Alþýðumaðurinn - 05.09.1969, Blaðsíða 5

Bygging þessa húss, Möðruvalla,
sögu Mennlask. á Akureyri, merkri sögu
RÆÐA mennlamálaráðherra, Gylfa Þ. Gíslasonar, er ný menntar
skólabyg’ging á Aknreyri var tekin í notkun 29. ágúst sl.
Það er mikill hátíðisdagur,
þegar ný og glæsileg húsakynni
fyrir menntaskólakennslu er
tekin í notkun. Bygging þessa
húss, Möðruvalla markar tíma-
mót í sögu Menntaskólans á
Akureyri, merkilegri sögu
ágæts skóla. Þetta nýja hús er
ekki aðeins stærra en gamla
skólahúsið. Það er eitt vandað-
asta skólahús á landinu, og verð
ur búið hinum beztu tækjum
til kennslu í raunfræðum. Þetta
hús stórbætir skilyrði Mennta-
skólans á Akureyri til þess að
skipa enn um langa framtíð
þann virðingarsess meðal ís-
lenzkra menntastofnana, sem
hann hefur skipað.
Menntaskólinn á Akureyri
varð annar menntaskóli íslend-
inga. Samt er hann aðeins rúm-
lega fjögurra áratuga gamall.
Er hér skýrt dæmi þess, hversu
saga framhaldsmenntunar á ís-
landi er stutt. En án Mennta-
skólans á Akureyri hefði saga
hennar orðið önnur og litlaus-
Dr. Gylfi Þ. Gíslason mennta-
málaráðherra flytur ávarp.
ari en hún hefur orðið. í þess-
ari menntastofnun hafa starfað
margir af ágætustu skólameist-
urum, kennurum.og nemendum
íslendinga á öldinni. Allir eiga
þeir þakkir skildar fyrir nám
þeirra og starf. Það hefur borið
ríkulegan ávöxt. Þeir eru góð
fyrirmynd þeim, sem á eftir
koma.
Ég gat þess, að saga íslenzkr-
ar framhaldsmenntunar væri
stutt. Meðal annars þess vegna
hefur hún verið saga örra breyt
inga, mikilla framfara. Á síð-
ustu árum eru breytingarnar þó
meiri og örari en nokkru sinni
fyrr. Ég held, að menn geri sér
ekki almennt ljóst, jafnvel ekki
allir skólamenn, að á liðnum
áratug hefur tala menntaskólá-
nemenda meira en tvöfaldazt.
Haustið 1960 stunduðu 1096
nemendur menntaskólanám. Nú
í haust verða þeir- 2510. Það er
129% aukning. Þær þjóðir eru
fáar, þar sem um svo gagnger
umskipti hefur verið að ræða.
Og þá er von að spurt sé: Hvern
ig hefur tekizt að sjá öllum þess
um aukna fjölda fyrir skólahús
5næði? Haustið 1960 voru 35
kennslustofur til ráðstofunar
fyrir menntaskólakennslu Nú í
haust eru 82 kennslustofur til
ráðstöfunar, svo að húsnæðið
hefur aukizt sem svarar allri
nemendafjölguninni. Um skeið,
meðan verið var að byggja þær
byggingar, sem nú er lokið,
voru mikil þrengsli á mennta-
skólastiginu. En nú, m. a. vegna
þessarar glæsilegu byggingar,
hefur tekizt að ráða þar bót á.
En menntaskóli er meira en
hús. Menntaskóli er fyrst og
fremst sú kennsla og það nám,
sem fram fer innan vébanda
hans. Hefur kennslan tekið
framförum, hefur námið batn-
að? Auðvitað eru fjárveitingar
til reksturs menntaskólanna
ekki einhlítur mælikvarði á
gæði skólastarfsins, en breyting
ar á þeim ættu þó að geta verið
nokkur vísbending um, hvort
starfsskilyrði hafa versnað, stað
ið í stað eða batnað. Því ætti að
vera óhætt að treysta, að gæði
kennslu batni með aukinni notk
un fjár. Fjárveitingar til rekst-
urs menntaskóla nema á þessu
ári 55 milljónum króna, en
námu fyrir áratug 20.5 millj. kr.
í jafn verðmætiun krónum. En
nú hefur nemendunum fjölgað,
eins og ég gat um áðan. Fjár-
veiting á hvern menntaskóla-
nemanda er nú í ár 25.700 kr.,
en var fyrir áratug 18.700 kr. í
jafn vreðmætum krónum. Hér
er um 37% aukningu að ræða.
Þessai- tölur á ekki að túlka
þannig, að hver menntaskóla-
nemandi sé að verða dýrari en
áður. Ég vona, að túlka megi
þær þannig að menntaskólanem
endur fái nú betri og fullkomn-
ari'kennslu en áður.
Við lifum sem betur fer þá
tíma, að mönnum er orðið ljóst,
að menntun er ekki aðeins for-
senda vaxandi þroska og auk-
innar hamingju, heldur einnig
afl þeirra hluta, sem gera skal.
Þekkingin er ekki aðeins að
vaxa í sífellu. Hún er einnig
stöðugt að breytast. Mér var
eitt sinn, meðan ég var háskóla
kennari í hagfræði, sögð sú saga
um kunnan hagfræðiprófessor
við Sorbonne-háskóla, að hann
hafi tekið upp á því, að leggja
alltaf sömu prófspurningarnar
fyrir stúdenta sína ár eftir ár.
Þetta barst rektor háskólans til
eyrna. Hann kallaði prófessor-
inn fyrir sig og spurði, hvort
það gæti verið satt, að hann
spyrði stúdenta sína sömu
spurninganna ár eftir ár. Pró-
fessorinn kvað já við því.
Rektorinn varð ævaréiður og
spurði, hvernig honum dytti
slíkt í hug. Stúdentarnir hlytu
fyrir löngu að vera búnir að
læra svörin við spurningunum.
En prófessornum brá hvergi.
Hann svaraði: Þetta skiptir
engu máli. 1 minni fræðigrein
breytast réttu svörin frá ári til
árs.
Þótt sagan hafi eflaust verið
sögð sem spaug um fræðigrein
mína, hagfræðina, þá er sterkur
sannleikskjarni í henni.
Þetta er sá þekkingarheimur,
sem við lifum í. Ýmislegt, sem
var rétt í gær, er rangt í dag.
Þetta hefur áhrif á hugsun okk-
ar og starf á ótal sviðum. En á
engar stofnanir þjóðfélagsins
hefur þetta jafn gagnger áhrif
og skólana. Engar stofnanir
þjóðfélagsins þurfa að taka jafn
mikið tillit til þessarar stað-
reyndar og skólarnir. Þeir
verða að vera í stöðugri endur-
nýjun, þeir verða helzt að endur
fæðast á ári hverju, ef vel á að
vera, — ef þeir eiga að geta
stuðlað að því, að manninum
og þjóðfélaginu sé beint inn á
farsælli brautir í þeim heimi
sífelldrar breytingar sem við
búum í.
Þegar Menntaskólanum á Ak
■ ureyri nú bætast Möðruvellir til
aukins og nýs starfs, á ég ekki
aðra ósk betri skólanum til
handa en þá, að skólinn verði
aldrei skóli kyrrstöðu, heldur
skóli breytingar og þróunar.
Megi hann í sívaxandi mælí
auka þekkingu nerrienda sinna.
En jafnframt óska ég þess, að
skólinn minnist þess líka ávallt,
að þótt þekking sé mikilvæg, er
maðurinn sjálfur gullið, — að
fróður maður er því aðeins heill
sjálfum sér og hollur þjóðfélagi
sínu, að hann sé góður maður.
Þess vegna lýk ég þessum orð-
um mínum með ósk um, að
Menntaskólinn á Akureyri megi
ávallt stuðla að því, að ísland
eignist æ menntaðri, betri og
hamingjusamari syni.
Gæfa fylgi þessu nýja húsi,
Möðruvöllum, eins og hinu
eldra.
- Það er eðli og aðall vísinda...
(Framhald af blaðsíðu 1).
ir, á hverju sviði sem er, verður
að treysta hinn efnalega grund-
völl. Og þar lútum vér sama
lögmáli og aðrir, að undirstaða
þess, að slíkt verði kleift er
þekkingin á eðlislögmálum
náttúrunnar og á landinu sjálfu
gögnum þess og gæðum. Jafn-
framt þeirri þekkingu verður að
færa kunnáttu og tækni til að
hagnýta þau, svo að til hagsbóta
sé þjóðinni, en jafnframt þó svo,
að hagnýtingin verði ekkj rán-
yrkja, heldur skili landinu sí-
fellt betra og betra til komandi
kynslóða.
Þessa hluti kenna raunvísind
in oss, og af þeim sökum er það
lífsnauðsyn þjóð vorri og menn
ingu, að hlutur raunvísinda sé
sem styrkastur í skólakerfi
voru og fari vaxandi. Hús það,
er vér nú tökum í notkun, er
gleðilegur vitnisburður um vilja
og skilning ráðamanna þjóð—
félagsins í því efni.
Hæstvirtur menntamálaráð-
herra nefndi hús þetta Möðru-
velli í ræðu sinni. Það nafn er
því gefið að ósk minni, og kann
ég ráðherra þakkir fyrir sam-
þykki hans. En um leið tel ég
mér skylt að gera nokkra grein
fyrir nafngiftinni.
Rætur þessa skóla standa á
Möðruvöllum í Hörgárdal. Hinn
litli, fátæklegi skóli þar var
sprotinn, sem hin vöxtulegi
meiður skóla vors er af sprott-
inn. En því beztur verður þroski
þjóðfélagsins og stofnana þess,
að aldrei rofni samhengið við
liðinn tíma. Möðruvallaskóli
skipaði merkilegan sess í sögu
samtíðar sinnar og raunar lengi
þar á eftir. Hann átti sinn
drjúga þátt í, að fjórðungur vor
„fyllti landið hálft“ eins og síra
Matthías kvað. Nafnið á þessu
húsi ætti því að vera oss öllum,
sem við þenna skóla starfa, sí-
felld lögeggjan um að halda
merkinu eigi lægra en áður var.
Enn kemur og annað til um
nafngift þessa. Tveir raunvís-
indamenn gerðu garðinn fræg-
an á Möðruvöllum, þeir Þor
valdur Thoroddsen, prófessor
og Stefán Stefánsson, skóla-
meistari. Frá Möðruvöllum hóf
Þorvaldur fyrstu rannsóknar-
ferðir sínar, og þar í fásinninu
skrifaði hann fyrstu vísindarit
sín, svo að þar voru stigin
fyrstu sporin á rannsóknaferli
hans, sem segja mátti um, að
leiddu til heimsfrægðar. Á
Möðruvöllum gerði Stefán
Flóru íslands, eitt hinna sígildu
verka í íslenzkum vísindum.
Það er ósk mín og von, að dæmi
þessara ágætu manna, sem
unnu störf sín fremur öðru af
ást á vísindunum, verði sífelld
hvöt til þeirra, sem . hér starfa
innan veggja, kennara og ekki
síður nemenda, að láta sinn hlut
ekki eftir liggja um rannsókn
lands vors og náttúru þess, eftir
því sem þeim má auðið vera.
Skóli vor hefir eignazt ágætt
hús, sem mér sem forstöðu-
manni hans er óblandin ánægja
að veita viðtöku. En jafnframt
er mér ljóst, að viðtöku þess
fylgir mikill vandi. Sá vandi
leggst að vísu ekki nema að
nokkru leyti á herðar forstöðu-
manns skólans heldur leggst
hann með mestum þunga á þá,
sem' hér eiga að starfa að
kennslu og námi. Því betur sem
að þeim er búið, því meira verð
ur af þeim krafist og því þyngri
verður skyldan um aukinn
árangur af starfi.
Góð skólahús og fullkomin
tæki eru mikils virði og nauð-
synleg til árangurs. En miklu
meira ríður þó á þeim mönnum,
sem með hús og muni fara.
Það er eðli og aðall vísind-
anna að leita að staðreyndum
og bera virðingu fyrir þeim. Þá
skyldu leggja þau iðkendum sín
um á herðar. Af því leiðir aftur
trúfesti við samfélag og þjóð.
Það er von mín og hjartans
bæn til æðri máttarvalda, að
trúfesti við vísindin, trúfesti við
þjóðfélag vort, verði ætíð leiðar
stjörnur þess starfs, sem unnið
verður í þessu húsi' og í þessum
skóla um ókomin 'áh. 1: þéirri
von og þeirri bæn veiti óg húsi
þessu viðtöku og lýsi það tekið
til notkunar.
STAKAN
okkar
I SÍÐASTA þætti voru tvær
fyrstu vísurnar eignaðar Bald
vini Jónssyni frá Þverárdal,
en sá hagyrðingur var Hall-
dórsson. I afskriftum þekktra
ljóðasafnara er fyrri hluti
fyrri vísu þannig:
Hristast eikur, hrynja strá,
liríðin sleikir gljána.
• 1
og fyrri hluti síðari vísu:
Hvítan mána hylur ský,
liiniinn blánar fagur.
En í Héraðssögu Borgar-
fjarðar II. b. er samskonar
vísa, eignuð tveim tilgreindum
mönnum, og er fyrri hlutinn
þannig:
Fannir þána fjöllum í,
fer að skána hagur, o. s. frv.
Þá er vísa Páls á Hjálm-
stöðum skemmd í síðustu Ijóð
línu. Vísan er hringhend, og
því er síðasta ljóðlínan: Er
sem hrapi skriða (ekki falli).
Afsakaðu íhlutun þessa. —■
J. Ó. P.
Þátturinn þakkar J. Ó. P.,
fyrir leiðréttingarnai’.
Svo höldum við áfram þætt
inum með þessari stöku og
höfum við grun um að höfund
ur henn-ar sé góðkunningi okk
ar Peli. Nefnist vísan Köpur-
yrt vísa til vinar.
Þú ert skrítinn, því er ver,
þetta hlýt ég muna:
áttu lítið undir þér
utan skítmennskuna.
Næst kemur skensvísa frá
Össa til s. j. hjá AM.
Orðafroðan himinhá,
hjartahnoðin slítur.
Ef þú skoðar endan, þá
ess og joð þú lítur.
S. J. hefir áður í þessum
þætti lýst því yfir að hann er
hvorki skáld né stökusmiður,
en vill þó af lítilli andagift
kvitta fyrir kveðju Össa.
Össi, þú átt ágætt mál,
og ef þú reyttir betur, í
illgresið úr eigin sál,
þú yrkja myndir betur.
Næsta staka er eftir Pésa
vin okkar og er tilefni hennar
að Pési hittir skólasystur síria,
en þau höfðu ekki sézt í 30 ár.
Æskan þess nýtur að elska
og þrá.
Þeir árdegisgeislar koma
ekki liéðan.
Við erum bæði gömul og grá,
gengin úr skorðum, bæði
ofari og neðan.