Vesturland - 24.12.1968, Blaðsíða 14

14
aans> ak&íFntsxxH saAuF&ræiH&aoom
Hin gömlu verzlunarhús í Neðstakaupstað.
Turnhús byggt 1784-’85 og Faktorshús byggt 1765.
halda ársritinu úti, en við höf
um fengið nokkum styrk hjá
ríkissjóði, sem hefur gert okk
ur kleift að koma ritinu út.
Ég skal ekki segja um, hvaða
gagn er að þessu, en ég býst
við að það sé þó eitthvað, því
að þama er nú ýmislegt að
finna, sem ekki hefði varð-
veizt, ef ritið hefði ekki verið
til. Þeim fækkar nú óðum,
sem muna gamla tíð, og fáir
eru orðnir eftir, sem muna
aldamótin. Það er því brýnt
verkefni, að safna þjóðlegum
fróðleik frá gamalli tíð og
halda til haga.
— Já, ég hefi haft mikinn
áhuga á sögu og haft hana
sem tómstundagaman. Meðan
ég starfaði í Vestmannaeyj-
um athugaði ég nokkuð sögu
þeirra, en eftir að ég kom
vestur, langaði mig til að vita
meira um Vestfirðinga. Svo
kom að því, að ég tók að
mér að skrifa sögu bæjar-
stjómar ísafjarðar fyrir aldar
afmæli kaupstaðarins 1966.
Það var nokkuð erfitt verk,
því að fangahúsið, þar sem
skjalasafn bæjarins var
geymt, brann árið 1924, og
þá brann mjög mikið af skjöl
um, meginparturinn af bók-
unum fór í eldinum, og þar á
meðal allar gerðabækur bæjar
stjórnarinnar frá 1866 til
1905. Þess vegna varð þetta
nokkuð seinlegt og erfitt
verk. T.d. varð ég að fá allar
kosningar á þessu tímabili úr
amtsskjölum og fara yfir þau
fyrir allt þetta tímabil til
þess að leita uppi allar kosn-
ingar og aðrar upplýsingar.
Að vísu varð verkið slitrótt,
því að ekki fékkst annað en
það, sem hafði orðið kæruefni
eða tilkynningaefni til amts-
ins. Af þessum ástæðum
reyndist þetta mjög erfitt
viðureignar.
Þú hefur látið þér mjög
annt um gömlu húsin á ísa-
firði.
— Þau eru alveg einstæð.
Það er stórlega merkilegt, að
þama skuli vera uppistand-
andi svona mörg hús frá 18.
öld. Þarna er um að ræða í-
búðarhúsið í Hæstakaupstað,
byggt 1788, Hæstakaupstaðar-
búðina, sem stendur þarna
ennþá, sem er miklu yngri,
eða frá 1875, en í Neðstakaup
staðnum er eitt hús, sem er
sennilega frá 1734, en þar er
nú vélahús fyrir frystihús.
Ef maður kemur þar upp á
loft og skoðar súðina, má sjá,
að þar em mjög gamlir viðir.
1 Neðsta er einnig íbúðarhús-
ið, sem er næst þessu húsi,
þar sem Birgir Finnsson al-
þingisforseti býr, en iþað er
gamla krambúðin, sem þama
stóð og var þama lengi. Hún
er byggð 1761. Beint á móti
er Faktorshúsið, sem er byggt
1765, og loks er vörugeymsl-
an, Tumhúsið, sem byggt er
1784. Þetta eru allt gömul
hús. Ég veit að í Reykjavík
þætti mönnum fengur að því
að hafa svona gömul hús, þvi
að Reykvíkingar geta ekki
flutt upp að Árbæ neitt hús,
sem er eldra en frá fyrstu
áratugum 19. aldarinnar. Að
vísu em til gömul hús í Rvk.,
eins og í Aðalstræti.
— En gömlu húsin á Isa-
firði em alveg einstæð og í
mjög góðu ástandi. Það hefur
nær alltaf verið búið í þess-
um húsum og þeim haldið vel
við. Að vísu hefði verið meira
gaman að hafa t.d. krambúð-
ina í sinni upprunalegu mynd,
og það er svo undarlegt, að
að það var ekki fyrr en 1917,
að búðarinnréttingin var rifin
úr húsinu, og því breytt í
íbúðarhús. Þessi hús em
byggð af Einokunarverzlun-
inni í Neðstakaupstaðnum, en
íbúðarhúsið í Hæstakaupstaðn
um er byggt af norskum kaup
mönnum frá Björgvin. Og svo
skrýtilega vill til, að til em
vinnuteikningarnar af Hæsta-
kaupstaðarhúsinu. Sigfús An-
drésson sagnfræðingur fann
þær úti í Kaupmannahöfn.
Þær teikningar hanga uppi í
Sögusýningunni í Byggða-
safninu. Annars hefur húsið
verið stækkað frá sinni upp-
haflegu gerð, og lengt í báðar
áttir.
-—■ Isafjörður er merkilegur
fyrir það, hvað hann er gam-
all bær. Það er alveg ótrúlega
mikið af gömlum húsum í
bænum. 1 Aðalstrætinu standa
t.d. enn hús úr Miðkaupstaðn
um, sem voru byggð 1816. Og
þar er hús, sem gamall kaup-
maður, Jónas Jónsson átti,
stofninn í því er frá því um
1850, að eins búið að hækka
risið. Svo standa þama ennþá
Ásgeirsverzlunarhúsin frá
1852, þótt búið sé að breyta
þeim nokkuð. Húsið, þar sem
Jón Grímsson er í, er upphaf
lega verzlunin, og íbúðarhús-
ið, sem Ásgeir byrjaði í og
byggt var 1852.
— Ég stakk upp á því ein-
hvern tíma við bæjarstjóm,
að íbúðarhúsið í Hæstakaup-
staðnum yrði flutt niður í
Neðstakaupstað, og yrðu þessi
hús öll sett í sérstaka girð-
ingu. Um varðveizlu húsanna
gilda nú engin ákvæði. Hafnar
sjóður á húsin í Neðsta, en
þau hafa ekki verið friðuð.
Þau eru leigð og notuð og það
er búið í þeim öllum. Ég
segi ekki, að æskilegra væri
að ekki væri búið í þeim, ekki
í bili, eða þar til þau yrðu
gerð að saínhúsum. Gaman
væri og til fróðleiks að setja
þau í upphaflegt horf og
koma fyrir í þeim hlutum,
sem þar voru, eða eftirlík-
ingum af þeim.
— Já, það er vel hugsan-
legt að hafa þetta sem deild
úr Byggðasafninu og það færi
mjög vel á því, að Byggða-
safnið hefði umsjón með þess
um húsum þegar þar að
kæmi. Mér finnst alveg frá-
leitt að rífa þessi hús. Bæjar
stjórnin var að vísu búin að
ákveða að rífa íbúðarhúsið
í Hæstakaupstaðnum, en þá
komu annarlegar ástæður til,
og ekkert varð úr því.
Aðrar sögulegar minjar og
etv. merkilegri eru rústimar
af landnámsbænum. Ég held
að enginn vafi leiki á því, að
þær rústir sé að finna á
sjúkrahússtúninu. Það er vit-
að, að þama var prestssetur
frá því kristni var lögtekin.
Ég tel mjög líklegt, ef graf-
ið væri þama af fornfræðing-
um, að þá myndu finnast
þarna undir hólnum leifar af
elztu byggingum, sakir þess
að oftast vom þessir bæir
byggðir á undirstöðum eldri
bæja, sem alltaf hækkuðu.
Hóllinn er ekki annað en
rústir af bænum og hækkun-
in stafar eingöngu af hleðsl-
um. Eitthvað af þessu er að
vísu öskuhaugar. Sumir vilja
halda því fram, að landnáms-
bærinn hafi ekki verið þarna,
en það held ég að komi ekki
til mála. Þetta hefur vafa-
laust verið grasi gróin eyri
áður fyrr, og þá hefur þetta
verið tilvalið tún, sléttað af
náttúrunnar hendi. Þarna var
líka miklu betri aðstaða til
sjósóknar norðarlega á eyr-
inni heldur en t.d. á Kirkju-
bóli, sem maður veit ekki
hvað hefur heitið upphaflega,
því að Kirkjubólsnafnið er
auðvitað ekki upphaflegt.
— Nei, þetta svæði hefur
ekki verið friðað. Ég stakk
eitt sinn upp á því við þjóð-
minjavörð að friða þetta
svæði, svo að ekki yrði raskað
við því áður en það væri
rannsakað, en hann vildi ekki
gera það nema bæjarstjórnin
féllist á það, en hún hefur
ekki gert það. Og svo rauna-
lega hefur tekizt til, að sam-
kvæmt nýja skipulaginu á
vegurinn út í Hnífsdal og
Bolungarvík að liggja þvert
yfir hólinn. Að vísu er ekki
búið að samþykkja þetta enn
þá, en það hefur verið ráð-
gert og skipulagt, að vegur-
inn fari þvert yfir bæjarrúst-
irnar.
— Ég minntist á þetta við
skipulagsnefnd ríkisins, sem
var á ferð á ísafirði í sumar,
og fór með nefndarmenn
þama á hólinn og minntist
á það, að ekki væri rétt að
ganga frá þessu svona. Það
fékk heldur litlar undirtektir,
og önnur sjónarmið munu
ríkja þar, miðuð fyrst og
fremst við not og nauðsyn.
Hvernig líkar þér að fara
nú frá Isafirði eftir svo langa
dvöl þar?
— Það er að sjálfsögðu
Framhald á 17. síðu.
Réttarhöld í máli Taylors. Frá v.: Taylor skipstjóri, Ragnar H. Ragnar dómtúlkur,
Jóh. Gunnar Ólafsson og Hermann G. Jónsson fulltrúi.