Vesturland - 24.12.1974, Blaðsíða 8

8
A Stað er kirkja
Séra Andrés Ólafsson:
- Staðarkirkja
Staður í Stemgrímsfirði er
ævaforn kirkjustaður og
prestssetur. Ekki kann ég að
greina frá því hvenær fyrst
reis þar kirkja, en trúlega
hefur það verið skömmu eftir
kristnitöku, og þar hefur
staðið kirkja aliar götur síð-
an.
í Staðardal í Steingríms-
firði var áður blómleg og fjöl-
menn byggð, þótt lítt sjáist-
þess merki nú. Dalurinn er
grösugur og búsældarlegur
yfir að líta og beitarland
gott. Þaðan kemur vænst fé
á Vestfjörðum.
Ekki er vitað með vissu
hverjir voru fyrstu búendur
að Stað. Munnmæli segja að
Steingrímur trölli landnáms-
maður, sá er nam Steingríms-
fjörð og bjó í Tröllatungu,
hafi einnig átt bú að Stað.
Til sannindamerkis um það er
sú sögn, að hann sé heygður
á fjallinu fyrir ofan Stað, þar
sem heitir Steingrímshaugur,
en heldur má það tedjast ó-
sennilegt að það mikla kletta-
holt sé gjört af manna hönd-
um.
Á þjóðveldisöld hét kirkju-
staðurinn Breiðabólsstaður og
dalurinn Ljótárdalur. Bæði
þessi nöfn koma fyrir í
Njálu og í gömlum máldögum
kárkjunnar.
Gegnt Stað, en nokkru neð-
ar í dalnum er fornt eyðibýli,
er heitir Hofstaðir. Þar hefur
í heiðnum sið staðið hof dal-
búanna, og vottar þar enn
fyrir hofrústinni all greini-
lega. Þegar kristni komst á
í landinu lagðist hofið að
sjálfsögðu niður, en guðs-
dýrkunarstaður hins nýja sið-
ar reis öndvert í dalnum að
Breiðabólsstað. Því er trúlegt
að kirkja hafi risið að Stað
í Steingrímsfirði fljótlega eft-
ir kristnitöku, snemma á 11.
öld.
Táknræn er staðsetning
þessara tveggja Guðsdýrku-
arstaða. Hofið stóð mót norð-
austri, sem er aðalátt kulda
og snjókomu í dalnum, en
kirkjan stendur undir norður-
hlíð dalsins mót suðri og veit
vel við sumri og sól. Þar sér
vítt um daiinn allan og grös-
ug hlíðin fyrir ofan skapar
hlýlegan bakgrunn. Er þetta
táknrænt um reginmun hins
heiðna og kristna siðar.
Staður þótti eitt af tekju-
meiri brauðum Vestfjarða.
Heyskapur var nægur og
landgæði góð, enda ráku ýms-
ir prestar þar stórbú fyrr á
öldum. Staður átti miklar
eignir í jörðum og hjáleigum.
Þaðan fengust landsskuldir,
leigur og lambaeldi, sem skap-
aði Staðarprestum drjúgar
tekjur.
Elsti máldagi Staðarkirkju,
sem kunnur er, er frá árinu
1286. Það er máldagi Áma
biskups Þorlákssonar, Staða-
Árna. Þar er kirkjan nefnd
„AILra heilagra kirkja á
Breiðabólsstað í Steingríms-
firði.“ Skrá er um eignir
kirkjunnar fastar og lausar
og segir þar að lokum, að þar
skuli vera 2 prestar og 2
djáknar, en biskup hafi for-
ræði á staðnum og yfir öllu
kirkjufé. Af þessu má marka
að kirkjan hefur verið höfuð-
kirkja og Staður hefur
snemma verið talinn með
meiriháttar brauðum, enda
hefur Staðardalur vafalaust
verið fjölbyggður á þeim öld-
um. Staður var eftir siða-
skiptin eitt af fimm brauðum
á Vestfjörðum, er skylduð
voru til þess að ala önn fyrir
gömlum uppgjafaprestum. —
Hin prestssetrin voru: Selár-
dalur, Holt í Önundarfirði,
Vatnsfjörður og Staður í
Grunnavík.
Um aldamótin 1400 var
biskup í Skálholti danskur
maður, Vilkin Hinriksson
(1394—1406). Hann þótti
framkvæmdasamastur er-
lendra biskupa er hér sátu.
Hann fékk þau eftirmæli að
hafa verið „yfinleitt einn hinn
merkilegasti og gagnlegasti
maður.“ Hið merkasta, er eft-
ir hann liggur frá hans bisk-
upstíð, er án efa máldagabók
Skáiholtsbiskupsdæmis (Vilk-
ins-máldagi), en þar eru inm-
færðir allir máldagar sem
hann og hinir fyrri biskupar
höfðu sett og allar eignir
kirknanna, eins og þær voru
um hans daga. Er þetta hið
markverðasta rit, sem oft er
leitað til, þegar rannsaka skal
aldur fornra máldaga og eign-
ir kirkna.
Um Stað í Steingrimsfirði
segir svo í Vilkins-máldaga:
„Maríukirkja og allra heil-
agra að Stað í Steingrímsfirði
á heimaland allt, Kleppustaði,
Kirkjuból, Hóla, Víðivöllu,
Grænanes, Kolbjamarstaði,
Ásmundarnes, Asparvík, Eyj-
ar.“ Þá er talin upp áhöfn
Staðar og instrumenta og
omamenta kirkjunnar, sem
Séra Andrés Ólafsson
er löng upptalning. Þar er
meðal annars talað um að
kirkjan eigi skrín með helg-
um dómum og „glerglugg
víða stokkinn“ (sprunginn).
Trúlega hafa glergluggar ekki
verið algengir í þá daga. Öll
„herbergi á staðnum fyrir ut-
an kirkjuna" voru metin á
fjóra tugi hundraða.
Staður á þá „Ljótárdal til
ummerkja um Hrófberg og
Geirmundarstaði og þá dali
er þar ganga af. Kolbjarnar-
staði, Hvanndcd og Selárdal
tveim meigin til ummerkja
við Bólsstaði og Gilsstaði.
Öðsey og Þórðarey á Bjamar-
firði með öllum gögnum og
gæðum; gras, eggver, selver,
hvalreka, viðreka og ágóða.
Asparvík með öllum gögnum
og gæðum nema sjöttung
hvalreka, fjórðung í reka á
Brúará og hálfan hvalreka og
viðreka á Reykjamesi. Lýsis-
tollar af öllum mönnum þeim
er gjalda eiga millum Hrófár
og Selár, að fráteknum lög-
heimilismönnum í Kálfanesi
og Skeljavik. 12 merkur
smjörs af hverju búi innan
taldra takmarka. Þar á að
fæða prest og djákn, ala lík-
menn og bamamenn. Item
gefið til hundrað og annað
hundrað í lérefti."
Af þessari upptalningu, sem
þó er aðeins brot af máldag-
anum, má sjá, að eignir kirkj-
unnar hafa verið all miklar
og hlunnindin af ýmsu tagi.
En nú er frægðarsól Staðar
í Steingrímsfirði löngu geng-
in til viðar og hlunnindin
rokin út í veður og vind, ým-
ist glötuð með öllu eða seld.
Eftir er þó kirkjan og heima-
jörðin, 'sem er með lélegum
húsakosti. Hún er þó í ábúð.
Með lögum frá 1952 um
skipun prestakalia var Staður
í Steingrímsfirði lagður niður
sem prestssetur, en prestsset-
ur lögfest í Hólmavík. Jafn-
framt var breytt nafni á
prestakallinu. Það heitir nú
ekki lengur Staðarprestakall
í Steingrímsfirði heldur
Hólmavíkurprestakall.
Síðasti prestur er sat á
Stað var séra Ingólfur Ást-
marsson, sem sat þar stuttan
tíma. En síðasti prestur hins
forna Staðarprestakalls í
Steingrímsfirði er sá, er þetta
ritar, en hann hefur hins veg-
ar aldrei setið á Stað, því
þegar hann tók við brauðinu
Vélsmioja Bolungovíkur hl.
STOFNUÐ 1944
BOLUNGAVÍK — SlMI 7370 og 7380
Járniðnaður - Biíreiðaverkstæði - Verslun
Vélaviðgerðir - Rennismíði - Járnsmíði - Álvinnsla - Rafsuða
Logsuða - Argonsuða - Pípulagnir - Blikksmíði.
BIFREIÐAVERKSTÆÐI
Vélaviðgerðir - Yfirbyggingar - Sprautun - Vélastilling - Hjólastilling
Gufuþvottur - Ryðvörn - Hjólbarðaviðgerðir - Hjólbarðanegling
Munsturskurður í hjólbarða - Geymahleðsla - Smurstöð.
Höfum tekið að okkur umboðsþjónustu fyrir:
Svein Egilsson hf., Velti hf., P. Stefánsson hf., Datsun-umboðið
o.fl. eftir sérstakri beiðni.
Munið 2500 km yfirferð, 10.000 km
skoðun fólksbifreiða.
Bifreiðaeigendur:
Notið veturinn til að yfirfara bílinn. Á sumrin þurfið þið meira að nota
hann, og þá er verra að komast á verkstæði vegna anna og sumarleyfa.
Þeir, sem ekki geta ekið hingað vegna ófærðar, senda bílana með Fagrar
nesinu eða Ríkisskip, og við sendum þá til baka að viðgerð lokinni.
Reynið viðskiptin.
VÉLSMIÐJA BOLUNGAVÍKUR HF.
Bolungavík — Sími 7370 og 7380