Melkorka - 01.03.1961, Page 6

er ekki verið að tala tæpitungu í ljóðlínum
eins og þessum:
Krýndur var bann af kennimönnum,
kærri samt, e£ þeir vissu hann fjærri.
Drottni var heldur hærra skuldað,
harðari var þó biskups kvarði.
Smám saman mátti guði greiða,
gefinn var frestur breyskum presti.
Brynjólfur vildi hafa af honum
hreinar og skjótar reikningsgreinir.
Síðasta kvæðið í flokknum, Eiðurinn,
safnar saman í brennigler, öllum þeim öfl-
um mannheims, sem stefnt er gegn lífinu og
öllu góðu í því: andlegt vald 17. aldar býr
sig til að slökkvalífsneistann í 19 ára stúlku.
Þetta er eins og aftaka. Það er hátt reitt til
höggs og höggið er ekki í neinu hlutfalli við
það, sem reitt er að. Ragnheiður stendur
þarna ein gegn ofureflinu, það gefast engin
grið. Svona fer mannfélagið með þá, sem
gleyma lögum þess eða jafnvel vita ekki um
þau — og þó að þau eigi engan rétt á sér,
stefni gegn neistanum í mannssálinni.
Skáldinu svellur móður og beiskyrðin þjóta
sem skæðadrífa. Þar fær kirkjuhöfðinginn,
Brynjólfur Sveinsson, ómældan skerf. Sagan
er endurkast af hugmyndum samtíðarinn-
ar:
Hann Brynjólfur í sitt guðshús gekk,
og guði var trú hans sönn og þekk;
og Mammon þá hefðarhósta fekk;
hann hafði þar sæti á innsta bekk
í leyni.
I>ar færði hann að vör hið fyllta staup
og frelsarans blóð til líknar saup,
við altarið hans á hné sín kraup
og hugsaði þar um jarðakaup
í leyni.
Hér kynni að þykja skotið yfir markið,
því að hinn raunverulegi Brynjólfur
Sveinsson hafði þó mannlegar tilfinningar.
Hér er yfirbragðið kaldhæðni, en hneyksl-
unin kyndir undir.
Því er viðbrugðið, hve Þorsteinn notaði
lítið myndir og líkingar í skáldskap sínum.
Þetta gerði hann af ásettu ráði. í Eiðnum
fylgir hann þessari reglu. Hvernig hann
nær hinu geysilega áhrifamagni í einfald-
leik ljóðanna ætla ég mig ekki færa um að
skilgreina. Mýkt ljóðmálsins og þýðleiki
eru undraverð; jafnvel ádeilukvæðin ein-
kennast af blæþýðum orðum, sbr. hryn-
henda erindið úr kvæðinu Á tindinum hér
að framan. Og orðaröðin er svo óþvinguð
og eðlileg, að stundum er eins og Ijóðið hafi
orðið til án fyrirhafnar. Þessa ástundun ein-
faldleikans kallaði Þorsteinn að ,,hlúa að
máli aldar sinnar.“ Og sannarlega liefur það
ekki verið fyrirhafnarlaust að yrkja svona
listræn ljóð. En lesandinn lætur blekkjast
af allri þessari fágætlegu kunnáttu og létt-
leik. Með Þorsteini verða tímamót í ljóða-
gerð.
Hvemig heppnaðist Þorsteini að koma
boðskap Eiðsins til þjóðarinnar?
Dómar um Eiðinn voru mikið til sam-
hljóða, þegar rætt var um efnismeðferð og
form, en um efnið sjálft voru menn á ýmsu
máli. Margir hafa beðið bókarinnar með
óþreyju eftir að einstök kvæði úr Eiðnum
höfðu verið birt á árunum 1894—96, og
vafalaust hafa menn ekki orðið fyrir von-
brigðum.
Valtýr Guðmundsson finnur að hnútun-
um til Brynjólfs biskups, og þessum vísuorð-
um úr Nótt:
Lát engan drottin á þau kalla
með öfundsjúkri heiftarraust.
Slíkt meiði tilfinningar fólks! (Eimreiðin
XX, 141).
Sunnanfari (ritstjórar voru þeir Jón Þor-
kelsson og Guðbrandur Jónsson) telur dufl
og daður Ragnheiðar og Daða ekkert merki-
legra en hvert annað flangur eins og gerist,
sem aldrei sé svo sem neinar fréttir. Og
Sunnanfara þykir harkalega farið með dýr-
an mann, Brynjólf biskup (Sunnanfari 1913,
85).
6
MELKORKA