Víðir - 29.04.1948, Blaðsíða 2

2
V 1 Ð 1 R
Kirkjurnar
jífi'éit*
kcmur út vikulega.
Riutjóri:
EINAR SIGURÐSSON
Sími 11
Auglýsingastjóri:
ÁGÚST MATT'riÍASSON
Sími 103
Prcnumiöjan Eyrún h.f.
Hollara mataræði
í verstöðvum landsins mun
vera meira um notkun brauð-
matar en annarsstaðar. Veldur
þar miklu um að mertn vinna
fjarri heimilum sínum bæði sjó-
menn og annað verkaiólk og er
þá handhægast að grípa tii brauð-
matarins, þegar búa á út sjóbita
eða annan mat til að hala með
sér, þar sem fólk dvelur við
vinnu sína. í bitakassana er þó
nú iarið að láta blandaðri fæðu
en áður viðgekkst, en þó eru
magasjúkdómar enn mjögalgeng
ir h já sjómönnum, sem stalar
sennilega af of einhæfum mat.
Það veltur því á miklu, að
fólk, og ekki síst jreir er erliðis-
vinnu stunda, neyti hinnar holl-
ustu fæðu, sem völ er á. I Lesbók
Morgunblaðsins s. 1. sunnudag
birtist mjög athyglisverð grein,
seni heitir „Hvíta hveitið er ban-
vænt“. Heimildir fyrir greininni
eru ensk. og amerísk læknatíma-
rit. Þar segir m. a.: Vísindamenn
liafa nú sannað, að hvíta hveitið
er mjög óliollt, getur jafnvel ver-
ið banvænt, vegna jjess að í jrví er
eitur .... Einn af fremstu vís-
ingamönnum Breta á sviði heilsu
fræði Sir Edward Meilanby, hef-
ur fært óyggjandi sannanir fyrir
því, hvað hvítt hveiti sé heiisu-
spillandi og hefur fært óyggjandi
sannanir fyrir því, hvað hvítt
hveiti sé lieilsuspillandi og hefur
sérstakiega slæm áhrif á tauga-
kerfið . . . Aparnir, sem fengu
eitraða liveitið (þ. e. hvíta hveit-
ið), voru brátt auðþekjktir frá
hinum, sem fengu heilhveitið.
Þeir urðu sinnulausir og upp
stökkir, stirðari í snúningum og
jrreyttust fljótt. Þegar þeir höfðu
reynt. eitthváð á sig, kom skjálftí
í limi þeirra . . . Breska heil-
brigðismálaráðuneytið hefur þeg-
ar gefið þessu máli gaum. Það
héfur lýst yfir því, að það sé gagn
stætt heilbrigðri skynsemí að
eyðileggja fæðisgildi iivcitis.
Framli. af 1. síðu.
inn í kórinn var gengið. Um þess
ar postulastyttur veit ég það síð-
ast, að þeir voru vistaðir á haust-
mannaloftinu, jrar sem hljóðfær-
ið er ,nú, og líklega hafa þeir að
síðustu verið á bál bornir. Post-
ulamyndir Jressar skar út Á-
mundi Sigurðsson, trésmiður á
Tjörnum V.-Eyjaijöllutn í Rang-
árvallasýslu. Kohl lét Ijarlægja
stúkur j>ær, sem voru beggja
megin í kirkjunni, sem ætlaðar
voru embættismönnum hér,
kaupmönnum, verzlunarstjórum
og skipstjórum. — Svalir voru
gerðir Iteggja megin og fyrir
vesturenda. Þeir náðu jafnlangt
inn eftir kirkjunni og nú, en
voru J)á miklu mjórri, aðeins
ein itekkjaröð. Bekkir voru sett-
ir á haustmannaloftið, en áður
voru j>ar engin sæti, einnig var
bekkjum komið fyrir á efstaloft-
inu, en J>að loft var áður notað
til geymslu ýmisskonar.
Næsta viðgerð og breyting á
kirkjunni, svo nokkuð kvað að,
för fram árið 1903 og stóð
Magnús ísleitsson, trésmíðameist-
ari fyrir jæirri viðgerð. Skal hér
drepið á hið hel/.ta. Þá var látið
nýtt járnþak á kirkjuna og klætt
með blýþynnum umhverfis turn-
inn, Jrví að J)ar var þá kominn
að leki og tekið að fúna. Glugg-
arnir voru stækkaðir niður á við,
kórdyrnar, sem voru undir aust-
„Vér teljum því að hveitimillurn
ar eigi aðeins að mala hveitið og
skila því jafngóðu og það keniur
af j rðinni, en setja elfki í það
nein annarleg efni“ . . . The
National Researeh Gouncil í
Washington hefur nú mælt svo
fyrir, að ítarlegar rannsóknir á
þessu skuli fara fram, og hvítn-
ing liveiiis verði mjög takmörk-
uð, meðan á ])ví stendur . . .“
En svo er annáð , se mekki
kemur frarn í jressari Lesbókar-
grein og Jrað er hinn mikli mun-
ur á vítamíni í heilhveiti og
hvítu hveiti og rúgi. Fer hér á
eftír tafla yfir bætielni í j)essum
korn tegundum:
Kalk Fosfór Járn Víta- mín
Heilhveiti 45 423 5,0 250
Hveiti 20 92 1,0 2 3
Rúgur ómal • 55 385 4.0
Hér hefur alltal lengizt í
brauðbúðunum jöfnum höndum
heilhveitibrauð og hin venjulegu
hveitibrauð og er það athugandi
fyrir almenning hversu bætiefna-
auðugt heilhveitiði er þó að allri
eitrvm yæri nn slcppi,
asta glugganum norðan megin,
voru teknar af og forkirkja úr
timbri byggð, en hún var engin
áður. Hefði eflaust farið betur á
því, að forkirkjan hefði verið
gerð af steini, Cins og kirkjan.
Að innanverðu var altarið og
prédikunarstóllinn gerð upp að
nýju látið nýtt gólf í kórinn
í stað hins gamla, sem
orðið var slitið og fúið og skýldi
I jölda nrúsa, sem þar höfðust við.
Hvelfingunni, sem áður var blá-
máluð með gylltum stjörnum yi-
ir kórnum, var nú breytt í það
lrorf, sem hún nú ber. Svalirnir
voru færðir fram, breikkaðir um
helming, svo að nú eru bekkja-
raðir tvær, en áður var aðeins
ein bekkjaröð og söngpallurinn
færður fram til muna. Við þessa
aðgerð á kirkjunni sást, er glugg
um var breytt, hvernig veggir
hennar eru gerðir Veggirnir eru
125 sentim. á Jrykkt eða 2 álnir
og tvíhlaðnir. Ytri hleðslan er úr
höggnu hrautgrýti, og vönduð
steinsmíði, en innri hleðslan er
hlaðin upp úr óhöggnu grjóti,
en milli ytri og innri hleðslu er
fyllt upp með grjóti og kalki;
síðan kalkhúðað utan og iunan.
Bogarnir ylir gluggum og dyrum
gerðir úr tígulsteini. Tréð í dyra-
umbúnaðinum er 9X9 þumlung-
ar á breidd og þykkl.
Staínar kirkjunnar eru nokkru
þynnri, en eins gerðir og vegg-
irnir,
Flestir telja að smíði kirkjunn-
ar hafi verið lokið 17S0 og Jrví
staðið yfir í 6 ár, en hvenær farið
var að nota þessa kirkju og sú
gamla í kirkjugarðinum rifin, er
nokknun vafa undirorpið. Þó
geta eflaust allir orðið sammála
um |)að, að ekki hefur gamla
kirkjan verið rifin og sú nýja tek-
in til notkunar, messugerðar o.
fl„ áður en hún (nýja kirkjan)
var komin undir J)ak, því að svo
skjóllítil, sem gamla kirkjan var,
hefði þó verið minna skjól í
hinni nýju þaklausri.
Til er uppdráttur af Eyjunum
(Heimaeyj, sem birtur er í bók-
inni „Örnefni í Vestmannaeyj-
um“ bís. 95.
Uppdrátt þehnan gerði síra Sæ
mundur Magnússon Hólm, sem
var prestur í Helgafellspréstakalli
í Snæfellsnesprófastsdæmi frá
'789—1819 (eða 1821) Dó 72 ára
að aldri. Uppdráttur þessi er
gerður 177G, samkv. ártali sem
á uppdrættinum er. Uppdráttur-
inn er eðlilega ekki nákvæmur,
borinn saman við nútímaupp-
drátt af Eyjunum, en hann er
fróðlegur og sýnir méðal annars
hvernig og hvar byggðir voru hér
hafskipalegan o. m. Ii„ og á hon-
um sést gamla kirkjan í kirkju-
garðinum, sem Jrar var lyrst
byggð 1631 og síðan endurreist
þar Jrrisvar sinnum. Kirkja þessi
er lítið hús, turnlaus, með stöng
upp úr fram-(vestur)stafni og
veifa á stönginni, en klukkurnar
tvær að kirkjubaki, uppfestar á
trjám. Af Jressu sést að árið 177G
er kirkja þes>i enn notuð og hef-
ur sennilegast verið notuð þang-
að til lokið var smíði nýju kirkj-
unnar um 1880. — Nýja kirkjan
hefur verið meðal myndarlegustu
húsa hér á landi og byggð við
vöxt, sem sést á ])ví, að árið 1787
eru hér í Eyjum aðeins 236 íbú-
ar, sem J)ó fer ört lækkandi, sök-
um fátæktar, kúgunar og land-
lægra drepsótta, svo að um 1800
eru íbúar hér aðeins 173.
Landakirkja sú, sem hér um
ræðir er í röð elztu steinkirkna
landsins, en aldur þeirra er sem
næst því er hér greinir: •
1. Viðeyjarkirkja, fullgerð
árið 1759.
2. Hólakirkja í Hjaltadal fidl
gerð 1763.
3. Landakirkja í Vestmánna-
eyjum fullgérð 1780.
4. Bessastaðakirkja, byrjað að
byggja hana um 1780, en talin
fullgerð 1820. Byggingin ]>ví stað
ið yfir um 40 ár, en vígð 1823.
Um kirkjugarða hér í Eyjum
er vitað, að þeir hafa verið ;i
linnn stöðum:
1. Undir Litlu-Löngu (Litlu-
Löngulilíð).
2. Á Kirkjubæ.
3. Á Ofanleiti.
4. Á Fornu-Londum.
5. Kirkjugarður sá, scm enn
er notaður, en er í daglegu máli
nefndur nýi og gamli kirkjugarð-
urinn. Sá gamli er sá hluti hans,
Jrar sem Landakirkja var byggð
1631, eftir áð Tyrkir brenndu
hana á Fornu-Löndum. Gamli
kirkjugarðurinn er í suðvestur-
horni kirkjugarðsins, má }>ar sjá
grafir ýtnissa presta t.d. sra Olafs
Egilssonar, sem dó 1639.
Þá skal hér að lokum íninnst
prestanna hér í Eyjum. — Frá
siðaskiptum voru 12 prestar á
Kirkjubæ, en samtímis 15 prest-
ar á Ofanleiti. Prestarnir voru
tveir, þótt kirkjan væri aðeins
ein frá 1573. Síðasti tvíprestur á
Kirkjubæ var Páll Jónsson, skáld.
Prestur hér frá 1822-737. Hann
lét af prestsþjónustu árið 1837,
þegar TEyjartiar urðu eitt presta-
kall. Sl'a. Páll drukknaði í Rangá
árið 1846, 66 ára. Lík hans rak
ekki úr ánni, en löngu síðar fanst
lík sjórekið vestan Ölvusár. Þótt-
ust menn ráða það af fötum á lík
inu, áð það væri lík sra. Páls. Lík
Jretta var jarðað að Hjalla í Öl
vusi,
Síðasti tvíprestur á Ofanleiti
Framhald á 4. síðu.