Vesturland - 04.05.1927, Qupperneq 1
Ritstjóri: Sigurðnr Kristjánsson.
IV. árgangur.
ísafjörður, 4. maí 1927.
15. tölublað.
Neðstakaupst.kaupin.
Ilt er að þjóna þrællyndum,
þurka skóna á eldi,
og senda flón að svikráðutn,
sokka prjóna úr úlfshárum.
Bólu-Hjálmar.
Vesturlandi þykir rétt að birta
í heilu lagi Neðstakaupstaðarkaup-
samninginn og veðskuldabréfið, er
bærinn gaf út fyrir eigninni. Að
sönnu verða kaupin ekki aftur
tekin, en skjöl þessi ættu að gera
ísfirðingum auðveldara að meta
verk trúnaðarmanna sinna, um
leið og þau minna þá á, áður
bærinn ræðst í næstu stórkaup,
að líta í kringum sig eftir manni
eða mönnum, er sarnið geti af
bæjarins hálfu honum vansalaust
og skaðlaust.
Þrent er það sérstaklega við
þessi kaup, sem á eru miklar
misfellur. Það fyrsta er það, að
bærinn skyldi hlaupa í kapp við
togarafélögin um eignina. Það er
ekki lengur neitt leyndarmál, að
þetta kapphlaup hækkaði eignina
um að minsta kosti þriðjung. Eru
þeir peningar ekki aðeins runnir
úr bænutn, heldur úr landinu að
þarflausu, og reittir af mönnum,
sem sárlega eru • aðþrengdir —
gjaldendunt ísafjarðar. — En þó
er hitt stórum verra og afleiðinga-
ríkara, að tneð þessum kaupum
er lagður grundvöllur að varan-
legu atvinnuleysi bæjarins og lang-
sulti bæjarbúa. Nú hafa Reykvík-
ingar ánægjuna af að verka af
togurunum að minsta kosti 3000
skippund þetta árið, sem alt
hefði komið til ísafjarðar, ef þeir
hefðu keypt Neðstakaupstaðinn.
Og auðvitað er þetta aðeins byrj-
un. Togarafélögin geta ekki til
langframa verið án þess að eign-
ast verkunarstöð. Þegar þeim er
varnað að eignast hana á ísafirði,
eiga þau ekki annars kosti, en að
leita þaðan burt.
. Önitur misfella á kaupum þess-
um er verðið.
Þeim, sem afsaka vilja kaupin,
verður það fyrst fyrir að bera
verðið saman við kaupverð Hæsta-
kaupstaðarins. Það er rétt, að
Neðstikaupstaðurinn er keyptur
fyrir hálfvirði miðað við þau kaup.
En við slíka vitfirringu ber ekki
að miða. Verðið ber að miða við
þörfina og það gagn beint og
óbeint, er af því keypta má hafa.
Hver var svo þörf bæjarins eða
hafnarsjóðs, og hvert hið beina
og óbeina gagn?
Með þessa eign er ekkert hægt
að gera, annað en að verka og
hagnýta á lienni fiskafurðir. Ligg-
ur víst slíkt nokkuð fjarri verk-
sviði hafnarsjóðs bg bæjarsjóðs.
Öðru máli var að gegna, ef þarna
hefðu verið byggingalóðir eða
fyrirhuguð hafnarmannvirki.
Óbeini arðurinn af kaupunum
er sá, að með þeim er fiskverk-
un í stórum stil bolað úr bænum
og bæjarmenn sviftir þeirriatvinnu,
sem þar mátti vænta.
Þriðja missmíðið er samningur-
inn sjálfur og afhending eignanna.
Það hefir legið orð á því, að
Neðstikaupstaðurinn væri gagn-
auðugur af allskonar tækjum og
efnj. Þar hafði það hlaðist saman
í áratugi hjá stórríkri verslun
(Ásgeirsverslun) sem hafði hér
miljónarekstur í útgerð og fisk-
verkun og gat átt og þurfti að
eiga stórfirningar af öllu slíku.
Nú geta menn borið afhendinga-
listann saman við þessa vissu:
3 stólar, 1 borð, 1 spegill! o. s.
frv. Það er líkast þvi sem verið
sé að skrifa upp við lögtak hjá
tómthúsmanni.
Samningsaðíerð Togarafélags
ísfirðinga og bæjarins er ekki sér-
lega lík. Togarafélagið býður í
eignina með öllum mannvirkjum,
öllu lausu og föstu á staðnum,
sem notað er eða notað hefir
verið við driftina og er eign versl-
unarinnar, svo og efni alt að
engu undanskyldu nema segl-
skipaskrokkunum.
Bærinn ræðst í þá torfæru að
telja upp, það sem eigi að fylgja
í kaupununi, það gerir maður, sem
ekkert veit hvað til er, eða slíkri
stöð á og þarf að fylgja, Neðsti-
kaupstaðurinn er honum sem lok-
að kynjaskrín. Afleiðingin verður
sú, að að kaupunum gerðum er
flest alt laust verðmæti í Neðsta-
kaupstaðnum eign verslunarinnar
eftir sem áður. Mikið af verkun-
aráhöldum er eign Miðkaupstað-
arins; það er bara lánað niðureftir.
Neðsti hefir aðallega lifað á lánum!
Bátar, stærri og smærri, allir eign
verslunarinnar, nema vatnsbátur
og tveir af uppskipunarbátunum,
sem ekki kvað vera vel traustir í
botninn. Varahlutir og timbur, alt
eign verslunarinnar, nema nokkur
borð, sem hinn skygni kaupandi
hafði séð í endann á. Smiðaáhöld
og efni í smiðjunni, það sem
nýtilegt er, eign smiðanna, selt
þeim hver veit hvenær. Bærinn
fær það se.tn þeir vildu ekki. Setn-
ingaráhöld öll enn eign verslun-
arinnar. Þau voru aldrei með í
kaupunum. Kaðlar net og vörpur,
alt selt öðrum. Jafnvel snjórinn
í ishúsinu var enn eign verslun-
arinnar, hann var aldrei nteð í
kaupuninn!
Þar var ósvikinn skopleikur, ef
að því hefði mártt skopast, að sjá
kaupendurna ganga um Neðsta
með seljandanum. Hvefgi verður
þverfótað fyrir allskonar verðmæt-
um.
„Eigum við ekki þetta?“ spyr
kaupandinn í sífellu.
Svarið er altaf sama: „Nei,
verslunin á þetta“.
„Var þetta ekki með f kaupun-
um?“
j Nei, þetta á verslunin, og þetta
er selt öðrunt, þetta Pétri, þelta
Páli.
„En þetta?“
„Nei, nei. Þið hljótið að vita,
hvað þið hafið keypt“!
Að lokum standa kaupendur
orðlausir og gapandi af undrun
yfir því livað aðrir eiga mikið, en
þeir lítið.
„Hvar er það, sem við keypt-
um?“
„Þarna og þarna“ segir seljand-
inn brosandi, og botnlausir bátar,
laggbrotin grútarföt, og gatslitn-
ar Preseningar glotta framan í
þá. Þeir vildu víst helst flýja frá
öllu þessu, en ekki tekur betra
við þó leitað sé afdreps inni, t. d.
í smiðjunni: Kjaftsnúnar tengur og
rangeygðar laðir skrumskæla sig
framan í þá. Enginn brosir nema
seljandinn.
Kunnugum hefir reiknast svo,
að samkvæmt tilboði togarafélags-
ins hafi Neðstakaupstaðnum fylgt
30—40 þúsund kr. meiri verð-
mæti, en honum fylgdi að lokum
til bæjarins.
Seljandinn hefir líka látið svo
um mælt, að enn þá hafi hann
aldrei fyrirhitt „meðgjörlegri“
samningsaðila, og liann er sann-
færður um, að hann muni ekki
eiga eftir að hitta þeirra líka, það
sem hann á ölifað. Hann ber
injög hlýjan hug til þeirra, þrátt
fyrir það, að þeir að hans sögu
hafa óbeinlínis snúið á hann í
einu mikilvægu atriði. Hann seg-
ist sem sé hafa gleymt að setja
í samninginn, að ísafj. skyldi kosta
sig og fjölskyldu sína í skemtiferð
til suðurlanda annað hvert ár.
En tii uppbótar fór seljandinn
fram á, að bærinn greiddi (eða
endurgreiddi) honum skatta og
skyldur af eigninni fyrir ca. l/2 ár
áður en hann (bærinn) keypti
liana. „Selvfolgelig herr Land-
brugssagforer11 sagði kaupandinn,
og þar með var það úttalað mál.
En fvrir þessa smáupphæð segist
hr. Vestergaard ekki geta farið
nema eina skemtiferð til Danmerk-
ur, og það telur hann ekki rétta
mynd af búviti bæjarstjórnarmeiri-
hlutans á ísafirði.
Ekkert sýnir betur en veðskuld-
arbréfið takmarkalausa fyrirlitn-
ingu seljandans fyrir samnings-
aðila. Þar er algerlega að þarf-
lausu og gagnslausu fyrir seljanda
hlaðið hverri svívirðingu og móðg-
un á aðra ofan. Þar er talað um
gjaldþrot bæjarms og annað því
líkt, sem ekkert kemur seljanda
við, og enga þýðingu hefir fyrir
kaupin. Og íslenskt texti samn-
ingsins er gerður réttlægri en sá
danski.
En öllu kyngir kaupandinn.
ísfirðingar þekkja alt sitt heima-
fólk, og þeir skilja þetta alt ofur-
vel. Það er aðeins eitt atriði í
þessu máli, sem þeir ekki fá skil-
ið. Það er samþykki stjórnarráðs-
ins.
ísafjörður er sokkinn í skuldir
og svo fjarri því að geta staðið
straum af þessari nýju skuld, að
engar líkur eru til þess, að hann
geti staðið í skilum með þær, sem
fyrir voru. Um þetta er stjórninni
kunnugt, þvi borgararnir liafa í
vetur samþykt á fjölmennum þing-
málafundi áskorun til þings og
stjórnar um beinan fjárstyrk vegna
báginda.
Atvinnuvegirnir eru í mestu
eymd, og þessi kaup einmitt af-
leiðingaríkt spor í þá átt, að drepa
þeim enn meir niðurr Um þetta
er stjórninni kunnugt, því bæjar-
stjórn og borgarar hafa á sfðasta
vetri leitað hjálpar ríkisins út af
þessari eymd og búsveltu.
Hafnarsjóður, sem er kaupand-
inn, hefir ekkert með eignina að
gera og engin ráð til að gera
hana arðbæra. Hefir og hafnar-
nefnd mótmælt því að keyptyrði,
jafn vel fyrir 120 þúsund kr., 4
af 10 bæjarstjórnarmeðlimum hafa
mótmælt kaupunum, og oddviti
bæjarstjórnar og hafnarnefndar
hefir varað ráðuneytið alvarlega
við því að samþykkja kaupin, fyrst
og fremst af fjárhagslegum ástæð-
um.
Þrátt fyrir þetta alt brýtur at-
vinnumáiaráðherrann skýlaus laga-
fyrirmæli til þess að uppfylla ósk-
ir kommunista hér.
Aö kaupin, og samþykki ráðu-
neytisins sé lagabrot, er auð-
sannað. Það gerir fyrsta málsgr.
6. grein Hafnarlaga fyrir ísafjörð,
nr. 34 frá 19. júní 1922, sem hljóð-
ar svona:
„Eigum hafnarsjóðs má aðeins
verja í þarfir hafnarinnar.“
„Milli undirritaðra, Landsrets-
sagferer Harald Vestergaard sem
umboðsmanns h.f. Hinar sainein-
uðu íslensku verslanir í Likvidation
og bæjarstjórnar ísafjarðarkaup-
staðar fyrir hönd ísafjarðarkaup-
staðar vegna Hafnarsjóðs og með
samþykki atvinnumálaráðuneytis-
ins, sbr. viðfest staðfest afrit af
bréfi 31. mars þ. á. frá atvinnu-
málaráöuneytinu til bæjarfógetans
á Ísafirði, er gerður eftirfarandi
Samningur
um kaup á Neðstakaupslaðareign-
inni, sem að þessu hefir verið
í eigu h.f. Hinar sameinuðu ís-
lensku verslanir í Likvidation, með
tilheyrandi, svo sem að neðan er
skráð og sem er'í ísafjarðarkaup-
stað, svo og á þeim hluta Skip-
eyrar og strandlengju á Kirkju-
bólshlíð i Norður-ísafjarðarsýslu,
sem tilheyrt hefir h.f. Hiuar sam-
einuðu íslensku verslanir í Lik-
vidation.