Alþýðumaðurinn - 10.03.1966, Page 9

Ak
ureyri um
hálf
Icl
rar aiciar s
keiá
inu með tilstyrk meiri hluta
stjórnar Verkalýðssambandsins
og gerir það að málgagni
Kommúnistaflokksins á Akur-
eyri frá 1930 að telja, er Komm
únistaflokkur íslands var stofn-
aður. Þá stofna þeir bræður
Friðjónssynir Alþýðumanninn
og gefa út lengi á eigin kostnað
sem málgagn Alþýðuflokksins
á Akureyri, en síðan varð Al-
Jón Sigurðsson.
þýðuflokksfélag Akureyrar eig-
andi þess og útgefandi, og er
svo enn.
Fyrsta jafnaðarmannafélagið
á Akureyri mun hafa liðið und-
ir lok um 1920, en þá flytur
Finnur Jónsson, sem verið
hafði með þeim Friðjónssonum
einstakur áhugamaður jafnað-
arstefnunnar og grjótpáll henn-
ar, burt úr bænum. En 1924 er
nýtt jafnaðarmannafélag stofn-
að, og nú af Einari Olgeirssyni,
ungum menntamanni, gneist-
andi af félagsmálaáhuga. Stofn-
Bragi Sigurjónsson.
fundurinn var 3 .júlí og félagið
hlýtur nafnið Jafnaðarmannafé-
lag Akureyrar. Var Einar alla
tíð áhrifamestur í þeim félags-
skap og mótaði um hríð veru-
lega störf Alþýðuflokksins á
Akureyri, en tók þó fljótt að
ýta frá honum gætnari mönn-
um, sem þótti Einar of byltinga
sinnaður. Kemur það fram í
Vm. frá þessum árum, að Fram-
sóknarmenn tíunduðu það a. m.
k. sem eina ástæðu fyrir því, að
þeir hætta 1925 að bjóða fram
með jafnaðarmönnum til bæjar-
stjórnarkosninga og setja fram
sérlista. Hins vegar var lengi
ágæt samvinna með E. O. og
E. F., þótt hún rofnaði að lok-
um, og mun það hafa verið E. F.
mikið sársaukaefni alla tíð, hve
honum fannst Einar Olgeirsson
bregðast Alþýðuflokknum illa,
því að hann mat mikils gáfur og
hæfileika hans. Er opið bréf E.
F. til E. O. í síðasta Verkamann
inum, sem E. F. var ábyrgðar-
maður að, athyglisverð heimild
um vinnubrögð og viðskilnað E.
O. í þessum málum.
Meðan þeir Halldór og Erling
ur rita meginefnið í blaðinu
Verkamaðurinn, berjast þeir
fastast fyrir þrennu í bæjar-
stjórnarmálum: virkjun Glerár,
aukningu Vatnsveitu Akureyr-
ar og að bærinn eignist sem
mest af lóðum sínum og lend-
um. Þá liggur þeim mjög á
hjarta að sjálfsögðu ýmiss kon-
ar velferðarmál Verkamanna-
félagsins og annarra verkalýðs-
félaga, en í landsmálum taka
þeir að fitja upp á ríkisrekstri
á síldarbræðslu og síldarsölu.
Fyrir hvort tveggja gerist svo
Erlingur talsmaður á alþingi,
öflugur stuðningsmaður stofn-
unar menntaskóla hér og flutn-
ingsmaður að lögum um Gagn-
fræðaskóla Akureyrar. Hér
haslar Alþýðuflokkurinn á Ak-
ureyri sér völl á landsmæli-
kvarða og sækir þessi mál fram
til Sigurs með atfylgi foringja
síns og annarra foringja flokks-
ins alls. ' i
Fram að 1930 hafði Alþýðu-
flokkurinn verið í stöðugum
vexti á Ákureyri. Hann á orðið
4 fulltrúa í bæjarstjórn og full-
trúa kjöi’dæmisins á Alþingi
með kjörfylgi sínu og Fram-
sóknar. En nú var skammt
stórra tíðinda. Meðan Erlingur
Friðjónsson situr á alþingi og
er því fjarverandi úr bænum á
vetrum, nær Einar Olgeirsson
meiri og meiri tökum á baráttu
tækjum flokksins. Verkamaður
inn er að mestu ritaður af hon-
um og fylgjendum hans, hann
eða nánustu samstarfsmenn
hans eru formenn í Jafnaðar-
mannafélagi Akureyrar á víxl,
nýstofnað félag ungra jafnaðar-
manna er alveg á hans bandi,
hann lætur kjósa sig formann
Verkamannafélags Akureyrar,
hann gerist meðlimur í nýstofn
uðu Sjómannafélagi Akureyrar
„að beiðni stofnenda11, eins og
stendur í Verkamanninum frá
þeim tíma, og stingur tvennt
síðast talið mjög í stúf við áróð-
ur E. O. næstu árin og fylgjenda
hans gegn verkalýðsforystu
ýmissa Alþýðuflokksmanna,
Albert Sölvason.
sem „ekki eru úr verkalýðs-
stétt“, því af verkamannavinnu
eða sjósókn E. O. liafa aldrei
farið neinar sögur.
Árið 1930 springur svo bomb-
an, og Kommúnistaflokkur ís-
lands er stofnaður með klofn-
Sigurður M. Helgason.
ingi út úr Alþýðuflokknum.
Varð sú blóðtaka hvergi meiri
en á Akureyri, enda Einar 01-
geirsson höfuðleiðtogi hins nýja
flokks. Fór hann með stærstan
hluta Alþýðuflokksfylgisins hér
yfir í herbúðir nýja flokksins,
og var Alþýðuflokkurinn mjög
Þorsteinn Svanlaugsson.
í sárum hér lengi á eftir, svo
sem alkunna er. Við alþingis-
kjör 1931 hlaut Kommúnista-
flokkur íslands á Einar Olgeirs-
son sem frambjóðanda sinn hér
á 5. hundrað atkv. eða nær þriðj
ung allra þeirra atkvæða á land
inu, sem flokkurinn þá fékk.
En Alþýðuflokkurinn fékk ekki
nema á 2. hundrað atkvæði á
frambjóðanda sinn, Erling Frið-
jónsson.
Það kom á ný í hlut þeirra
bræðra Friðjónssona, Erlings og
Halldórs, að byggja Alþýðu-
flokkinn upp á Akureyri, og
þeir vikust ekki undan vandan-
um. Þeir stofnuðu 1931 blaðið
Alþýðumanninn sem málgagn
flokksins hér, eins og áður er að
vikið, þeir stofna Jafnaðar-
mannafélagið Akur 17. apríl
1932, er síðan hefir starfað óslit
ið, en undir nafninu Alþýðu-
flokksfélag Akureyrar frá 1938.
Þeir stofnuðu Verkalýðsfélag
Akureyrar, er um hríð varð alls
ráðandi í kaupgjaldsmálum
verkalýðsins hér í bæ, og þeir
vörðust klofningnum í Alþýðu-
flokknum 1938 svo, að hans
gætti lítið hér í bæ, þótt hann
að sjálfsögðu tefði fyrir sókn
flokksins.
Og nú fara Alþýðuflokknum
að bætast nýir forystukraftar.
Laust fyrir 1940 gerast mennta-
mennirnir Steindór Steindórs-
son og Þórarinn Björnsson fé-
lagar í Alþýðuflokksfélagi Ak-
ureyrar. Upp úr 1940 tekur Al-
bert Sölvason, sem nú er for-
maður Útgerðarfélags Akureyr
inga h.f., sér stöðu í röðum þess.
Friðjón Skarphéðinsson og Sig-
urður M. Helgason flytja í bæ-
inn 1945 undir merki Alþýðu-
flokksins. Fyrstu formenn Iðju,
Jón Hinriksson og Hallgrímur
Vilhjálmsson, hafa skipað sér
þar í sveit, forystumenn vél-
stjóra og járniðnaðarmanna,
Jón M. Árnason og Stefán K.
Snæbjörnsson gera hið sama,
einnig forustumenn bílstjóra,
Hafsteinn Halldórsson og Þor-
steinn Svanlaugsson, félag
ungra jafnaðarmanna er endur-
vakið fyrir atbeina Kolbeins
Helgasonar, Þorvalds Jónsson-
ar, Guðmundar Mikaelssonar
o. fl. Kvenfélag Alþýðuflokks-
ins á Akureyri er stofnað, og
1946 vinnur Alþýðuflokkurinn
á Akureyri stórfelldan sigur við
bæjarstjórnarkosningar, eykur
fylgi sitt frá næstu kosningum
á undan um hundruð atkvæða
og fær 2 fulltrúa, Friðjón Skarp
héðinsson og Steindór Stein-
dórsson, kjörna. Næsti stórsig-
ur flokksins vannst 1956, þegar
Friðjón Skarphéðinsson var
kjörinn þingmaður bæjarins í
samvinnu við Framsóknarflokk
inn, og varð hann í ríkisstjóm
Alþýðuflokksins dóms- og land-
búnaðarráðherra, svo sem kunn
ugt er. Þá er þess að geta, að
með atfylgi sínu fékk Alþýðu-
flokkurinn á Akureyri því til
leiðar komið 1958, að Alþýðu-
flokksmaðurinn Magnús E. Guð
jónsson var kjörinn bæjarstjóri
Akureyrar og hefir gegnt því
starfi síðan við ágætan orðstír.
Eins og sagt var í upphafi
þessarar greinar, er hér hvorki
Steindór Sieindórsson.
rúm né tími til að rekja sögu
Alþýðuflokksins á Akureyri
nákvæmlega, og er saga hans
síðari árin aðeins rakin mjög
lauslega, þar sem hún er að
sjálfsögðu fremur í fersku minni
margra.
Hér verður hins vegar að lok-
um drepið á nokkur mál, sem
flokkurinn hefir látið sig mjög
varða, en að sjálfsögðu verður,
ýmsum að sleppa. Áður hefir
verið minnzt á virkjun Glerár,
aukningu Vatnsveitu Akureyr-
ar og lóðakaup bæjarins, en á
síðari árum ber hæst öflug
fylgd flokksins við kaup togara
til bæjarins, útgerð þeirra og
Þorvaldur Jónsson.
hraðfrystihússbygging í sam-
bandi við hana, kaup og rekst-
ur Krossanesverksmiðju og
aukning Laxárvirkjunar. Þá
má nefna byggingu skóla og
íþróttamannvirkja, byggingar-
mál í bænum og varanlega
(Framhald á blaðsíðu 15.)