Víðir - 21.04.1948, Side 1

gr jp#
HEQSnaDnHSBSCaRnaHHHBHHHHKfflHHBBXBBHBnnaHBBHiaaHBBaBai
aja
Innilegt þakkiæti til allra, sem auðsýndu okkur hlut- ®
tekningu við andlát og jarðarför konu minnar og móður
GUÐBJARGAR MAGNÚSDÓTTUR
Guð blessi ykkur öll.
Brynjólfur Brynjólfsson
María L. Brynjólfsdóttir.
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHnHHHHHHHHHHHHHHHHHHHfflHHHH
gæti svo farið, að lítið færi fyrir
u r verinu
VORIÐ VIÐ SJÓINN
Eins og annarsstaðar í náttúr-
urini gerir vorið ekki hvað sízt
vart við sig í fuglalífinu við
sjóinn. Tjaldurinn, sem er far-
fugl, er kominn. Æðarfuglinn er
farinn að para sig saman. Lund-
inn kemur þessa viku eða fyrri-
hluta næstu viku. Siðan byssu-
leyfi voru tekin hér af öllum,
hefur skarfurinn fundið frið-
land á næstu skerjum við land,
eins og Eiðisdröngum. Hann
hefur nú leitað lengra út á haf-
ið, svo að sjaldnast er nema einn
þar á snösunum, sem oft voru
áður 7. Úr höfninni hefur all-
ur fugl liorfið eins og vant er,
þegar nóg æti er kornið í sjóinn.
Fuglabjörgin kveða nú við af
kliði þúsunda bjargfugla, sem
eru að sjá sér út staði fyrir hreið-
ur fyrir vorið.
STANDA UPPI
Á þessari vertíð eru það 14
bátar, sem ekki hefur tekizt að
manna út á þessari vertíð. Bát-
arnir eru: Ársæll, Ásdís, Hafald-
an, Hilmir, Haukur, Ingólfur,
Leifur, Leó, Stakkárfoss, Sleipn-
ir, Sævar, Vestri og Örninn. Auk
þessara báta eru tveir bátar,
Helga og Enok, sem hafa staðið
uppi nokkrar vertíðir. Það er
liart lögmál, að sæmilega góð
skip, sem bundið er í rnikið fjár-
rnagn, skuli ekki ganga vegna
manneklu á sama tíma og fjöldi
manns er að föndrá við allskonar
miður þarfan iðnað eða iðnaðar
vörur, þó að þarfar séu, sem eru
margfalt dýrari, en ef þær væru
keyptar erlendis frá.
Útflutningsverðmæti vertíð-
arafla þessara 14 vélbáta myndi
ef hann. væri unninn í landi,
nema uin 6 millj. króna fyrir
þessa 3 mánuði og veita atvinnu
hátt á annað hundrað manns.
SKIPASMÍÐI
bað virðist vera öfugstreymi
að tala um smíði nýrra skipa
jafnframt því, senr verið er að
skýra frá því, að ekki sé unnt að
manna út þá báta, sem fyrir eru.
Engu að síður mun fáum bland-
ast liugur um, að nauðsyn beri
til þess, að íslendingar vinni
jafnan nokkuð að smíði nýrra
skipa, bæði tii þess, að fylla í
skarðið fyrir Jrau skip, sem úr sér
ganga og til þess áð hérlendis sé
jafnan sæmilega fjölmennur hóp
ur manna, sem starfar í þessari
iðngrein. Vandkvæði geta ella
orðið á ekki einungis að smíða
ný skip, sein væru nauðsynleg
handa landsmönnum, heldur og
til þess að gera við skipastól
landsmanna, því að skipasmið-
irnir rnyndu leita í áðrar at-
vinnugreinar og glata þannig á-
iiuga fyrir Jressu fagi sínu. Væri
skipasmíði þannig látið hnigna,
sjálfstæði Islendinga í siglingum,
ef þeir Jryrftu að sækja mest allt
til útlendinga í nýsmíði og við-
gerðum. Ný skip í smíðum eiga
])VÍ stöðugt að vera á stokkun-
um í stærstu verstöðvum lands-
ins.
TOGBÁTATAKAN
Réttarhöld hafa farið fram
undanfarið vegna töku togbát-
anna. Setudómari, Gunnar Páls-
son, fyrrum bæjarfógeti I Nes-
kaupstað, hefur haft rannsókn
málanna með höndum og er
henni langt' konrið.
AFLABRÖGÐ
í net hefur veiðzt ágætlega
undanfarna viku. Þó hefur veiði
veri'ð misjöfn hjá einstaka bát-
um. Bátarnir hafa verið með net
sín eingöngu við Einidrang.
Botnvörpuveiði hefur gengið
rnjög illa í vetur. „Baldur“ ,hef-
ur um 150 smálestir og er hann
langhæstur. Mest af Jressum afla
eða 90 smálestir fékk hann frá
8. til 24. febrúar, eða áður en
flestir togbátar byrjuðu. Nú
mun afli eitthvað vera að glæ'ð-
ast hjá togbátum og eru jreir
farnir að fiska á Bankanum.
Dragnótaveiði gekk sæmilega
eftir að tíðin lagaðist, en hefur
tregazt upp á síðkastið, og eins
og fiskurinn hafi sargast upp
vegna þess f'jölda innlendra og
útlendra skipa, sem á miðununr
eru.
Hér fer á eítir afli nokkurra
báta, sem hafa lagt inn hjá hrað-
frystistö'ðinni til síðustu viku-
loka, en ekki hefur tekizt að fá
uppgefinn afla annarra báta:
Nanna .... . . . . 278 tonn
Freyja . . . . 272 -
Jötunn . . . . . . . . 250 —
Týr .... 240 —
Lundi .... 221 —
Ver .... 215 -
Gotta .... .... 177 -
LIERARMAGN
Aldrei fyrr í sögu Lifrarsam-
lags Vestmannaeyja hefur verið
komið jafnlítið af lifur og nú.
Fer hér á eftir lifrarmagnið síð-
ustu 5 árin, allt miðað við 5.
apríl:
1944 ...... 897 smál.
1945 729 -
1946 ........ 547 -
1947 560 -
1948 245 -
RABB
Það er margt, sem verður a’ð
hjálpast að til að setja menning-
arbrag á kaupstað, en eitt af Jdví,
sem miklu máli skiptir í því efni,
er að snyrtilega og vel sé gengið
frá götunum í bænum.
Sú var tíðin, að unnið var af
miklu kappi að Jdví áð gera hér
vandaðar og góðar götur. Göt-
urnar voru vandlega púkkaðar,
vel kúptar eins og góðar götur
eiga að vera, til Jress að ekki sitji
vatn í þeim, sem eyðileggur þær
á skömmum tíma, steyptir rennu
kantar og frárennsli í hverri
götu. Stéttir fyrir gangandi fólk
voru gerðar meðfram akbraut-
inni, og jafnvel lítilsháttar byrj-
að a'ð helluleggja þær. Aðalum-
ferðargatan fyrir framleiðsluna
meðfram ströndinni var steypt,
alltaf 2/g hlutar af lengd hennar.
Nú er öll slík gatnagerð með
myndarbrag að verða mönnum
næstum I barnsminni. „Götur" í
miðbænum eins og Sólhlíðin eru
látnar dankast, eins og náttúran
helur skilað Jreim úr hendi sér,
og götur, sem eiga a'ð verða í nú
Jægar fullgerðum bæjarhverfum
eins og Hásteinshverfinu og
efri hlutinn af Heiðarveginum,
eru með sama marki, troðning-
ar einir, sem myndazt hafa við
umferð þeirra, sem Jrarna búa.
Farartækin sitja föst í, hvenær
sem vætu gerir, , en fólkið veður
aurinn í ökla. Renriukanta,
gangstéttir — svo ekki sé minnzt
á steyptar götur, — dettur eng-
um í hug að orða. Við skulum
svo alveg sleppa áð minnast á
viðhaldið á gömlu götunum og
gangstéttunum meðfram jDeim.
Það er aðeins hægt að andvarpa
yfir auðnuleysinu á öllum svið-
um hjá Jiví sem heitir bæjar-
stjórn.
— o —
Síðan styrjöldin síðasta brauzt
út og svolítið rýmkáðist um
auraráð hjá almenningi, hefur
m'argur maður reynt að byggja
sér þak yfir höfuðið og aðrir lag-
að hjá sér eldri hús. Ekki voru
þetta nú neinar stórbyggingar,
en olt gekk þó illa með ýmislegt
efni, sem til {Deirra jDurfti. Þetta
Togasarnfr:
Elliðaey kom frá Englandi s.l-j
mánudag og fór á veiðar daginn
el'tir. Helgafell seldi Jiann 12. þj
m. afla sinn 2845 kit lyrir 8395
sterlingspund. Sævar seldi jiann
13. ji. m. um 1000 kit fyrir 3000
sterlingspund.
Bjarnarey seldi s.l. mánudag
og þri'ðjudag. Var skipjið með
um 4500 kit og hefur að líkincl-
um selt lyrir yfir 15 þúsund
sterlingspund, en full vissa hel-j
ur ekki fengist fyrir Jiessu enn-
þá. Ef salan yrði senr að ofaH
greinir er hér um metsölu að
í'æða. —
Höfnin.
Mjög mikið hefur verið utí
skipakomur. Fyrstu 10 dagana af
apríl komu hingað 96 skip. Mesi
af Jressum skipum voru útlen^
fiskiskip. Vegna þessarar mikh* 1
skipakomu hafa verið miki*'
Jnengsli í höfninni sem valdi^1
hafa heimábátum miklum óþægi
indum.
bjargaðist þó furðanlega áfránij
og menn voru frjálsir a'ð ta sel
spýtu, krossviðsplötu eða sen*
entspoka þar sem bezt gegnd';
Margur maðurinn mun hafa lei|
að í næsta verzlunarstað, SellosS
Jtegar ekkert var hér að hafa o|
til Reykjavíkur.
Nii er öldin önnur. Engin)1
rriá nú láta sig dreyma um a«
koma séx upp húskofa nema haft
fyrst fengið Fjárhagsráð til aj
leggja blessun sína yfir ]U<|
Teikningar og umsóknir liggjl
Jrar svo mánuðum saman °\
bíða aígreiðslu. Og enginn geti*
fengið spýtn í snúrustaur eðJ
dúkbót, nema fá til Jress sérstaf
leyfi hjá bæjarstjóra .SkriffinriS
an er í algleymingi.
Þetta hefur J)au áhrif, að saSÍ1
1 11
er, að aðeins einn maður ha
sótt hér um byggingarleyfi. Oí
nú eru allar bjargir bannacV
með áð leita út fyrir polhi'1'
með Jrað efni, sem ekki fæst hej
Það er bara vísað á efnissalana
Vestmannaeyjum og að J^eir
sinn skamtnt.
Það er ósköp hægt að ky1^
J)á sjálfbjargarviðleitni, sein h)
hér með mönnum í húsbyggh'ý
um. Það er ekki af svo iniklu
taka efnahagslega. Smærri íbt*
arhúsbyggingar, méð upp í |jö“J
urra, fimm herbergja h)lli'L
eiga að vera algerlega Irjálsai Jj
efniskaup til þeirra og viðhaU
húsa algerlega fr jálsar. Þessi sk^
finska öll er hvort sem er
ert nema húmbúk.

XIX.
Vestmannaeyjum, 21. apríl 1948.
12. tölublað.
SÉRA JES A. GÍSLASON:
1
þ,
Kirejurnar í Vestmaanaeyjum
frá Kristnitökuitni, árið 1000, til vorra daga.
Fyrir rúmum þrjátíu árurn síð
an byrjaði ég að færa í letur ým-
islegt varðandi Eyjarnar frá
fyrstu tímum Islands byggðar.
Sumt a’f þessu hefi ég, fyrir
mörgum árurn síðan, birt í blöð-
um, sem hér voru gefin út, aðal-
lega J)ó í blaðinu „Skjöldur”. í
því blaði, 1. árg. ])ess 1924, tbl.
35, 37, og 38., birti ég kafla um
kirkjurnar í VesLmannaeyjum
frá upphafi. Með þvi að blað
þetta, „Skjöldur", mun nú í
fárra eða engra manna liöndum
hér, en ýmislegt verið birt síðan
á prenti um kirkjurnar, súmt
miður áreiðanlegt, en sumt aftur
á móLi, sem skýrir ýmislegt ])að,
sem ókunnugt var um, er ég rit-
aði kafla mína um kirkjurnar,
Þá er tilgangur minn með línum
Jressum að skýra í stórum drátt-
um l'rá sögu kirknanna, en eink-
um að J)\ í er við kemur þeirri
spurningu hve gömul Landa-
kirkja sú muni vera, sem nú
stendur.
Áður en kristni var lögtekin
hér ;i landi árið 1000, eru til
heimildir fyrir Jdví, að búið hafi
verið áð reisa hér nokkrar kirkj-
ur, og er þá einkum getið
Jniggja þessara kirkna: Þorvarð-
ur Spakböðvarsson lét reisa
kirkju að bæ sínum, Ási í Hjalta
dal, 16 árum áður en kristni var
lögtekin, og stóð sú kirkja ])á
Bótólfur var biskup að Hólum.
Orlygur gamli reisti kirkju að
Esjubergi á Kjalarnesi. (Kristnis.
Hauksbókar.) Ketill hinn fíflski,
sonur J órunnar mannvits-
brekku, reisti kirkju áð Kirkju-
bæ á Síðu.
Fyrsta kirkjan, sem reist var
bér, er kristni var lögtekin, var
reist í Vestmannaeyjum á Hörga
eyri, sunnan undir Heimakletti,
norðan megin vogsins. Sú kirkja
var nefnd Klemensarkirkja, eftir
kirkju þeirri, sem Ólafur kon
ungur Tryggvason lét reisa í Nið
arósi, og nefnd var eftir og helg
uð hinunr heilaga Klemensi Ro-
manus, sem á að hafa verið fyrsti
páfi á Pétursstóli í Róm. Honum
á að Irafa verið drekkt um árið
i’öo e. Kr. á þann hátt, áð at-
keri vnr bundið við hann. Akkeri
er einkenni hans, og hann var
talinn dýrlingur sjómanna. Þeir
Gissur hvíti og Hjalti Skeggja
son llutti frá Noregi vió'inn í
Jressa fyrstu kirkju og komu hing
ao 17. eða 18. júní árið 1000,
en höfðu |)ó áður haft samband
við land, Jrennan sama dag er
Jreir tóku Eyjar, ])ví að róið var
út í þá fram af Dyrhólaósi, en
J)að var þann sama dag sem
Brennu-Flosi reið yfir Arnar-
stakksheiði á leið til Alþingis og
lékk j)annig fréttir af för Jreirra
og erindi. Um Jaetta segir svo
í Kristnisögu Hauksbókar 12.
kap: „Þeir (n.l. Gissur og Hjalti)
tóku þennan sama dag Vest-
mannaeyjar og lögðu skip sitt
við Hörgaeyri. Þar báru þeir föt
sín á land og kirkjuvið þann, er
Ólafur konungur hafði látið
höggva og rnælt svo fyrir, áð
kirkjuna skyldi Jiar reisa sein
þeir skyti bryggjum á land. Áður
kirkjan var reist, var hlutað uin
(varpað hlutkesti um) hvárum
megin vogsins standa skyldi og
hlaust fyrir norðan, Jrar váru áð-
ur blót og hörgar.“
Þeir Gissur og Hjalti dvöldu
hér í Eyjuin í 2 nætur. Það er
því með öllu óhugsandi, að þeir,
hafi lokið kirkjusmíðinni á })ess-
um 2 dögum. Þeir urðu að
hraða sér til þings, vegna kristni
boðsins og væntanlegrar kristni-
töku. Þeir hafa því að öllum lík-
indum notað þennan stutta tíma
til Jress, að byggja undirstöðuna
og leggja þar á undirtrén og
kirkjan síðan reist að haustinu.
einnig virðist það óhugsandi, að
})eir hafi ráðist í Jrað að brjóta
hörgana, J)ar sem heiðnir rnenn
voru hér fyrir, og gátu Jrví hefnt
J)essa er hinir voru burtu farnir.
Samkvæmt Jressum heimilduin
og öðrum samskonar, má })að því
telja tvímælalaust, áð kirkjan var
reist fyrir norðan voginn, hitt
verður ekki ákveðið hve Jengi
hún stóð J)ar. Samkvæmt mál-
daga Nikulásarkirkju á Kirkju-
bæ, sem gerður er af Árna bisk.
Þorlákssyni árið 1269 sést að ])á
er sjór farinn að ganga svo ná-
lægt norðan megin vogsins, áð
|)á er hætt að jarða Jrar, og virð-
ist mega ætla að kirkjan hafi ver-
ið ril'in skömmu síðar eða um
1300 og hvergi byggð upp aftur.
Allt sem sagt er um flutning
hennar, eltir þáð að hún er flutt
af Hörgaeyri eða Klemensareyri,
eða öll rifin, er heimildarlaus
hugsmíði og sama er að segja um
beinaflutninginn norður yfir
höfnina. Það er líklegt að kirkju
garður Klemensarkirkju hafi
fyrst verið vestan við Eyrina, því
að })ar virðist jarðvegur hafa ver
ið nægilega djúpur, en síðan hafi
kirkjugarðurinn verið fluttur
undir Litlu-Löngu, er sjór fór
að ganga inn méð Eyrinni og
brjóta landið J)ar vestur af og
inneftir. Það er margt sem sann-
ar það, að kirkjugarður hafi ver
ið undir Litlu-Löngu.
Aagaard, sem hér var sýslumað
ur frá 1872—1891, lét grafa und-
ir Litlu-Löngu og fann þar J)á
mannabein, og Jiegar ég var 10
ára að aldri gekk ég þangað,
með öðrum pilti, dag nokkurn
eftir mikinn sjávargang og fund-
um })ar, véstan við bólverkið,
sem svo er nefnt, þrjár beina-
grindur, sem lágu ])ar óskaddað
ar að kalla frá vestri til austurs.
Bein þessi voru tekin upp og
flutt í kirkjugarð. Síðast fundust
þar mannabein er Sundskálinn
var reistur J)ar 1913. Þessi bein
gátu ekki hafa borist yfir höfn-
ina í sjó, og fallið niður þar
sandföst. Slíkt er fjarstæða, sem
ekki Jrarf frekar að svara.
Næsta kirkja er svo reist á
Kirkjubæ, Nikulásarkirkja, helg-
uð hinum heilaga Nikulási, og
hefur máldagi sá er fyrr um get-
ur, sennilega verið fyrsti máldagi
hennar.
í þessu sambandi skal það
tekið fram, að ])að er því rangt,
sem stendur í Sögu Vestmanna-
eyja bls. 54, að kirkjan á Kirkju-
bæ hafi verið helguð St. Andrési.
Stí kirkja, sem honum var
helguð stóð á Ofanleti. Þáð er
ennfremur rangt, sem sagt er í
sóknarlýsingu séra Jóns Aust-
manns bls. 146 og prentuð er í
bókinni „Ornefni í Vestmanna-
eyjum“, að kirkjan á Kirkjubæ
hafi heitið Klemensarkirkja.
Þriðja kirkjan var reist að
Ofanleiti (Kirkjan fyrir ofan
leiti, dregið sarnan í: Ofanleiti)
Ekki er víst hvenær hún var fyrst
reist, en helguð var hún heilög-
um Pétri. Síðar, líklega er hún
var byggð þar upp, var hún
nefnd Andrésarkirkja. IJm
Jressa nafnbreytingu mætti geta
sér Jicss til að hér hafi að nokkru
ráðið veiðiaðferðir Eyjabúa. Pét-
ur var dýrlingur þeirra, sem not-
uðu net að veiðarfærunr, en
Andrés var dýrlingur þeirra, sem
notuðu handfæri, en sú veiðiað-
ferð hefur verið notuð hér óslit-
ið frá byrjun fram undir alda-
mót 1900.
Árið 1573 verður sti breyting
á kirkjunum hér, að J)á er reist
ein kirkja á Fornulöndum (á
hæðinni nálægt })ar senr Ásgarð-
ur stendur nú) fyrir báðar sókn-
irnar, Kirkjubæjar og Ofanleitis,
en kirkjurnar J)ar gerðar að bæn
húsurn. Bænhús þessi stóðu lengi
einkum á Ofanleiti, því að bæn-r
húsið þar var ekki rifið fyrr en
1850.
Framhald í næsta blaði