Víðir - 28.08.1943, Qupperneq 1
XIV.
15. tbl.
Vestmannaeyjum, 28. ágúst 1943.
Tréspíritus (methanol)
-eytrun.
Hér er um akaðvænt eitur að
ræöa, sem orsakað hefur dauðs-
föl’, stundum í stórum stíl víða
erlendis, og hér á Suður-lahdi
i seinni tíð nokkur, þó fyrst
kasti tólfunum hörmungaatburð-
urinn hér í Eyjum dagana
9.—11. ágúst s. 1.
Tréspiritus er unnin ur tré
eða tréefni. Er hann meðal
annars notaður til að meinga
með spiritus, gera hann eitrað-
an og óhæfan til drykkjar. Hann
er talsvert notaður til hernaðar-
þarfa og því er hann víða á
sjóreki um höfin.
Brensluspiritus, þ. e. venju-
legur spiritus, er gerður stund-
um óhæfur til drykkjar með
tréspiritus, og því skyldi eng-
inn leggja hann sér til munns.
Sá möguleiki er alltaf fyrir
hendi Hann ber því að forðast
til drykkjar.
Tréspiritus er ódýr, var áð-
ur oft notaður í blekkíngar-
Bkyni i stað vínanda, settur
saman við snapsblöndur, hár-
vötn o. fl. Bayrum, sem dauðs-
föll hafa nokkur hlotist af hér
á landi, er meingað tréspiritus.
Einnig urðu sumir blindir af
tréspiritus, sem í því var. Tré-
spiritus er litlaus og tær, ósköp
meinleysislegur á að líta, eld-
fimur og logar ef á er kveikt.
Hópum saman hafa menn áður
veikst og dáið af tréspiritus-
eitrun og greinir frá slíkum
hópeitrunum í Rússlandi, Ung-
verjalandi og Ameríku.
Hér í álfu varð hörmungar-
atburður til þess að opna augu
fjöldans fyrir þessu háskalega
eitri. Á jóladag 1911 veiktist
hópur manna á hæli nokkru i
BerHn, þar sera húsnæðislauiu
fólki var komið fyrir. Höfðu
menn ætlað að gera sér glaðan
dag. Upplýstist að hór var um
tróspirituseitrun að ræða og
veiktust 173 menn og dóu þar
af tæpur helmingur.
í öllum löndum álfu vorrar
hefur fólk verið varað við
þessu skaðlega eitri, en van-
hyggindin orðið vitinu stundum
meiri, eins og hér og , menn
glæpst til að drekka þessa ó-
lyfjan, og líftjón hlotist af, ef
drápsskamtar hefir verið neytt,
því ekkert móteitur er til, sem
bjargað geti gegn honum.
Talið er að drápsskamtur
liggi milli 50—100 grm., en af
7—8 grm. getur stundum hlot-
ist augnblinda, sem ekki er
hægt við að bjarga vegna
skemda á sjóntauginni.
Eiturfræðingar telja 100 grm.
af tréspiritus banvænan skamt
fullorðnum, þó komið geti fyrir
að minni skamtur valdi fjörtjóni
og lítið eitt hærri skamtur þol-
ist. Stærð eiturskamtarins ræð-
ur úrslitum.
Tréspirituseitrunin er svo
lífshættulegt, sem raun ber vitDÍ
um, vegna þess, að hún lamar
hjartastarfsemi og öndunarfæri
Þó eitrunin sé væg í byrjun^
að því er virðist, getur sjúk-
dómur snögglega orðið banvænn
með því að eitrunin ræðst í
einni svipan á ofangreind líf-
færi, og veldur fjörtjóni skyndi-
lega.
Eitrið skilst seint úr líkam-
anum. Venjulegur spiiritus
brennist þar og skilst út úr
líkamanum á 1 degi eða svo,
en eftir 5—6 daga hafa tré-
spiritusleifar fundist hjá dýrum
t. d. hundum, eftir í líkaman-
um og eru það klofningseitur
svo sem maurasýra, sem er
háskalegt taugaeitur og veldur
skemdum í taugavef-.
Hér í okkar byggðarlagi hafa
vanhyggindi og vanþroski vald-
ið miklu böli. Hví í ósköpun-
um leggja fullorðnir menn sér
ólyfjan þessa til raunns? Menn
halda að hór 8é um venjuleg'an
8piritus að ræða. En því láta
menn ekki rannsaka þetta, bvo
þeir geti vitað rétt? Hveravegna
drekka eumir hér brensluspritt?
Því biðja menn lækna um það
eitur til drykkjar?
Sjómenn eiga ekki að hirða
sjóreka nema tilkynna fundinn
lögreglunni, þegar í land kem-
ur. Vegna þeirrar yfirsjónai
hefir Blysið hér orðið. Guðs mildi
má það teljast að ekki skyldi
henda hér álíka slys eða meira
og jólanóttina 1911, sem getið
var um hér að framan. Má
heita bending og slembilukka
að bvo varð ekki.
Reynslan er dýr, en hún er
sannieikur. Læri Vestmanna-
eyingar og allur landslýður
hér af að forðast öll drápseitur.
Af nafninu skulið þér þekkja
þau, og forðast þau, eins og
brent barn forðast eldinn.
Ég vona að aldrei renni upp
önnur eins plága og þessi yfir
Vestmannaeyjar.
Verst eru Rjálfskaparvítin, en
þau ber að varast. Annað er
ekki þar til bjargar. Það er
eina móteitrið, sem öruggt er
og treysta má gegn svona
hörmungarslysum.
Vestmannaeyjar, 22. ágúst 1943
01. 0. Lárusson.
Skýrsla um kyndaraverkfaliið
frá stjórn og framkvæmdastjóra Síídarverk-
smiðja ríkísíns.
Þar eð ýmsar kynjasögur
ganga manna á meðal um verk-
fall það, er kyndarar gerðu hjá
ríkÍBverksmiðjunum þ. 4. ágúst
s. 1., telur stjórn ríkisverksmiðj-
annna rétt að skýra frá máli
þessu opinberlega.
Verkalýðsfélagið Þróttur hef-
ur með samningi dags. 7. sept.
f. á. samið við ríkisverksmiðj-
urnar um kaup og kjör kyndara,
eins og annara verkamanna, er
vinna hjá þeim. Segir í samn-
ingnum, að öll eftirvinna skuli
greidd með 50% viðauka, en
helgidagavinna með 100% við'
auka, og er þar ekkert undan-
skilið. Ennfremur, að verksmiðj
urnar tryggi faBtráðnum mönn-
um minst tveggja mánaða vinnu.
Eigi er nánar tiltekið í samn-
ingnum, hvort þessi viðauki
skuli fundinn á þann hátt, að
bæta honutn ofan á tímakaup
eða umreikna mánaðarkaupið
f tímakaup, og greiða hann af
því.
Þeir, sem hafa hærra mánað-
arkaup en venjulegt tímakaup
er á mánuði, hafa hag af hinni
síðarnefndu aðferð, en þeir, sem
hafa lægra mánaðarkaup, hag
af hinni fyrri. Frá því rekstur
hófst í 8umar, hefur forstjóri
ríkiaverksmiðjanna fylgt hinni
fyrrnefndu reglu, svo sem áður
hefur tíðkast, en greiddi auk
þess þróarmönnum og kynd-
ururn 10% álag ofan á það
eftirvinnu- og helgidagakaup,
sem venjulegum verkamönnum
er greitt. Var þó ekki tekið
neitt fram um þetta í samningn-
um, svo sem áður segir. Þar eð
þeir menn eru miklu fleiri hjá
verksmiðjunum, sem hafa hagn-
að af þessari aðferð, er aug-
ljóst, að framkvæmdarstjórinn
hefur ekki fylgt henni í ábata-
skyni fyrir verksmiðjurnar eða
til þess að hafa fé af verka-
mönnum, hinsvegar var þetta
óhagkvæmara fyrir kyndarana,
og mun það hafa valdið óánægju
þeirra.
Verksmiðjustjórninni var þó
alls ekki kunuugt um þessa ó-
ánægju, fyrr en 27. júlí, að
Þóroddur Guðmundsson skrifar
bréf f h. verkamannafélagsins
Þróttar, þarsem hann heldur því
fram, að láðst hafi að semja um
eftirvinnu og helgidagskaup
þróarmanna og kyndara, þrátt
fyrir þau ákvæði samningsins,
að öll eftirvinna skuli greidd
með 50°/0 viðauka, og helgidaga-
vinna með 100% viðauka. Fór
Þ. G. fram á í bréfi þessu, að
þróarmönnum yrði greitt sama