Nýja stúdentablaðið - 01.10.1943, Blaðsíða 3

NÝJA STÚDENTABLAÐIi)
X
Um dialektiska efnishyggju og |iroun
vísindanna í Sovétríkjunum
Grein þessi er lauslegur úrdráttur úr
fyrsta kafla búkarinnar ,,Sovét Si-
ence" eftir J. G. Crowther.
Erfitt er að gera sér grein fyrir helztu sérkennum í þróun
vísindanna í Sovétríkjunum, án þess að þekkja nokkuð til
dialektiskrar efnishyggju. Bókmenntir þessa heimspekikerf-
is eru mjög víðfeðmar, en það bezta, sem ritað hefur verið
um þau efni, er bæði fjölþætt og djúphugsað.
Helztu hugmyndir dialektiskrar efnishyggju voru settar
fram af Karli Marx. Hvergi hefur hann þó ritað um þær í
heild, heldur koma þær fyrir á víð og dreif í hinum umíangs-
miklu ritum hans, í sambandi við önnur efni.
Fylgjendur dialektriskar efnishyggju líta á heiminn (cos-
mos) sem eina heild. Heimurin er síbreytilegur — alltaf á
framrás. Það verður þó ekki ljóst nema litið sé á það frá
sjónarmiði sögunnar, og þar af leiðandi er þekking nauðsyn-
leg á því hvernig þróunin eða breytingarnar fara fram.
Heimsþróunin, er dialektisk í eðli sínu. Hugmynd þess á
rætur sínar í grískri heimspeki. Dialektik er grískt orð, sem
þýðir samræða eða kappræða. Grískir heimspekingar voru
vanir að rökræða um eðli hlutanna, og rökræður þeirra
leiddu í ljós ný sannindi. Einn heimspekingur hélt fram
kenningu (thesis), en annar andmælti (hélt fram antithesis).
Nýtt sjónarmið (synthesis) leiddi svo af baráttu þessara
tveggja andstæðu skoðana.
Hegel gerði ráð fyrir, að með þessum hætti yrði heims-
þróunin; öflum heimsins mætti líkja við hina grísku heim-
spekinga. Vegna áhriia sem hann hafði orðið fyrir af grískri
heimspeki, áleit hann að hugmyndir þær, sem beitt er til að
lýsa hinum ýmsu atburðum og fyrirbrigðum, sem birtast í
sögunni, væru grundvallar raunveruleikinn og efnisheimur-
inn væri skapaður af hinni dialektisku þróun þessara hug-
mynda. Það er athyglisvert að kenning Hegels er að mestu
samhljóða þróunarkenningunni, þó enn væri ekki búið að
setja hana fram. Hinar djúpsæu sögurannsóknir hans knúðu
hann til slíkrar skoðunar.
Marx hallaðist að þessari skoðun Hegels, að heimssagan
hefði eðli framþróunarinnar, löngu áður en Darvin hafði
tekið af skarið um framþróun í þeim þætti heimssögunnar,
sem nær til jurta og dýra.
Darvinisminn gerir ráð fyrir óslitinni, hægfara þróun, þar
sem Hegel og Marx aftur á móti gera ráð fyrir, að þróunin sé
bilkvæm (discontinuos) eða ójöfn, þar sem stökkbreytingar
og hægfara breytingar skiptast á.
Barátta andstæðnanna er grundvallaratriðið í þróunarkenn-
ingu Marx og Hegels. Þar af leiðandi er hugmynd hinna bil-
kvæmu breytinga í algeru samræmi við heimspeki Mary,
þar sem barátta andstæðnanna, sem lýkur með ,,synthesis
eru grundvallareinkenni heimsins og grundvallaratriði þróun-
arinnar. Fylgjendur dialektiskrar efnishyggju gátu því alger-
lega fallizt á þá hugmynd, að rás náttúrufyrirbrigðanna væri
ójöfn. Þeir komust að þeirri niðurstöðu, að kenningar, sern
ekki virtust geta staðizt, svo sem rafeinda-bylgjukenningin,
séu alveg eðlilegar, og þeim finnst engm ástæða til að trúa
því, að hinar nýju kenningar í eðlisfræðinni leiði af sér heirr.-
spekilega erfiðleika hvað snertir skilning á náttúrufyrirbrigð-
um. Þeim finnst meira að segja meira vit í þeim heldur en
kenningunum um óslitna, hægfara þróun, sem hala verið í
tízku síðan á dögum Newtons. Þar af leiðandi finnast þeim ó-
þarfar þær heimspekilegu vangaveltur, sem koma fram í rit-
um A. S. Eddingtons og J. H. Jeans, sem halda að nýjar
kenningar í eðlisfræðinni, er flestar eiga rót sína að rekja til
orkuskammtakenningar Plancks, hafi í för með sér óvænt
heimspekileg viðhorf og bendi frekar til þess að efni.sheimur-
inn sé ímyndun (hugræn hughyggja). Fylgjendur dialektiskr-
ar efnishyggju líta á hið heimspekilega öngþveiti þessara
stjörnufræðinga sem eðlilega afleiðingu þess, að þeir hafa
ekkert fengizt við heimspeki áður. Á yngri árum viðurkenna
þeir kenningar Newtons án gagnrýni, og nú er orkuskammta-
kenningin hefur leitt í ljós, hve skammt þær ná, urðu þeir
ráðþrota og ruglaðir.
Díalektisk efnishyggja er ekki hið sama og vélræn efnis-
hyggja. Samkvæmt kenningum vélrænnar efnishyggju ætti
að vera hægt að reikna út fyrirfram atburðarásina, ef menn
þekktu ástand heimsins og öll þau öfl, sem hefðu áhrif á það
á tilteknu augnabliki. Hinsvegar lenda fylgjendur dialekt-
iskrar efnishyggju ekki í sama öngþveiti og Newton, sem
fann enga skýringu á hinni upphaflegu orsök breytinganna.
Munurinn á kenningu Hegels og Marx er í því fólginn, að
dialektik Hegels byggir á hughyggjunni, en dialektik Marx
hinsvegar á efnishyggjunni.
Díalektikina má nota til að skýra margvísleg fyrirbrigði
í heimssögunni.
Uppruna mannsins má skýra á þessa leið: Upp i'ir inn-
byrðis baráttu dýraríkisins (thesis) og frummannsins (anti-
thesis) rís mannkynið (synthesis), nýjar mótsetningar skap-
ast og þróunin heldur áfram. Stéttabaráttan, sem nú á sér
stað, er einn liður í þessari þróun. Gleggsta einkenní allra