkr
ar umræður varð það úr að við
skyldum freista þess að róa til
lands. Eiríkur Þorsteinsson var
fílhraustur maður, og var nú
ákveðið að hann og ég skyldum
vera á annað borð bátsins, en
þeir hinir þrír skyldu róa á hitt
borðið. Ekki vildi Magnús leggja
í þetta nema hafa með sér góð
legufæri í bátnum, þannig að
við gætum lagzt og hvílzt ef
okkur brysti þrek til að berja
til lands í einum áfanga. Var
það fúslega samþykkt, enda
sjálfsögð varúðarráðstöfun eins
og á stóð. Nú var tekið til ára
og róið jafn snerpulega og nú
tíðkast í kappróði’i á Sjómanna-
daginn, enda náðum við landi í
einum áfanga, bátui’inn var sett
ur undan sjó, og gengið heim til
húsa, borðað og farið að sofa,
því komið var fram á nótt. Síð-
ar um nóttina vekur Magnús
okkur, og segir að nú sé komið
logn, og því bezt að skipa upp
fiskinum, en fyrst skulum við
fá okkur heitan sopa. Við klædd
umzt í-ösklega og fengum okkur
drykkinn og sagði Magnús okk
ur að veðrið hefði verið að lygna
þá rétt í þessu. Við göngum nú
til sjávar, en það var stutt leið,
dimmt var til norðursins en
stilli logn. Þetta var sunnudags-
moi-guninn 8. febrúar. Við göng
um að bátnum, tökum skorðurn
ar undan honum og byi-jum að
ýta honum til sjávar. Kjalar-
hællinn er rétt að koma í sjávar
málið, þegar við heyi’ðum veð-
urdyn, og eins og hendi sé veif-
að er skollið á norðanveðui’, en
það stendur alveg upp á lend-
inguna og var því auðsætt að
engin tök væru á að skipa fisk-
inum upp meðan það stæði, og
því ekki um aðra kosti að velja
en að setja bátinn á ný, og nú
enn hærra upp en hið fyrra
sinnið, og fresta allri uppskipun
þar til norðanveðrið gengi nið-
ur. Ég hefi rifjað þennan þátt
upp vegna þess að margir munu
þeir vera sem minnast daganna
7. og 8. febrúar 1925. ,
Seinni hluta laugardagsins 7.
febrúar skall yfir norðvestur-
landið og á Halamiðum eitt hið
ægilegasta norðanfárviðri, sem
um getur, þar sem togararnir
Leifur heppni og Robertson fór-
ust í með 68 mönnum, og Egill
Skallagrímsson var mjög hætt
kominn og lá langtímum saman
á hliðinni, en sjór gekk niður
um reykháfinn og drap eldana
undir katlinum, og þau skip
sem smásaman komu til hafnar
hroðalega útlítandi, brotin ofan
þilja og á ýmsan hátt löskuð.
Þetta voðaveður breytti viðhorfi
margra manna til togaranna.
Fram að þessum dögum höfðu
fjölmargir trúað því að togari
gæti ekki farist í rúmsjó, og
hagað sjósókn og siglingu eftir
því.
Ég hefi einnig með þessari
upprifjun viljað benda á, hve"
snögg og misjöfn veður geta
verið samtímis hér við landið
okkar. Laugardaginn 7. febrúar,
þegar við á Baldri erum staddir
(Framhald á blaðsíðu 25.)