Alþýðumaðurinn - 10.03.1966, Side 5
J~[vah viltu segfa um Alþý&uflokkinn flmmtíu ára?
TJÉR lesið þið rökfastan mál-
flutning frú Þorbjargar
Gísladóttur, um 50 ára starfssögu
Alþýðuflokksins. AM þakkar frú
Þorbjörgu fyrir greinargott svar.
ÞEGAR ég var beðin um það á
dögunum, að skrifa í Alþýðu-
manninn um Alþýðuflokkinn, í
tilefni af hálfrar aldar afmæli
hans, var mér strax ljóst, að mál-
efninu yrði ekki gerð viðhlýtandi
skil, bæði vegna takmarkaðs rúnts
blaðsins og vankunnáttu minnar.
Þó vildi ég ekki skorast undan að
gcra þessari málaleitan einhver
skil.
50 ár er ekki langur tirfll í ævi
þjóðar, miðað við tímann eiu-
göngu, en síðasta hálfa öldin hef
ur verið stórt tímabil í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar, vegna þeirra
stórbreytinga, sem orðið hafa á
þessu tímaskeiði. Það var í upp-
hafi þessa tímabils, sem nútíma-
Jfokkaskipulag hófst hér og þar
á meðal Alþýðuflokkurinn, sem
nú er 50 ára unt þetta leyti. Saga
lians og málefna hans er svo víð-
tæk, að ég mun ekki gefa hér
neina heildarmynd af því, en mun
drepa á fáein atriði, sem nú eru
clst í liuga.
Tilefni þessarar flokksstoínun-
ar var ekki neitt dægurfyrirbrigði
eða vegna valdastreitu einstakra
manna um völd og áhril, heldur
var það sprottið tipp af djúpri
rót, Jtar sem var verkalýðshreyfing
in og jafnaðarsteínan í Evrópu
og síðar hér heima, enda var flokk
urininn upphaflega í nánum
skipulagslegum tengslum við Al-
þýðusambandið og verkalýðsfélög
in.' Þessi hreyfing var því ein
grein á stórri eik, ef svo mætti
segja.
Ekki verður hér farið út í að
skilgreina þann jarðxeg, sem
þetta mikla tré var sprottið upp
úr. En víst er að jarðvegurinn hef
ur verið góður víða, Jjví hreyfing-
unnni óx ört fylgi og segja má,
að svo hafi verið hér að nokkru
leyti einnig.því að hreyfingin fékk
hér skjótan franta, einkum í bæj-
um, og náði flokkurinn á fáuní
árum góðri fótfestu í bæjarstjíirn
um allra stærri bæjanna, þar á
meðal hér í bæ.
Fyrstu einn til tvo áratugina
var stefna og gengi flokksins nokk
uð öruggt, Jjótt baráttan væri
nokkuð örðug og tvísýn stundum.
Eftir Jjetta fyrsta tímabil, sem í
vissum skilningi má telja blóma-
skeið, hefur gengið á ýmsu og
skipzt á skin og skúrir í gengi
flokksins. En hvernig sem gengið
hefur verið varðandi fylgi ílokks
ins með Jjjóðinni, þá helur hann
alltaf átt málefni að vinna fyrir,
sem notið hafa fylgis með þjóð-
inni. Og verður Jjví trauðla á
móti mælt, að starfsemi flokksins
hafi haft rík áhrif á Jjróun þessa
hálfrar aldar tímabils.
Mér eru hugstæðust ýms dæmi
í félags- og menningarmálum.
Fyrst skal nefna mannúðar- og
mannréttindamál eins og almenn
ari kosningarréttur með lækkun
kosningaaklurs og jafnari réttur
manna, hvar sem Jjeir búa á land
inu eða hvernig sem Jreir eru efn
um búnir, afnám sveitaflutninga
og vökulög togarasjómanna, sem
Þorbjörg Gisladúttir.
allt hefur kostað mikla baráttu,
en er nútímakynslóðinni sjálf-
sagðir hlutir. Áður var ástandið
þannig, að Jaeir, sem þurftu á op-
inberum styrk að halda, af hvaða
ástæðu sem var, voru sviptir kosn
ingarrétti og kjörgengi, og ekki
var ótítt að barnafjölskyldum
væri sundrað eítir geðþótta sveit-
arstjórna. Þá má nefna aukið ör-
yggi og vinnuvernd á sjó og landi
og er Jjar fyrst að minnast áður-
neíndra vökulaga togarasjómanna
er komust fram á Jjingi 1921 fyrir
frumkvæði Jóns Baldvinssonar.
Er Jjað gott dæmi um, hvernig
málefni sigrar Jjegar málefnið er
gott, og af heilindum unnið. Síð-
an hefur fjölmargt verið unnið
til öryggis lífi og heilsu vinnandi
íólks á sjó og landi, og held ég
að því verði ekki á móti mælt,
að AlJjýðuflokkurinn liafi oft
haft þar lorustu og frumkvæði.
1 því sambandi má einnig minn-
ast á orlofslögin Irá 1943. Áður
hafði réttur til sumarleyfa verið
mög stopull og háður Jjví hvað
félög og einstaklingar gátu sam-
ið um, en með orlofslögunum
var öllum launjjegum tryggt á-
kveðið lágmarksorlof.
Alþýðuflokkurinn hefur alloft
staðið framarlega í baráttu fyrir
aukinni menntun, bæði barna og
framhaldsmenntun, þannig hafði
þáverandi ráðherra hans forystu
um setningu fræðslulaganna
1946, sem mörkuðu tímamót með
lengingu skólaskyldunnar og
gerði aðstöðuna jaínari til fram-
haldsnáms. Þingmaður Alþýðu-
flokksins hér beitti sér mög fyrir
Gagnfræðaskóla Akureyrar og
studdi eindregið stofnun Mennta
skóla á Akureyri gegir eindreg-
r~
inni andstöðu áhrifamikilla að-
ila. Einnig voru lög um ríkisút-
gálu námsbóka stór framför, en
um Jjá lagasetningu hafði AlJjýðu
llokkurinn alla forystu. Sama er
að segja um lög unt barnavernd,
þegar þau voru sett. íbúðarbygg-
ingar íyrir alþýðu manna hefur
flokkurinn jafnan látið til sín
taka, og má Jjar sérstaklega nefna
lög um verkamannabústaði og
framkvæmd Jjeirra, og má sjá
ríkulegan ávöxt þess starís meðal
annars hér í bæ. Ég vil ennfrem-
ur nefna' húsnæðismálastofnun-
ina og Jjær víðtæku lánveitingar,
sem eru á hennar vegum, einkum
nú síðustu árin.
Að lokum ætla ég að drepa á
Jjað umbótamálið, sem er stærst
og hefur haft sennilega víðtækust
áhrif og Jjað eru almannatrygg-
ingarnar. Þær voru stofnaðar að
frumkvæði Alþýðuflokksins og
•þáverandi ráðherra hans með
lögum frá 1936. Þegar mál þetta
var á döfinni, sagði einn Jjing-
maður, að tryggingarnar mundu
skapa nýtt þjóðfélag á íslandi og
má segja, að hann hafi verið sann
spár, Jjví almannatryggingarnar
eiga nú orðið mjög stóran Jjátt í
að tryggja afkomu Jjess fólks, sem
stendur höllum fæti í lífsbarátt-
unni og til að jafna kjör fólks í
landinu. Nú er farið að tala um
nýja tegund Jjjóðfélags, velferð-
arríkið, og eru Jjað almannatrygg-
ingarnar umfram flest.annað, sent
hafa skapað Jjað ríki. Hitt er svo
annað mál, sem ekki verður farið
út í hér nánar, að vegna síauk-
innar dýrtíðar halda tryggingarn
ar ekki alltaf í við verðhækkan-
irnar, þrátt fyrir sífelldar umbæt-
ur á þeim, sem Alþýðuflokkurinn
hefur allra flokka mest beitt sér
fyrir. Ymsa þætti þeirra er brýn
nauðsyn að bæta, svo sem hag
aldraðs fólks og ekkna með börn
o. fl.
Ég ætla svo ekki að hafa Jjetta
lengra, en minna aðeins á, að allt
gengi AlJjýðuflokksins nú og í
framtíðinni er undir því komið,
að hann vinni af einlægni og ein
drægni að framfara- og menning
armálum, sem eiga góðan hlóm-
grunn hjá þjóðinni, eins og verið
hefur Jjegar gengi hans hefur ver
ið mest.
Þorbjörg Gisladóltir.
Mþótti vænt um, þá er
blaðinu barst kveðja
Friðjóns Skarphéðinssonar al-
þingismanns, er hér fer á eftir.
AM sendir honum hlýjar kveðj-
ur suður yfir heiðar og þakkar
honum fyrir hönd jafnaðar-
manna fyrir liðin ár.
UM þessar mundir eru 50 ár
liðin síðan AJþýðuflokkurinn
var stofnaður. Þetta 50 ára
tímabil hefur verið viðburða-
ríkt í sögu íslenzku þjóðarinn-
ar. í upphafi tímabilsins var ís-
land hluti af hinu danska ríki,
að vísu með nokkurri sjálf-
Friðón Skarphéðinsson.
stjórn í sérmálum. Fyrri heims-
styrjöldin var í algleymingi.
mannfjöldi í landinu var aðeins
um 90 þús. og meginþorri fólks
bjó við þröngan kost í lélegum
húsakynnum.
Síðan hafa orðið meiri breyt-
ingar á högum þjóðarinnar en
nokkurn gat órað fyrir. ísland
varð sjálfstætt ríki hinn 1. des.
1918 og lýðveldi var stofnað
hinn 17. júní 1944. Önnur
heimsstyrjöld hefur verið háð,
miklu stórkostlegri en hin fyrri
og snert ísland með margvís-
legu móti. íslenzku þjóðinni
hefur fjölgað um meir en helm-
ing og hún hefur komizt úr fá-
tækt til bjargálna. Hún hefur
byggt yfir fólk og fénað sóma-
samleg hús í stað torfhúsanna,
sem flestir urðu að búa við áð-
ur.
Meðan þessu hefur farið fram,
hefur Alþýðuflokkurinn starfað
í landinu ásamt öðrum stjórn-
málaflokkum. Hann hefur með
margvíslegu móti lagt hönd á
plóginn, átt frumkvæði að
mörgum góðum málum og lagt
góðum málum lið. Hann hefur
oft verið í stjórnarandstöðu og
þá haft uppi gagnrýni á stjórn-
arstefnuna, þar sem hann hefur
talið þess þörf. Hann hefur
einnig átt hlut að ríkisstjórnum
og þá tekið þátt í að móta
stjórnarstefnuna. Viðfangsefnin
og viðhorfin breytast með
breyttum þjóðfélagsháttum. —
Brautryðjendurnir hafa horfið
af sjónarsviðinu og nýir menn
komið i þeirra stað.
Til þess lágu söguleg rök í
samræmi við framvindu mála í
þeim löndum, sem við þekktum
bezt á þeim tíma, að Alþýðu-
flokkurinn var stofnaður. Hann
var fyrst og fremst stofnaður til
þess að vera brjóstvörn þeirra,
sem við lökust kjör áttu að búa.
Hann hefur ávallt leitazt við að
vera því hlutverki trúr. Sagan
mun á sínum tíma dæma, hvern
ig það hafi tekizt.
Flokkurinn mun hin næstu
50 ár og vafalaust miklu lengur
starfa í sama anda og hingað
til, það er a. m. k. von mín. Það
er einnig von mín að starf hans
megi bera ríkan ávöxt á þeitn
tímum, sem framundan eru.
F. Sk.
T¥ÉR kemur kveðja og árnaðar-
óskir til AÍþýðuílokksins liá
skólameistara okkar, Þórarni
Björnssyni. AM þakkar skóla-
meistara innilega fyrir.
ÉG ÓSKA Alþýðuflokknum til
hamingju á hálfrar aldar afmæli
hans.
Þó hann hafi orðið fyrir ýmsuin
áföllum í stríði daganna, hefur
hann borið gæíu til að eiga ntik-
inn hlut að giftudrjúgri sóku
Þórarinn Björnsson. fl
þjóðarinnar til bættra lífskjara og
fegurra mannlffs.
Aístaða hans til málefna hefur
mótazt af Jjcirri sanngirni, hóf-
senii og mannúð, sem líklegust er
til farsældar hverju þjóðfélagi.
Þórarinn Björnssön.
TjMNN AF ÞEIM er svarar Jjess-
ari spurningu AM er Þorvald-
ur Jónsson, lormaður Alþýðu-
llokksfélags Akureyrar. Hér kem-
ur svar hans.
ÞEGAR Iilið er ylir 50 síðustu áf
íslenzka Jjjóðfélagsins undrast
maður hinar stórfelldu breytingar
í þjóðlífinu. Bláfátæk bændajjjóð
helur Jjróazt-í siglinga- og iðnað-
arjjjóð, með afkastamikinn land-
búnað. Þessari Jjróun hefur AI-
þýðumaðurinn fylgt og stutt og
Jjingmenn hans talið Jjað skyldu
sína að vera í íararbroddi, með
Jjví að koma frarn í samvinnu við
aðra stjórnmálaflokka ýmsum
stórmerkum inálum á sviði trygg-
(Framhald á blaðsíðu 12.)