Vesturland - 24.12.1968, Blaðsíða 18

18
Séra Matfhías á fornum stöðvum
Ríð ég suður Tröllatungur
tæpan veg um hraun og klungur,
freðin holt og fannabungur,
fgrsta dag í júníó.
Hart hefur verið í ári þenn
an fyrsta dag júnímánaðar
árið 1913, sem séra Matthías
Jochumsson lýsir svo í kvæði,
sem hann yrkir á ferðalagi
frá Hólmavík yfir í Reykhóla-
sveit. Hann hefur komið með
Skálholti til Hólmavíkur á-
samt syni sínum, Steingrími
iækni, og Árna Þorvaldssyni
kennara, og hyggst heim-
sækja fomar stöðvar á Vest-
fjörðum, en taka Flóru heim
frá Patreksfirði.
Séra Matthías gaf út lítinn
bækling um þetta ferðalag
sitt, sem ber heitið ,,Ferð um
fomar stöðvar 1913“ og út
kom sama ár. Er það skemmt
ieg lýsing á ferðalaginu, um-
hverfinu og fólki, sem verður
á vegi skáldsins; krydduð
kvæðum og vísum hér og
þar. Við skulum grípa niður
í frásögn þjóðskáidsins á
stangli.
„Fegursta smábyggð á Vest
urlandi finnst mér vera Reyk
hóla-innsveitin milli Skóga-
háls og Króksfjarðamess, svo
og framlenging hennar út með
Reykjanesfjallinu austan-
verðu. Byggðin er bæði grös-
ug og fjölbreytt, með fellum,
hólum og dölum upp í heið-
arnar; skógarleifar eru þar
og víðs vegar. Yfir sveitina
gnæfa hin háu Vaðalfjöll
beint upp frá Skógum. 1 þeim
er dæld í miðju (hestmynd-
un) og gnæfir gaflinn yfir inn
sveitinni eins og risavaxinn
hnjúkur, 1800 feta hár, en
miklu hærri sýnast þau er
þau bera yfir lágfjöllin í
kring. í þeim er stórfellt og
mjög reglulegt stuðlaberg;
er þaðan afar víðsýnt yfir
nálega alla Vestfirði og
Strandir. í Innsveitinni er
veðurblíða mikil; var þar og
kominn allmikill gróður og
mun meiri inn í Þorskafirði,
þar sem meira ber á norðan-
kuldanum".
Þegar skáldið hefur komið
í stutta heimsókn að Skógum,
fæðingarbæ sínum, sem „mér
fannst fátt um, því alls staðar
var að sjá snjó og vetur,“
yrkir hann kvæði og „þóttist
vera kominn til þrastanna í
Skógaskógi."
Sjötíu vorin
hér svæft hefur hjarn
og gustað í sporin
þars gekk ég sem barn.
Skógurinn horfinn,
er skreytti hér fold,
fallinn og sorfinn
í fen eða mold.
Þannig er farin
mín fegursta tíð,
og bátur minn barinn
af brimsjó og hríð.-----
Hér hefur gamli maðurinn
fyllst angurværð og trega á
bemskuslóðum sínum og minn
ingamar frá bamsárunum
brjótast fram.
En hann víkur aftur að Inn
sveitinni og Vaðalfjöllunum.
„Væri ég málari og skyldi
mála Innsveitina, vildi ég
ég helzt standa á hálsinum yf
ir bænum Hymingsstöðum,
þar sem stundum stóð, er
ég smalaði í Hlíð 1847, og
horfði yfir reykina á bæjun-
um standa eins og stoðir upp
í loftið. Gmnar mig að undir-
vitund mín hafi minnt mig
á þá sjón þegar ég kvað vís-
umar „Geng ég fram á
gnýpur,“ eða: „Látum af
hárri heiðarbrún."
„Þó tekur útsýnin af Vaðal-
fjöllunum öllu fram, því þau
em einstakt fjall og liggja
fyrir miðjum vesturbotnum
Breiðafjarðar. Sést þaðan í
skím veðri yfir alla beina-
grind og rifjahylki Vest-
fjarða. Er þaðan að sjá, sem
upprunalega hafi Breiði-
fjörður ætlað sér að skera í
sundur landið, og hver inn-
fjörður hafi verið ný til-
raun hans til iþeirrar fram-
kvæmdar — eftir að honum
hefur mistekizt með Gils-
fjörð, þar varla vantaði mílu
vegar til þess hinn Breiði
gerði Vestfirði að eyju, svo
rauði boli Þórðar gellis hefði
mátt ösla norður á Strandir
til þess að ógna „landsins
foma fjanda,“ ísinum og
banna honum landtöku, eins
og Finni Haraldar blátannar.
„Já, hvílík sjón af þeim
tindi. Ekki ber að efa, að
skaparinn hafi skapað — eða
eftir skilningi nútímans, lát-
ið skapast, — allt þetta í
vísdómsfullum tilgangi, en
hinu trúum vér ekki, að hann
hafi hagað Vestfjörðum í sam
ráði við Isfirðinga og Stranda
menn, svo ég nefni ekki fleiri.
„Og samt sem áður: hvar
á islandi mundi saga og
reynsla sýna oss betri bend-
ingar um upptök og orku
anda og manndóms, en hér á
þessu rammaukna, reglulausa,
risavaxna hylki náttúmnnar,
er vér köllum Vestfirði? Hér
ólust upp þeir Þorsteinn surt
ur og Gestur spaki, Þórður
gellir, Snorri goði, Kjartan og
Guðrún, Ari fróði, Snorri og
Sturla, Hrafn Sveinbjarnarson
og nafni hans Oddsson, Björn
Jórsalafari, Vatnsfjarðar-
Kristín, Eggert Ólafsson og
Jón okkar Sigurðsson.
„Mætti ég syngja söguljóð
samboðin þessum hluta lands
vors, mundu menn svo álykta
og segja: að vísu virðist þessi
landspartur vera einna snauð-
astur og vanskapningi líkast-
ur að yfirlitum, en þó er hann
einhver hinn allra auðsælasti
parturinn og drýgstur til allr
ar siðmenningar!
Ferðafélagamir fara um
Barmahlíð og séra Matthías
minnist þess, að „ótal skáld
hafa keppst um að kveði um
Barmahlíð".
„En sökum þess að gróður
var lítffl kominn, reyndist
okkur skáldfákurinn heldur
daufgerður; varð árangurinn
ekki meiri en sá, að við böng-
uðum saman þessari sléttu-
bandabögu:
Barmahlíðar foldin fríð
frægðar víða njóti,
arma þýða breiðir blíð
brjóstum lýða móti.
„Ó—já, sögðum við, bagan
er varla meira en fyrir mat
í dag á Reykhólum, og minn-
ir helzt á hina gömlu, sem all
ir kunna: „Aldan rjúka gerði
grá,“ því okkar vísa hefur
eins og hún fjögur orð, er
ekki verða rímuð saman við
önnur. Segir B. Gröndal, að
beztu sléttubönd megi kveða
32 sinnum svo að ávallt sé
breytt til um orðaskipun.
Voru slíkir kveðlingar fyrr á
dögum eins konar aliþingis-
styrkur umrenninga, sem blót
uðu Braga og lifðu mest á
„góðgerðum“ þjóðfélagsins.
„Fannst okkur Árna sem
okkar staka hefði vel mátt
endast einhverjum umrenn-
ingi á hinni „góðu tíð“ alla
leiðina milli Öndverðarness og
Látratanga til viðurværis.
Gerum ráð fyrir að skáldi
hefði hafið umferð sína hjá
þeim Gufsurum, Keflsurum,
Söndurum, Rifsurum og Óls-
urum undir Jöklimun, og tínt
síðan upp alla bæi nærri vegi-
num hringinn í kring um
Breiðafjarðarbyggðir.
„Mundi þá nærri hafa far-
ið (eftir Johnsens bæjatali)
að bagan hefði karli enzt
365 daga — ekki svo alls
staðar hefði beðið hans hangi
kjöt eða rafabelti, heldur víð-
ast hvar snarl og grautur.
Samt sem áður gerir þetta
drjúga fúlgu.
„önnur er okkar ævi, sem
lifum af allsherjarfénu. En
mun nú okkar kveðskapur
taka þeim mun fram hinna
gömlu, eða kveða meiri kjark
og skemmtun inn í fólkið?
Því svara ég engu öðru en
því, að hver öld virðist skapa
bæði skáld sín og alþýðu, sem
hvað er eftir öðru; alþýðan á
þau skáld, sem hún skilur, og
engin önnur. En um höfuð-
skáldin er það að segja, að
með tímanum verða þau al-
þýðueign, þótt listamenn séu
og fáir kunni þau í fyrstu að
meta.
„Nú, þar hlær við nesið,
flóinn sjálfur og eyjaklasinn;
og þarna gnæfa hinir fomu
Reykhólar. Það er höfðingja-
bragur að þeim stórbæ á hól-
num; er breitt, rennislétt
skeið frá fjallinu og þangað
heim, og því ávallt sprett úr
spori á því skeiði.
„Um Reykhóla og Reykhóla
menn eru til geysimiklar sög-
ur og sagnir, allt frá Ara, er
„hvarf til Hvítramannalands,“
Gretti, sem bar bolann, og
veizlu Ingimundar prests á
12. öld, og svo æ síðan. Á-
vallt var þar griðastaður mik-
ill sekum mönnum eða svöng-
um. Matbrunnur var þar og
mikill -—• og er enn, því jörð
in er auðug mjög að gagni og
gæðum. Því er haft eftir
Gretti: „Þar varð ég fegn-
astur mat mínum — þegar
ég gat náð honum.“
„Reykhólar hafa misjafn-
lega haldizt í ættum. Lengi
vom þeir eign hinna vest-
firzku hirðstjóra, afkomenda
Lofts hins ríka, fyrst Vatns-
firðinga, svo Skarðs- og Haga
manna, sem allt má rekja eft
ir Árbókum Esp. og ættfræði-
bókum. Á 18. öld erfði Reyk-
hóla Margrét Mála-Snæbjörns
dóttir eftir mann sinn, og
tengdasonur hennar, séra Jón
Ólafsson á Stað, langafi föður
míns, d. 1784, því séra Jón
átti Sigríði Teitsdóttur sýslu-
manns í Haga. Sonur þeirra
Ari bjó þar lengi síðan, og
fyrst móti ömmu sinni Mar-
grétu. En sonur hennar Egg-
ert, sem var ónytjungur, seldi
hennar hluta jarðarinnar, svo
og mikinn hluta Kirkjubóls-
eigna, Ólafi amtmanni Stefáns
syni. En Ari hélt sínum
hluta, er þó eyddist af völdum
hans mörgu bama. Varð loks
mikill hluti Reykhóla eign
Staðarfellsmanna, og er nú
legatsgjöf frú Herdísar frá
Flatey, eins og kunnugt er.“
Séra Matthías fer út í
Breiðafjarðareyjar og segir
m.a. um Hergilsey:
„Hergilsey er hæst allra
Vestureyja og útsýnin undra-
fögur af hinu háa og ein-
kennilega Vaðsteinsbjargi...
Hergilsey þykir mér frumleg-
ust á svip allra Breiðafjarðar
eyja, enda var hún með um-
merkjum 10. aldar fram yfir
miðja 18. öld, þegar Eggert
Ólafsson nam þar aftur land.
Leiðin liggur upp á Barða-